Dagur - 15.03.1994, Qupperneq 5

Þriójudagur 15. mars 1994 - DAGUR - 5
Skrifstofu Dags á Sauðárkróki lokað og ófrískum starfsmanni hennar sagt upp störfum:
Brot á jafnréttislögum eða eðlileg að-
gerð til að mæta erfiðleikum í rekstri?
Kærunefnd jafnréttismála hefur
komist að þeirri niðurstöðu að upp-
sögn Sigríðar Þorgrímsdóttur,
blaðamanns og umboðsmanns Dags
á Sauðárkróki, úr starfi hjá Dags-
prenti hf. hafi brotið gegn ákvæð-
um jafnréttislaga. Er þeim tilmæl-
um beint til Dagsprents hf. að upp-
sögnin verði afturkölluð og að fyrir-
tækið greiði Sigríði fæðingarorlof í
samræmi við ákvæði kjarasamnings
Blaðamannafélags Islands og
Vinnumálasambands samvinnufé-
Iaganna.
Ég mun hér á eftir leitast við aó
rekja gang þessa máls, úrskurö kæru-
nefndarinnar og sjónarmið málsaðilja.
Svo sem kunnugt er, gel'ur hlutafé-
lagið Dagsprent hf. út Dag og eru höf-
uðstöóvar blaðsins á Akureyri. Frá
hausti 1985 hefur verió starlrækt um-
boðsskrifstofa frá blaðinu á Sauðár-
króki.
Fyrri hluta árs 1992 var auglýst
laus til umsóknar staða blaóamanns
hjá dagblaðinu Degi og skyldi blaða-
maöurinn hafa aósetur á Sauóárkróki.
Hann skyldi jafnframt gcgna starfi
umboósmanns blaósins á staónum.
Sigríöur Þorgrímsdóttir var meðal
umsækjcnda og undirritaóur, ritstjóri
Dags, ákvaó, í umboði stjórnar fyrir-
tækisins, að ráöa hana til starfans.
Sigríður Þorgrímsdóttir er fædd og
uppalin í Mývatnssvcit og á rætur að
rckja þangað í föðurætt cn í Skaga-
fjörðinn í móðurætt. Þcgar hún sótti
um starfið hjá Dcgi, bjó hún og
starfaöi í Rcykjavík. Hún tjáði undir-
rituðum aó hún og sambýlismaður
hcnnar hefóu l'ullan hug á aö skipta
um umhvcrfi og fiytja út á land og
sæju þama kærkomió tækifæri til aó
Játæ ycrða af því.
Sigríöur hóf störf hjá Dagsprcnti
hl'. í júlí 1992. Hún varó að vcra frá
vinnu nokkrar vikur í maí 1993 vcgna
vcikinda cn hún var þá barnshafandi,
kontin tvo mánuöi á leið. Hún skýrði
undirrituðum frá vcikindum sínum og
ræddum við þá fyrirsjáanlcgt fæöing-
arorlof hcnnar. Um miójan ágúst sama
ár hafði Sigríður aftur samband við
mig og tjáði mér aö hún hyggöist taka
fæðingarorlof í scx mánuði frá og
mcð 1. descmbcr og varð það að sam-
komulagi.
Uppsögnin
Mcð brcl'i dagsettu 31. ágúst 1993 var
Sigríöi sagt upp störfum mcö þriggja
mánaóa fyrirvara frá og mcö 1. scpt-
cmber og skyldi hún láta af störfum
30. nóvembcr. Astæður uppsagnarinn-
ar voru samkvæmt uppsagnarbrcfinu
að stjórn Dagsprents hf. hcfði ákvcóið
aó loka skrifstofunni á Sauðárkróki
vcgna rekstrarörðuglcika.
Sigríóur kærói uppsögnina sarn-
stundis til Blaðamannaiclags íslands,
skrifstofu jafnréttisfulltrúa á Akurcyri,
jafnréttisráós og kæruncfndar jafnrctt-
ismála. I bréfi sínu til Kærunefndar
jal'nréttismála (dags. 6. scptembcr
1993) óskaði Sigríöur cftir því að
ncfndin kannaði og tæki afstöóu til
þcss hvort sú ákvöróun Dagsprents hf.
aó scgja hcnni upp störfum bryti gcgn
ákvæöum 6. grcinar jafnréttislaga, 1.
nr. 28/1991 um jafna stöðu og jafnan
rétt kvcnna og karla og 7. grcinar laga
um fæðingarorlof, 1. nr. 57/1987.
Kærunefnd jafnréttismála
Kæruncfnd jafnrcttismála afiaði upp-
lýsinga frá forsvarsmönnum Dags-
prcnts hf„ scm m.a. lögöu fram
grciöslu- og rekstraráætlanir fyrir árin
1993 og 1994 og uppgjör fyrir fyrstu
átta mánuði ársins 1993. Lögð var
l'ram álitsgcró Skarphéðins Þórisson-
ar, hrl., lögmanns Blaóamannafélags
Islands og afiað var umsagna frá Al-
þýðusambandi Jslands og Vinnuvcit-
cndasambandi Islands, sbr. 1. mgr. 19.
greinar jafnréttislaga. Á fundi nefnd-
arinnar komu Kærandi, Sigríóur Þor-
grímsdóttir og Hörður Blöndal, fram-
kvæmdastjóri Dagsprcnts.
Hér á eftir fara helstu atriði ofan-
greindra álitsgeróa.
Sjónarmið Sigríðar
Sigríóur Þorgrímsdóttir leggur áhcrslu
á að sú ákvörðun stjómar Dagsprcnts
hl'. að scgja hcnni upp störfum hafi
komið til vcgna þcss að hún var
barnshafandi. Fyrirtækið hal'i séð fram
á að þurfa aó greiða henni laun í fæö-
ingarorlofi og ráða starfsmann í hcnn-
ar stað. Til þess aó komast hjá þeim
grciðslum og „öðrum þeim óþægind-
um scm fæðingarorlof hennar gæti
hugsanlega haft í för mcð sér aö þeirra
mati,“ cins og hún kemst að orði, hafi
hcnni verið sagt upp störfum. Yfir-
mönnum hennar hafi þá þegar vcrið
ljóst aó hún hal'i verið bamshafandi.
Samkvæmt 1. mgr. 6. gr. jafnréttislaga
sé atvinnurckendum óheimilt að mis-
muna starfsfólki cftir kynfcrói og gildi
þaó m.a. um uppsögn úr starl'i. Sigríð-
ur vísar jafnframt til 7. grcinar laga
um fæðingarorlof þar sem segi að at-
vinnurekcndum sé óhcimilt að scgja
barnshafandi konu og forcldri í fæó-
ingarorlofi upp starfi NEMA GILD-
AR ÁSTÆÐUR SÉU FYRIR HENDI
(lcturbrcyting mín). Svo hal'i ckki vcr-
ið.
Um það snýst þctta mál í raun;
hvort gildar ástæður hal'i Icgið að baki
uppsögninni cða ckki.
Sigríður vísar á bug þcim fullyrð-
ingum framkvæmdastjóra Dagsprcnts
hf. að rckstrarlcgar ástæóur hafi legiö
að baki ákvörðuninni. Hún scgir það
vissulcga rétt að dagblaðiö standi illa
cn svo hal'i vcrið um lengri tíma. Eng-
ar breytingar hafi oröið á þcirri stöðu
þann tíma scm hún starfaði hjá dag-
blaóinu Dcgi, ncma síður væri. Fyrir
liggi að tckist hafi að selja hluta af
fasteign fyrirtækisins til aö bæta Ijár-
hagsstöóu þcss. Sigríður fullyrðir aó
ákvöróunin um að loka skrifstofunni á
Sauðárkróki hal'i vcrið tckin í bcinu
framhaldi af tilkynningu hcnnar um
töku fæóingarorlofs. Engar rckstrar-
lcgar breytingar hal'i orðiö hjá fyrir-
tækinu, scm fallið gcti undir hcimild-
arákvæði 7. greinar fæðingarorlofs-
laganna.
Sjónarmið Dagsprents hf.
Al' hálfu forsvarsmanna Dagsprcnts
hf. cr lögð áhcrsla á að uppsögn Sig-
ríðar hafi ckki á ncinn hátt tcngst lýr-
irhuguðu fæðingarorlofi. Þaö hafj
lcngi vcrið ljóst aó fyrirtækið stæði
illa fjárhagslega, cinkum vcgna mciri
fjárfestinga cn rckstur þess stóð undir.
Lcitað hafi vcrió margvíslcgra lciða til
aö skera niður í rekstri; m.a. hal'i
skrifstofum fyrirtækisins á Blönduósi
og í Rcykjavík vcrið lokaó. Þá hafi
starfsfólki verió fækkaó á aðalskrif-
stofunni á Akureyri og í þeim hópi
hafi m.a. vcrið einn karlkyns blaða-
maóur.
Á árinu 1993 hafi tekist aó lækka
nokkuð skuldastöóu fyrirtækisins mcð
sölu cigna. Hins vcgar hafi rckstrar-
uppgjör sem lá fyrir um miðjan ágúst
sýnt að frekari aðhaldsaðgcrða væri
þörf. Skrifstofan á Sauóárkróki hal'i
aldrei staóið undir sér. Hins vcgar hal'i
vcrið litið svo á aö þaó væri Dcgi
nokkur styrkur að hafa starfandi
blaðamanna á Sauðárkróki. Á þcim
forscndum hafi verió tckin ákvörðun
um að halda rckstrinum þar óbrcyttum
og greiðsluáætlun ársins við þaö mið-
uð. Viröisaukaskattur á áskrilt dag-
blaða og gcngisbreytingar hafi hins
vcgar leitt til þess að grciðsluáætlun
ársins stóðst ekki. Það hafi verið visst
áfall að þurl'a að loka skrifstofunni á
Sauðárkróki. Ákvörðunin hafi hins
vcgar byggst á hrcinu rckstrarlcgu
mati cn ekki því að eini starfsmaöur
skrifstofunnar væri barnshafandi.
Þessu til stuðnings vísa forsvarsmcnn
Dagsprents hf. til rekstrar- og
grciðsluáætlana síðustu ára og upp-
gjörs cndurskoðanda fyrir fyrstu átta
mánuði ársins 1993.
Alþýðusamband Islands
styður Sigríði
í umsögn sinni tekur Alþýðusamband
íslands undir það sjónarmió Sigríöar
Þorgrímsdóttur aó uppsögnin brjóti
gcgn ákvæöum jafnréttislaga. At-
vinnurckandi geti ckki skyndilcga
borið fyrir sig aukiö tap, scm honum
hafi til margra ára vcrió ljóst aö væri
l'yrir hcndi. Við mat á því hvort
ákvæði jafnréttislaga hcl'ðu vcrió brot-
in, væri eðlilcgt að hal'a til hliðsjónar
þau sjónarmió sem ákvæði 7. greinar
fæðingarorlofslaganna byggi á. Því
væri sérstaklcga ætlaö að vcmda
þungaóar konur og foreldri í fæðing-
arorlofi. Um túlkun þcssa lagaákvæðis
vísar Alþýóusambandiö. m.a. til
danskrar dómaframkvæmdar cn ís-
lcnsk löggjöf á þcssu sviði eigi rót aó
rckja til danskrar lagasetningar. Þar
eins og hér hvíli sönnunarbyrðin á at-
vinnurckanda l'yrir því að aórar ástæó-
ur cn kynferöi hafi lcgió aö baki upp-
sögn. Álgcngt sé að atvinnurckcndur
bcri fyrir sig rckstraröróuglcika og
skipulagsbrcytingar og séu danskir
dómstólar trcgir að fallast á slík rök.
Vinnuveitendasambandið
styður Dagsprent hf.
I umsögn Vinnuvcitcndasambandsins
cr lögð áhcrsla á að lagaákvæði scm
takmarka uppsagnarrétt atvinnurck-
cnda, s.s. ákvæói jal'nréttislaga og
fæðingarorlölslága, takmarki ckki rétt
þcirra til að taka rekstrarákvaröanir
cnda hafi sá ckki vcriö tilgangur
þcirra. Atvinnurckandi kosti og bcri
ábyrgö á rckstri starfscmi sinnar og
grciði tapið, þar mcö talið launakostn-
að cf illa gangi. Hann ráði því um-
fangi starl'semi sinnar, hvort hann
vclji að halda hcnni áfram, draga úr
umsvifum eða hætta rckstri.
Ákvæói 7. greinar fæðingarorlofs-
laganna sé cl'nislcga óbrcytt frá cldri
lögum nr. 97/1980 um breytingu á
lögum um almannatryggingar. Ráó-
hcrra sá cr mælti l'yrir frumvarpinu
hafi lagt áherslu á aö ákvæðinu væri
ætlað að koma í vcg fyrir að kona
væri látin gjalda þungunar mcð upp-
sögn, ncma gildar og knýjandi ástæð-
ur væru fyrir hendi. Gcðþóttaákvaró-
anir væru ckki hcimilar. Sem dæmi
um knýjandi ástæður hal'i ráðhcrrann
ncl'nt lokun fyrirtækis, fiutning þcss i
annaö byggöarlag cða gjaldþrot.
I umsögninni kcmur fram það mat
Vinnuveitendasambandsins að í þessu
rnáli hljóti uppsögnin að tcljast hcimil
viö þær aðstæður sem um ræði, þ.e.
starfsemi hafi vcrið hætt í byggðarlag-
inu. Engu breyti í því cfni þó ákvörö-
un sé af hagkvæmnisástæðum látin
koma til framkvæmda á sama tíma og
starfsmaður áformar aó hcfja töku
l'æðingarorlol's. Ekki verði með
nokkru móti séð að það brjóti í bága
við ákvæði jafnréttislaga aó fyrirtæki
taki ákvörðun um aó leggja nióur
hluta starfsemi sinnar. Þaö citt, að eini
starfsmaðurinn sé barnshafandi kona,
lciði frálejft til þeirrar niðurstöðu aó
um sé aó ræða kynjabundna mismun-
un.
Niðurstaða kæru-
nefndarinnar
I niðurstöðu Kærunefndar jafnréttis-
mála segir aó tclji cinhvcr rétt á sér
brotinn og vísi máli sínu til kæru-
nefndar jafnréttismála, skuli „atvinnu-
rekandi sýna nel'ndinni fram á að aðr-
ar ástæóur cn kynferði hal'i legió til
grundvallar ákvöróunar hans“. Þetta
gildi bæói þcgar um ákvæði jafnréttis-
laganna sé að ræða svo og lögin um
fæðingarorlof. Ljóst sé að sérstök at-
vik og mjög brýnar ástæður þurfi að
vcra fyrir hendi. „Sem dæmi um slíkar
ástæóur cr fiutningur fyrirtækis í ann-
að byggðarlag cóa ákvörðun um að
hætta starfsemi. 1 máli þessu cr útibúi
l'rá aóalstarfssjöö lokað. Þar var cinn
starfsmaöur. Ákvcðiö var aó lokunin
skyldi vcróa á sama tíma og kærandi
hafði tilkynnt að hún tæki fæðingaror-
loi'. Upplýst cr að forsvarsmönnum
Dagsprents hf. var kunnugt um l'yrir-
hugað fæðingarorlof áður cn ákvörð-
unin var tckin,” segir orórétt í rök-
stuðningi ncfndarinnar.
Þar cru cinnig tíundaðir marghátt-
aóir rckstrarörðugleikar Dagsprents
hf. um langt árabil cn síðan segir:
„Það cr því öldungis Ijóst aó forsvars-
mönnum fyrirtækisins hafði verió
kunn bág fjárhagsstaða þcss í mörg ár
og að rekstrarcrfiðleikar þcss síöast-
liðió sumar voru alls ckki nýir af nál-
inni. Þótt einstök vandamál kunni að
hal'a vcrið brcytilcg frá cinurn tíma til
annars og ný hal'i komið í staó ann-
arra, svo scm viróisaukaskatturinn, þá
cr það í sjálfu sér óhjákvæmilcgur og
vcnjulcgur fylgifiskur fyrirtækja-
rckstrar."
Nokkru síðar segir: „Fyrirtækið
Dagsprcnt hf. hal'ði átt í rckstrarerfið-
lcikum í mörg ár. Veróur ekki séð að
neinar slíkar brcytingar hafi orðió á
þcim tíma sem hér skiptir máli að þær
geti talist sérstakar ástæóur cr þurfa
að vcra fyrir hcndi til aó uppsögn
þungaðrar konu sé réttlætanlcg. Þvcrt
á móti má telja líklcgt vcgna tímasetn-
inga og annars, scm fram hefur komiö
í málinu. að ákvöröunin um uppsögn-
ina hafi vcrið tckin í Ijósi þungunar-
innar og l'yrirhugaðs fæðingarorlofs
og því hafi forsvarsmcnn Dagsprcnts
hf. séó sér þann lcik á boröi aö lcysa
tvö vandamál í einu.“
*
Urskurðarorð
Úrskurðarorð Kærunefndar jafnréttis-
mála eru svohljóðandi: „Kærunel'nd
jafnréttismála tclur því að uppsögn
Sigríóar Þorgrímsdóttur brjóti gcgn 4.
tl. 6. gr. laga nr. 28/1991 um jafna
stöðu og jafnan rétt kvcnna og karla
og 7. gr. laga nr. 57/1987 um l'æðing-
arorlof. Þeim tilmælum er beint til
forsvarsmanna Dagsprcnts hf. að þeir
greiði Sigríói Þorgrímsdóttur laun í
fæðingarorlofi í samræmi við ákvæði
kjarasamnings Blaðamannafélags ís-
lands og Vinnumálasambands Sam-
vinnulclaganna og að ákvörðun um
uppsögn frá og mcö 1. scptcmbcr
1993 vcrói afturkölluó.“
Öfug sönnurbyrði!
Svo mörg voru þau oró. Af úrskurói
kæruncfndarinnar má ráóa aó sönnur-
byrði í málum af þessu tagi er öfug.
Að mínu mati brýtur Jafnréttisnefnd
kærumála gcgn þeirri grundvallar-
rcglu í réttarkerfi landsins að sérhver
maður sér saklaus þar til sekt hans er
sönnuð. Atvinnurekandinn, Dagsprent
hf. í þessu tilfclli, er sekur um að
brjóta rétt ófrískrar konu, NEMA
HANN GETI SANNAÐ SAKLEYSI
SITT. Þctta er sannarlega umhugsun-
arvcrt atriði.
Eru rekstrarforsendur
aukaatriði?
I annan staó er ljóst að kærunefndin
gefur lítið fyrir þau rök aó uppsögnin
hafi ckki verið aðalatriðið, heldur hafi
hún verió bein aflcióing þeirrar
ákvörðunar að hætta rekstri skrifstof-
unnar á Sauóárkróki. Ég sé ekki bctur
cn að kærunel'ndin telji að ekki hafi
verið ástæða fyrir forsvarsmenn fyrir-
tækisins að grípa til aðhaldsaðgerða,
þrátt l'yrir að rekstraráætlanir stæðust
ekki! Samkvæmt því hefur ekki held-
ur verið ástæða til að segja upp þeim
starfsmönnum, sem fengu uppsagnar-
bréf á undan Sigríði. Þeir hafa
væntanlega boróleggjandi mál í hönd-
unum, vilji þcir kæra uppsagnimar til
nel'ndarinnar.
Það cr einnig umhugsunarvert að
Jafnréttisnefnd kærumála skuli leyfa
sér aó segja að „þótt einstök vandamál
kunni aö hafa verið brcytileg frá cin-
um tíma til annars og ný hafi komió í
stað annarra, svo scm virðisaukaskatt-
urinn, þá er þaó í sjálfu sér óhjá-
kvæmilcgur og venjulcgur fylgifiskur
fyrirtækjarekstrar." Ég minni á að nú
nýverið sagði Islenska útvarpsfélagið
upp 20 starfsmönnum vegna versn-
andi rekstrarafkomu. Forsvarsmenn
fyrirtækisins nefndu virðisaukaskatt á
fjölmiðla sem eina helstu ástæóu upp-
sagnarinnar. Kærunefnd jafnréttismála
viðurkcnnir ckki slík rök. Ef bamshaf-
andi kona er í hópi hinna 20 starfs-
manna íslenska útvarpsfélagsins, sem
nývcriö var sagt upp störfum, hefur
hún pottþétt mál í höndunum gagnvart
kæruncl'ndinni.
Að lokum
Ég vil taka þaó fram aó forsvarsmenn
Dagsprents hf. buðust strax til þess að
bæta Sigríói launatap í fæóingarorlofi
hcnnar, í samræmi við ákvæói kjara-
samnings Blaðamannafélagsins og
Vinnumálasambandsins, enda fullyrð-
um við aó Sigríði var ckki verið sagt
upp störl'um til að fyrirtækið slyppi
við þær greiðslur. Hins vegar tel ég
nokkuö sýnt aó Sigríður verði að
sækja þctta mál í almenna dómskerf-
inu el' hún ætlar að fá þaó fram að
uppsögnin vcrói dregin til baka. I það
minnsta er Ijóst að forsvarsmenn
Dagsprents hf. munu ekki opna skrif-
stol'nuna á Sauðárkróki aó nýju og
cndurráða Sigríði. Ástæóan er einföld:
Rekstrarforsendur eru ckki fyrir hcndi
og hagur fyrirtækisins leyl'ir þaó ekki.
Bragi V. Bergmann.
Höfundur er ritstjóri Dags.
FÉLAGSMÁLA-
RÁÐUNEYTIÐ
Auglýsing
frá félagsmálaráðuneytinu
Félagsmálaráðherra mun veita viðtöl á Hótel KEA
á Akureyri miðvikudaginn 16. mars nk. frá kl.
9.00-11.30.
Beiðnum um viótöl er veitt móttaka á Hótel KEA í
síma 96-22200.
Félagsmálaráðuneytið, 14. mars 1994.