Dagur - 23.07.1994, Síða 10

10 - DAGUR -Laugardagur 23. júlí 1994
PÝRARÍKI ÍSLANDS
Fuglar 52. þáttur
Maríuerla
SR. SI6URÐUR Æ6ISSON
(Motacilla alba)
Maríuerlan er af ættbálki spör-
fugla, og tilheyrir þaöan erluætt-
inni, en í henni er aö finna um 58
tegundir af litlum, mjóslegnum
bersvæöisfuglum, er halda sig
mest á jöröu niðri, og þá hlaup-
andi og trítlandi rösklcga (ekki
hoppandi), og lifa á skordýrum.
Ættin deilist svo í erlur (um 10
tegundir) og grátittlinga. Fuglar
beggja greina þekkjast á löngu og
kviku stéli (lengri á erlum), með
hvítleitum útfjöðrum, langri kló á
afturtá, og erlur oft líka á áberandi
mynstri.
Maríuerla og þúfutittlingur
hafa lengstum verið taldir einu
verpandi fulltrúar ættar sinnar á
Islandi. En nú eru uppi efasemdir
um þetta, eftir að menn fóru á síð-
ustu árum að rekast hér á verpandi
strandtittling, eins og getió var í
48. þætti Dýraríkis Islands, er
fjallaði um þúfutittling.
Maríuerlan er um 18 sm á
lengd, og útbreiddur og algengur
varpfugl í mestallri Evrópu, N-
Afríku og Asíu, og kann best við
sig á opnu landi, þar sem mikið er
af uppáhaldsfæóu hennar, skor-
dýrum.
Af maríuerlu eru til nokkrar
deilitegundir. Sú, er hér á landi
verpir, og á meginlandi Evrópu,
nefnist Motacilla alba alba. Karl-
fuglar hennar eru á sumrin ljós-
gráir að ofan og á hliðum, svartir
á kolli, hnakka, framhálsi og
bringu, en hvítir á enni, kinnum,
hálshliðum og aó neðanverðu.
Stélió er svart, meó hvítum út-
fjöðrum. Kvenfuglarnir eru ekki
eins svartir á höfði og bringu.
Fætur eru langir og grannir,
dökkbrúnir að lit. Goggur stuttur
og mjósleginn, gulur um rætur en
dökknar aó oddi. Augnlitur cr
dökkbrúnn.
A veturna eru bæði kynin hvít
á framhálsi, meó svartan, hálf-
mánalaga kraga.
A Bretlandi og Irlandi er að
finna aðra deilitegund maríuerl-
unnar, er nefnd hefur verið Breta-
erla (Motacilla alba yarrellii). Sú
hefur flækst til Islands endrum og
sinnum. Hún er í sumarbúningi
mun dekkri yfirlitum en okkar, en
á haustin líkjast þær mjög hvor
annarri. Blendingspör eru algeng á
mörkum útbreiðslusvæðanna, og
þá m.a. á skosku eyjaklösunum.
Og ekki gerir það málið einfald-
ara, að ungfuglar bcggja deiliteg-
undanna eru eins á lit.
Maríuerlan er ákaflega gæf-
lynd, en þó mjög á iði, allt frá
morgni til kvölds. Hún er á ýmsan
hátt öðruvísi en flestir aðrir spör-
fuglar í því, að hún trítlar á jörðu
niðri, þ.e.a.s. ber fæturna áfram á
víxl, en hoppar ekki. Um leið
veifar hún Iöngu stélinu upp og
nióur í sífellu, og höfuðió gengur
fram og aftur ótt og títt. Fluglagið
er einnig sérkennilegt, cða svo-
kallað bylgjuflug, öldótt og reik-
ult, og minnir einna helst á aðferð
náfrænda hennar, þúfutittlings.
Hana er oft að finna í nágrenni
vatns.
Maríuerlan er eindreginn far-
fugl, sem kemur til landsins síðast
í apríl og fyrstu daga maímánaðar.
Oft er hún sögð elskari að manna-
bústööum en nokkur annar ís-
lenskur fugl, sem kannski þó ork-
ar tvímælis. A.m.k. koma gráspör
og stari hér einnig sterklega til
greina. En hitt er deginum Ijósara,
að maríuerlan er útbreiddari um
landiö en nefndar tegundir, og
mun að líkindum hafa aðsetur á
llestum sveitabæjum á Islandi á
sumrin, auk þess að vera algeng í
fiestum ef ekki öllum bæjum og
þorpum hér. Hún er ekki félags-
lynd á þeim tíma, en mun hins
vegar eiga það til að halda sig ;
fiokkum í vetrarheimkynnunum.
Hreiðurstað velur maríuerlan
sér í eða á húsum eða öðrum
mannvirkjum, og mjög oft líka
undir brúm, yfir lækjum og ám.
Einnig verpir hún oft í klettaskor-
um við sjó eða ár og vötn, og jafn-
vel hlöðnum grjótveggjum, í bíl-
hræjum og á ýmsum einkennilegri
stöðum. Hreiðrið er fyrirferðamik-
il gras- og mosahrúga, en skálin
fóðruó innan með hárum, ull og
fjöórum. Eggin eru 5-7, Ijósgrá
eða fölbláleit, með þéttum, dökk-
gráum eða brúnum smádröfnum.
Maríucrla.
Kvenfuglinn sér einnig aó mestu
eða cingöngu um ásetuna, scm
tekur um tvær vikur, en báðir
fuglarnir afia síóan ungunum mat-
ar. Um tveggja vikna gamlir yfir-
gefa þeir hreiðrið. Þeir eru mjög
ólíkir foreldrum sínum, er hér er
komið sögu, næsta einkennalausir.
gráleitir cða ólívubrúnir á lit á
baki, en ljósari að neðanverðu.
Kverkin er svört.
Maríuerlan lifir nær eingöngu á
skordýrum, og öðrum hryggleys-
ingjum, s.s. möðkum. Skordýrin
cru ýmist tckin á fiugi eða jöróu
niðri.
Rödd maríuerlunnar er hratt,
endurtekið hvellhljóð. Söngur til-
þrifalítill.
Maríucrlurnar fiestar yfirgefa
landið frá öndvcrðum ágústmán-
uði og fram í miðjan september.
Einstaka fuglar eru þó hér enn í
október. Hinar tvær nefndu undir-
tegundir deila ckki með sér vetrar-
heimkynnum. Bretaerlan heldur
kyrru fyrir í Evrópu, allt norður til
Skotlands, en okkar fugl, (M. a.
alba) hverfur til V- Afríku, nánar
tiltekið Sierra Leone, Senegal,
Gambíu, Nígeríu og svæða þar um
kring. Þetta cr ekki lítið fiug eða
auðvclt, því leiðin frá Islandi til
Gambíu cr 5500 km, og þar af 800
km, sem maríuerlan veróur að fara
í einum áfanga, um sjóveg milli
íslands og Skotlands.
Um stofnstærð maríuerlu á Is-
landi er fátt vitað, enda ýmsum
vandkvæðum bundið að telja eða
áætla slíkt að einhverju viti. Eins
er með flesta aðra spörfuglastofna
Iandsins.
Elsta maríuerla, sem dæmi eru
um, var merkt sem fullorðin í
Bretlandi 22. september árið 1962
og náðist lifandi 9 árum og 11
mánuðum seinna, 21. ágúst 1972,
og var sleppt á ný.
MATARKRÓKU R
Enn siglfirskar uppskrifitir:
Rækjupanna
og fjölnota kaka
Enn er Matarkrókurinn á Siglu-
firði og að þessu sinni situr í hon-
um Asdís Gunnlaugsdóttir sem
tók áskorun Margrétar Þórðardótt-
ur frá því fyrir hálfum mánuði.
Asdís gefur uppskriftir aó rækju-
pönnu og köku sem hún segir
kannski ekki sérlega frumlega en
hafa reynst sér vel í gegnum árin.
Uppskriftina má nota vió ýmis
tækifæri eins og komið verður að
hér á eftir.
En byrjum á rækjupönnunni. í
hana þarf eftirfarandi:
250 g rœkjur
200 g sveppir, niðursneiddir
1 rauð og 1 grœn paprika,
saxaðar smátt
1 tsk. karrý
2 msk. smjör
1 hálfdós maísbaunir
Rækjurnar eru steiktar upp úr 1
msk. af smjöri og soðinu síðan
hellt af. Afgangnum af smjörinu,
sveppunum, paprikunni og karrý-
inu blandað vel saman við rækj-
umar. Vökvinn sigtaður vel frá
maísbaununum og þeim blandað
saman við og allt látið standa í 2
mínútur. Þetta er borið fram meó
ristuóu brauði og jafnvel fersku
salati.
Gagnleg
kökuupp-
skiift
Ásdís býður upp á kökuuppskrift
og hefur þetta um hana að segja:
Ásdís ásamt tíkinni Lady scm orðin cr 15 ára gömul.
„Ég hef nú ekki hugsað mér að
senda sérlega frumlega kökuupp-
skrift heldur eina gamla og góða
sem hefur verið mér notadrýgst í
37 ára búskap. Ur henni baka ég
jólaköku, marmaraköku, epla-
köku, muffins (þá meó súkkulaði-
spænum eða rifnum appelsínu-
berki og nota þá safann úr appels-
ínunni í glassúrinn sem ég set of-
an á kökurnar), skúffuköku með
kanelsykri og möndlum eða rú-
sínubollur. Dropana hef ég mis-
munandi cftir því hvað ég baka.“
750 g hveiti
375 g smjörlíki
500 g sykur
4 tsk. lyftiduft
3-4 egg
4 dl mjólk
dropar
Smjörlíki, sykri og eggjum
hrært vel saman. Afgangnum síð-
an bætt út í og hrært. Formkökur
eru bakaðar í u.þ.b. eina klst. við
190 gráður en tíminn er minni á
smærri kökur.
Ásdís skorar á mágkonu sína,
Stellu Einarsdóttur, Hvanneyrar-
braut 61, Siglufirði, að vera í
næsta matarkrók. JHB