Dagur - 02.09.1995, Blaðsíða 12

12 - DAGUR - Laugardagur 2. september 1995
DÝRARÍKI ÍSLANDS
Fuglar 66. þáttur
HIMBRIMI
(Gavia immer)
SR. SICURÐUR ÆCISSON
Himbrimi í suniarbúningi. (Hjálmar R. Bárðarson: Fuglar fslands,
Himbriminn er af ættbálki sundkaf-
ara, en tilheyrir þaðan brúsaættinni.
Sú ætt hefur á liðnum jarðsöguöld-
um verið afar fjölskrúðug, en hefur
nú til dags einungis á að skipa fjór-
um tegundum, sem eru, auk him-
brimans: svalbrúsi (Gavia adamsii;
stærstur brúsanna), glitbrúsi (Gavia
arctica; þriðji í stærðarröðinni), og
lómur (Gavia stellata; minnstur).
Einkenni þessarar ættar eru þau
helst að búkur fuglanna er mjög
langur og hálsinn sömuleiðis, nefið
rýtingslagað, vængir litlir og stélið,
og fætur staðsettir aftarlega á búkn-
um. Fyrir bragðið eru þetta af-
bragðs sundfuglar, er geta þó lítið
farið um á þurrlendi.
Hér áður fyrr var siður að tala
um lómaætt, þegar fuglana bar á
góma, en svo var brúsaheitið tekið
upp hér, en það var áður notað stað-
bundið yfir himbrimann á Norður-
landi (í Þingeyjarsýslu). Af þessum
fjórum brúsategundum verpa ein-
ungis tvær hér á landi, þ.e.a.s. him-
briminn og lómurinn.
Himbriminn er 69-91 sm á
lengd, á.a.g. 3-4 kg á þyngd, og
með 127-147 sm vænghaf.
1 varpbúningi er fuglinn svart-
og hvíttíglóttur að ofan, gljásvartur
um koll og niður hálsinn, að því
undanskildu, að undir kverk er fín-
gert svart-hvítt rákamynstur, annað
um miðjan hálsinn (öllu lengra og
breiðara og meira áberandi, og nær
stundum allan hringinn, eins og
kragi), og hið þriðja rétt ofan og til
hliðar við skjannahvíta bringuna.
Nefið er þykkt, svart á lit; augu
dökkbrún; fætur mósvartir.
Vetrarbúningurinn er mun
skrautlegri: dökkgrábrúnn að ofan,
en hvítur að neðan, á framhálsi og á
vöngum. A mörgum fuglanna er
nefið þá blágráhvítt, einkum við
rótina.
Vængjatök eru hæg, og flugið
þunglamalegt.
Nú á tímum verpir himbriminn
að staðaldri einungis á heimskauta-
svæðum N-Ameríku (og þ.m.t. á S-
Grænlandi), e.t.v. á Bjamarey, Jan
Mayen, og Svalbarða, og loks á ís-
landi. Annars staðar er hann bara
stopull gestur. Deilitegundir eru
engar, en svalbrúsi (Gavia adamsii),
er verpir í Finnmörku í Noregi, og
þaðan austur um íshafsstrendur Sí-
beríu, var þó fyrrum talinn litaraf-
brigði (undirtegund) himbrimans,
enda fuglarnir sláandi líkir ásýnd-
um (í fljótu bragði er nefið það
eina, sem greinir á milli; á sval-
brúsa er það ljóst og virðist upp-
sveigt (eins og á lómi), en á him-
brima dökkt og beint (svipað og á
glitbrúsa, sem hér fyrr á tímum var
nefndur litli himbrimi). Síðar áttuðu
menn sig á, að ýmislegt annað
skildi í millum, að hér var því í
raun um sitt hvora tegundina að
ræða.
Islenski himbriminn er ýmist
staðfugl eða farfugl; hluti stofnsins
dvelur hér vetrarlangt, og er þá á
sjó, kringum allt land (oftast stakir
eða örfáir fuglar, þótt fyrir komi
20-40 saman í einu), ásamt him-
brimum ættuðum frá N- Ameríku
og/eða Grænlandi, en aðrir leita til
stranda V- Evrópu yfir kaldasta og
myrkasta tímann.
Jafnskjótt og ísa leysir, er him-
briminn kominn upp á hin stærri,
dýpri og fisksælli vötn landsins,
einkum á heiðum og til fjalla. Og
seint í maí eða í byrjun júní, á
bökkum eða úti í hólmum þessara
yfirleitt afskekktu vatna (en hin
gróðurmiklu, nteð auðugu fuglalífi,
líst honum ekki á, enda styggur að
eðlisfari, eða hálfgerður einfari, sbr.
áðurnefnt), er síðan laut (stór, en
grunn, 37-47 sm í þvermál, 4-10 sm
djúp) bæld ofan í svörð, mjög nærri
vatnsyfirborðinu, hún stundum
fóðruð með blautri sinu og öðrum
jurtaleifum, og í hana verpt dökk-
brúnum eða ólífugrænum, aflöng-
um eggjum, yfirleitt 2 (en þó stund-
um 1-3), með strjálum, mósvörtum
dflum. Utungunartími er um 30
dagar og sjá bæði foreldri um áset-
una. Ungarnir eru hreiðurfælnir,
komnir út á vatnið 1-2 daga gamlir.
Þeir verða fleygir á.a.g. 45 dögum
eftir ábrot. Þegar hér er komið sögu
líkjast þeir fullorðnum himbrimum
í vetrardragt.
Ungfuglar eru allan ársins hring
á sjó, en geldfuglar í fullorðinsbún-
ingi koma á stöðuvötn.
Himbriminn er fyrirferðamikill á
varpstöðvum sínum, og er kröftugt
gól hans eða söngur - langdregin,
angurvær óp, og óhugnanlegur, titr-
andi „hlátur" - eitt af þeim náttúru-
hljóðum, sem hve mest einkenna
áðurnefnd vatnasvæði landsins.
Hann getur verið árásargjarn á
þessum tíma, ef svo ber undir, og
ver oft eggin af mikilli hörku, og
það jafnvel stundum með því, að
kafa undir aðra vatnafugla, sem eru
að þvælast í grenndinni, og honum
þykir ógna málum, og stinga þá á
hol neðan frá.
Himbriminn er strjáll varpfugl,
en þó að fínna um land allt. Einna
mest er af honum á Veiðivötnum, á
Arnarvatnsheiði, á vötnum á Hrúta-
fjarðarhálsi, á Skaga, og í grennd
við Mývatn. Yfirleitt verpir aðeins
eitt par við hvert stöðuvatn, nema
hin allra stærstu (Þingvallavatn,
Mývatn), þar sem gnægð er rúms
og matar. Aðalfæðan á varptíma er
ýmist silungur eða hornsfli (en him-
brimar, sem verpa í grennd við sjó
norðvestanlands eru þó taldir sækja
veiði að einhverju leyti til sjávar);
einnig er leitað eitthvað í skordýra-
og jurtaríkið. Eftir að á sjó er kom-
ið, að loknu varpi, þ.e.a.s. allt lrá
miðjum ágúst og fram undir vor,
eru ýmsar smávaxnar fisktegundir
teknar (upp að 28 sm langar) og
annað af þeim toga. Magainnihald
38 himbrima, er náðust við Bret-
landseyjar að vetri, skiptist þannig
t.d., að rúm 55.0% voru fiskur,
24.0% krabbadýr, og rúm 18.0%
skelfiskur. Hitt var ógreinanlegt.
Fæðunnar er yfirleitt aflað 4-10
m undir yfirborði, en einhverju
sinni mun fugl þó hafa náðst á 81 m
dýpi, flæktur í net.
Islenski varpstofninn er ekki tal-
inn vera nema um 300 varppör, í
mesta lagi.
Elsti merkti himbrimi, sem ég
veit dæmi um, varð rúmlega 7 ára
gamall, en vafalaust getur hann orð-
ið mun eldri, því frændi hans, glit-
brúsinn, hefur elstur greinst tæplega
Fullkomin kona eða leiðindaskjóða?
Eins og áður hefur komíð fram ( þess-
um pistlum var vandlifað á þeim tíma
þegar hin ágæta bók „Tízkubókin" kom
út. Ráðgjafarnir sem þá bók skrifuðu
hljóta að vera þunglyndir af því að
fylgjast með konum nú til dags enda fátt
skylt með þeirra lífi og lífi fyrirmyndar-
konunnar sem lýsing „Tízkubókarinnar"
á við. Lítum á dæmi.
I stressi dagsins í dag er holl lesning
fyrir nútímakonuna að lesa eftirfarandi
ráðleggingar hvernig konur eiga að
halda sálarrónni:
„Reynið að verja tveim mínútum á
hverju kvöldi, rétt áður en þér sofnið, í
það að skilgreina í hljóði við sjálfa yður,
með skýrum einföldum orðum, kjarn-
ann í þeim áhyggj'um sem hrjá yður -
fyrsta atriði, annað atriði o.s.frv,, og rað-
ið þeim skipulega í huganum, í glugga-
röð, eftir mikilvægi. Hjúfrið svo um yður
í rúminu með þeirri hugsun einni, að
þér skulið „sofa á viðfangsefnunum til
morguns", og að þér hljótið að vakna
nokkru nær lausninni á þeim. Þessa
tækni munuð þér vafalaust hagnýta á
yðar hátt, og komast að raun um að til-
lagan er náskyld „hugleiðslu" eða
„bæn"."
Svo mörg voru þau orð og Ijóst að
konurnar hafa á kvöldin í þá daga hallað
sér að hugsunum en ekki makanum!
Að rata meðalveginn
Og nú er komið að íbúðinni. Hver
þekkir ekki þá aðstöðu að íbúðin er öll í
hálfgerðu rusli þegar skyndilega ber
gesti að garði - og það er rokið til
meðan makinn tekur á móti gestunum í
forstofunni, óhreinu diskunum mokað í
bakarofninn, fötunum undir rúm og
ábreiðunum þeytt yfir barnarúmin. I
gamla daga þótti íbúðarhúsnæði í rusli
vera ávísun á að viðkomandi „fengi
áfall"!
„I fyrsta lagi þurfið þér að reyna að
skilja ibúð yðar eftir þannig að þér
þurfið ekki að blygðast yðar fyrir að
koma með einhvern með yður heim.
(Það getur orðið nokkurt áfall fýrir vin
yðar, og óþægilegt fyrir yður; að koma
að óuppbúnu rúmi, fötum út um allt ,
óþvegnum diskum o.s.frv.) I öðru lagi -
og nú ætla ég að vitna í orð hins
„ógleymanlegasta manns", sem ég hef
kynnzt , sem er heimsþekktur kvik-
myndagagnrýnandi, - hið al- fullkomna
heimili, þar sem hvergi sézt rykkorn, allt
er fægt og glansandi á sínum stað, og
hver púði þar sem honum er ætlað að
vera, það heimili bendir til rangra lífsvið-
horfa. Með öðrum orðum: Ef þið
viljið ekki að vinirnir fái áfall um
helgina þá er bara að drífa sig að
kústaskápnum, ná í fægilöginn og
bónið og hefjast handa. Þið meg-
ið ekki láta góma ykkur með
röng lífsviðhorf þessa helgina!!!
Ráðleggingar í lokin
Og þá er komið að lokaráðleggingum
höfundar „Tízkubókarinnar" Mary
Young: „Þér getið orðið óþolandi leið-
indaskjóða, ef hegðun yðar er þóttafull
í vissu um fullkomleika. Þegar er þér
hafið tamið yður fullkomnun á ýmsum
sviðum, þá ættu þær siðvenjur að falla
inn í líf yðar á eðlilegan hátt, óafvitandi,
sjálfkrafa og jafnvel óhjákvæmilega. Það
er þessi sjálfkrafa sameining- sem getur
snortið yður töfrasprota aðdáanlegs og
sjálfstæðs persónuleika."