Dagur - 20.03.1993, Blaðsíða 10

10 - DAGUR - Laugardagur 20. mars 1993
DÝRARÍKI ÍSLANDS
Fuglar 19. þáttur
HRAFN
(Corvus corax)
Sr. Sigurður Ægisson
Hrafninn er af ættbálki spörfugla
og af ætt hröfnunga, og þeirra
stærstur, en ættin hefur að geyma
um 113 tegundir stórra fugla, með
sterklegt og frekar langt nef. Þeir
eru taldir meðal þróuðustu fugla
jarðarinnar, eru mjög farsælir og
útbreiddir um næstum allan heim.
Þeir sýna mikla aðlögunarhæfni,
og hafa ríka samfélagskennd.
Flestir eru allt að því alætur.
Margir hröfnunganna eru al-
svartir, og því getur verið erfitt að
greina þá í sundur. Verður þá að
meta bæði smáatriði og heildarút-
lit. Þeir halda sig oft á opnu landi,
ásamt öðrum tegundum ættarinn-
ar, svo að hægt er að gera á þeim
hreinan samanburð.
Hér landi er hrafninn eini verp-
andi fulltrúi hröfnunga, en aðrir
flækjast hingað stundum, eins og
t.d. bláhrafn, grákráka og dverg-
kráka.
Hrafninn er stærstur allra spör-
fugla, um 63 sm á lengd, um 1,5
kg á þyngd og með 44 sm væng-
haf, allur gljáandi svartur, og ber
fjólulitaða slikju aftan á höfði, á
baki og niður á herðar. Nefið er
stórt og klunnalegt, og byggt fyrir
alhliða fæðuöflun, til að höggva,
rífa og slíta. Augnlitur er mó-
brúnn. Fætur svartir.
Flugið er þróttmikið og beint og
hann iðkar oft svif- og renniflug.
Hann er félagslyndur og situr oft á
staurum, húsum, eða tumum.
Kjörlendið er annars klettar og
gljúfur og úfin hraun.
Enginn litarmunur er sjáanlegur
á kynjunum. Hrafninn er einkvæn-
isfugl, sem heldur tryggð við
maka sinn ævilangt. Ef annar
fuglinn deyr, af einhverjum sök-
um, kemur strax annar í hans stað
og tekur við.
Varpstöðvar hrafnsins eru víða
um norðurhvel jarðar, allt frá sjáv-
armáli til hæstu fjalla.
íslenski hrafninn verpir í aprfi,
en getur bæði hafið varp fyrr og
síðar. Hreiðrið nefnist dyngja,
bálkur, eða laupur og er byggt úr
sprekum, þara, lyngi og beinum,
og stundum er gaddavír bætt í, en
svo fóðrað með ull, grasi eða
mosa. Því er komið fyrir á stöð-
um, þar sem erfitt er að komast
að, yfirleitt á klettasyllum. Erlend-
is eru tré vinsælust hreiðurstæða.
Eggin eru venjulega 4-6 talsins,
blágræn að lit, með dökkum- eða
mosabrúnum dflum. Einungis
kvenfuglinn liggur á, en báðir
makar ala önn fyrir ungunum, sem
koma hálfnaktir og ósjálfbjarga í
þennan heim. Útungun tekur um 3
vikur og verða ungamir fleygir
um miðjan júní. Þá leggjast þeir í
flakk.
Laupur hrafnsins gagnast oft
fálka og emi, sem fyrirtaks hreið-
ursmíð. Og jafnvel smyrillinn hef-
ur getað nýtt sér þessa miklu
byggingu.
Eins og frændumir er hrafninn
ákaflega fjölhæfur að afla sér við-
urværis. Hann er nánast alæta: lif-
ir mikið á hvers konar úrgangi,
t.d. frá heimilum og slátur- og
frystihúsum og er mikill eggja- og
ungaræningi. Þá á hann það til að
leggjast á veikburða dýr, bæði
tamin og villt. Og skordýr, ber,
kartöflur, rófur og annað þess
háttar, tekur hann líka. Áður fyrr,
á meðan byggð var dreifð í land-
inu og lítið um þéttbýli, skiptu
hrafnamir sér á bæi á vetuma og
lifðu á því sem til féll þaðan. Voru
þeir kallaðir bæjarhrafnar og þótti
ógæfumerki að skjóta þá.
I Ameríku tekur hrafninn smá-
vaxin nagdýr og hér á landi og á
Grænlandi stundum rjúpur og aðra
fugla.
Ungamir eru yfirleitt mataðir á
skordýrum fyrstu dagana og sums
staðar erlendis eru þau étin í tals-
verðum mæli, þegar líða tekur á
sumarið.
Hrafnar verða ekki kynþroska
fyrr en tveggja ára og flakka því
um í hópum fram að þeim tíma. f
þéttum fuglabyggðum eiga geld-
fuglamir það til, að valda tölu-
verðum usla með ránum sínum. í
nokkrum Evrópulöndum var fé
lagt til höfuðs þessum svarta fugli
og bændur skyldaðir til að brjóta
egg hans og dyngjur. Gilda þessar
reglur sums staðar enn í dag. Og
útrýmingarherferð var auk þess
rekin af miklu kappi hinu megin
Atlantshafsins frá miðri 19. öld og
fram yfir aldamót. Tókst að eyða
hrafninum í mestallri M-Evrópu,
A-Englandi, S-Svíþjóð og tveimur
fylkjum Bandaríkjanna, þ.e.a.s.
Álabama og Kentucky.
Auk beinna ofsókna er talið að
skógarhögg, landbúnaður og of-
veiði á vísundum, hafi leitt til
fækkunar í Ameríku.
I Færeyjum hvfidi t.d. sú kvöð á
mönnum, að drepa einn hrafn ár-
lega, eða tiltekinn fjölda af öðrum
gripfuglum. Urðu menn að fram-
vísa nefi til sannindamerkis, en
áttu annars yfir höfði sér fjárútlát.
Eftir seinni heimsstyrjöldina
tóku hrafnar þó að rétta úr kútn-
um.
Danski varpstofninn óx úr 19
pörum árið 1960 upp í 170 pör ár-
ið 1974, eða á 14 árum, og á
svæði einu íAlaska næstum fjór-
faldaðist stofninn á 28 ára tíma-
bili, frá 1947 til 1975.
Hrafninn er nú friðaður sums-
staðar í Evrópu, og hefur verið al-
friðaður frá 1974 í Mexíkó og
Bandaríkjunum, að Alaska undan-
skildu. Hér á landi er hrafninn tal-
inn réttdræpur og hefur svo verið
lengi. Er giskað á, að um 2500
fuglar séu drepnir árlega, ýmist
með eitri eða skotvopnum. En
komist þeir framhjá þessum að-
gerðum klakklaust, geta þeir orðið
fjörgamlir.
Frá 1980-1988 var átak gert í
merkingum á hrafnsungum, eink-
um í Þingeyjarsýslum, á Austur-
landi og á Suðurlandsundirlendinu
og hafa fengist af því miklar upp-
lýsingar um lifnaðarhætti og ferðir
þeirra. Stofnstærðin er þó lítt
kunn.
Um margar deilitegundir er að
ræða. íslenskir og færeyskir hrafn-
ar tilheyra öC. c. variusö, en evr-
ópskir öC. c. coraxþ. Hrafnar
munu að jafnaði vera stærri því
norðar sem dregur og í Himalaja-
fjöllum.
Elsti hrafn sem vitað er um,
náði því að verða 20 ára og 4
mánaða. Hann var merktur í Finn-
landi. En vafalaust geta þeir náð
enn hærri aldri.
Fullorðinn hrafn. (Stefán Aðalsteinsson og Grétar Eiríksson: Fugl-
arnir okkar. Reykjavík 1985).
Svanfríður Birgisdóttir á Stórutjörnum í matarkrók:
Pastaréttur fyrir marga
að hætti Svenna og Svönu
Svanfríður Birgisdóttir, skóla-
stjóri Stórutjarnaskóla í Suð-
ur-Þingeyjarsýslu, er í matar-
krók, en hún tók áskorun
Laufeyjar Skúladóttur, sem
starfar við sama skóla. Svan-
fríður býður lesendum að
bragða á melónurétti og pasta-
rétti, sem nýtur vinsælda á
heimili skólastjórans.
Melónuréttur fyrir fjóra
1 stk. hunangsmelóna
rœkjur
sítrónusafi
steinalaus vínber (blá eða grœn)
Sósa:
'/2 til 1 dolla af sýrðum rjóma
1 dolla hrein jógúrt
smátt saxaður laukur
eftir smekk
2-3 pressuð hvítlauksrif allt
eftir smekk
klipptur nýr graslaukur ca.
ein matskeið
örlítið majoram og basil
Rækjurnar eru látnar liggja í
sítrónusafanum meðan sósan er
gerð. Melónan er skorin í fjóra
hluta og helmingarnir settir á
forréttardiska. Sýrði rjóminn er
hrærður út í skál og jógúrt og
kryddi bætt út í.
Rækjurnar eru nú þerraðar
og settar í melónubátana og
aðeins niður á diskinn. Sósunni
helt yfir rækjurnar og þá er rétt-
urinn skreyttur með einhverju
grænu, svo sem steinselju. Vín-
berjunum er raðað á diskinn og
ristaðri brauðsneið, skorin horn
í horn, er komið smekklega fyr-
ir einnig á disknum. Rétturinn
er borinn fram kaldur og ekki
sakar að bera fram kalt hvftvín.
Pastaréttur að hætti
Svenna og Svönu
œtlaður mörgum
1 pakki blandaðar pastaskrúfur
frá Mullers
1 bréf magurt beikon
10 cm pepperóntpylsa
mikið af bragðsterkri skinku
(raftaskinka eða bajonesskinka)
1 rauð paprika
1 grœn paprika
1 púrra
1 laukur
1 stór gulrót
10 cm af selerý
1 bakki af nýjum sveppum
3 bréf af carbonaraostasósu
frá Toro
vel af osti, 45 prósent feitum
örlítið af gráðosti
sterkt sinnep
svartur pipar
2 til 3 bréf af kjötkrafti
Pastaskrúfurnar eru soðnar
(alls ekki lengur en gefið er upp
á pakkanum) og síðan settar í
stóra leirskál eða annað eldfast
mót. Beikon, pepperóní,
skinka og grænmeti er skorið í
ræmur eða bita og steikt á
pönnu. Er steikingu lýkur er
öllu helt yfir pastaskrúfurnar.
Nú er einni teskeið af smjör-
líki bætt á pönnuna og carbón-
araduftinu bætt samanvið og þá
er þynnt út með mjólk. Sósan á
ekki að vera of þykk. Kjötkraft-
urinn er settur út í og síðan
sinnepið og osturinn. Hræra ber
vel í sósunni eða þar til osturinn
er bráðinn. Til hátíðarbrigða
má setja ögn af rjóma saman
við, sem er þó ekki nauðsynlegt
þar sem osturinn er það feitur.
Sósunni er helt yfir pastað og
grænmetið og öllu blandað vel
saman. Nýmuldum svörtum
pipar er stráð yfir og þá er eld-
fasta mótið sett inn í 200 gráðu
heitan ofn í 10 til 15 mínútur.
Þegar rétturinn er tilbúinn er
hann borinn fram með hvít-
lauksbrauði og fersku salati.
Sósan sem notuð er í melónu-
réttinn hér að framan er kjörin
dressing á salatið.
Réttirnir standa vel saman
sem sjá má og Svanfríður Birg-
isdóttir skorar á Svanhildi Vil-
helmsdóttur, lækni við Fjórð-
ungssjúkrahúsið á Akureyri, að
mæta með góðmeti í næsta mat-
arkrók. ój