Dagur - 16.02.1996, Blaðsíða 4

4 - DAGUR - Föstudagur 16. febrúar 1996
— LEIÐARI---------------------------
Uppeldishlutverkið og vímueÉnin
ÚTGEFANDI: DAGSPRENT HF.
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA31,
PÓSTHÓLF 60, AKUREYRI,
SÍMI: 462 4222
ÁSKRIFT KR. M. VSK. 1500 Á MÁNUÐI
LAUSASÖLUVERÐ M. VSK. KR. 125
RITSTJÓRAR: JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON, (ÁBM.),
ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON, (ÁBM.)
AÐRIR BLAÐAMENN:
AUÐUR INGÓLFSDÓTTIR, GEIR A. GUÐSTEINSSON,
HALLDÓR ARINBJARNARSON,
SIGURÐUR BOGISÆVARSSON, FROSTI EIÐSSON (íþróttir),
BLAÐAMAÐUR HÚSAVÍK- SÍMI Á SKRIFSTOFU 464 1585,
FAX 464 2285. HEIMASÍMI BLAÐAMANNS 464 3521
LJÓSMYNDARI: BJÖRN GÍSLASON
PRÓFARKALESTUR: SVAVAR OTTESEN
ÚTLITSHÖNNUN: RÍKARÐUR B. JÓNASSON
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRÍMANN FRÍMANNSSON
DREIFINGARSTJÓRI:
HAFDÍS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASÍMI462 5165
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL
PRENTVINNSLA: DAGSPRENT HF.
SÍMFAX: 462 7639
SÍMFAX AUGLÝSINGADEILDAR: 462 2087
Er upprnna unglingavandamálsins að leita hjá
foreldrunum sjálfum og óöryggi þeirra gagnvart
börnum sínum? Er besta forvarnarstarfið falið í
góðu sambandi milli foreldra og barnanna?
Þetta eru tvær af þeim fjölmörgu spurningum
sem vakna í þeirri rótmiklu umræðu í þjóðfélag-
inu sem er þessa dagana um vímuefnaneyslu
unglinga og stöðu uppeldismála almennt.
í grein í Degi sl. miðvikudag ræddi Einar Gylfi
Jónsson, sálfræðingur, um vímuefnaneysluna og
benti réttilega á að foreldrar þurfa að tala við
unglinga um vímuefni. „Kannanir erlendis hafa
sýnt að afstaða foreldranna hefur áhrif á ung-
lingana. Sumir foreldrar vilja leiða hjá sér um-
ræðu um þessi mál. Halda jafnvel að það muni
gera illt verra, þá verði vímuefnaneyslan spenn-
andi í augum unglingsins. Erfitt er að fallast á
þau rök að unghngarnir noti vímuefni vegna
þess að slíkt sé bannað. Þá mætti allt eins segja
að unglingar myndu ekki nota vímuefni ef það
værileyft."
Þessi orð Einars vekja athygli á miklu óöryggi
foreldra um stöðu sína í uppeldinu og ráðleysi.
Auðvitað er ekki nóg að fólk grípi í örvæntingu
til einhverra aðferða þegar börnin eru komin á
unglingsár heldur verða samskiptin þá að vera
byggð á trausti milli foreldranna og barnanna
sem hefur skapast meðan börnin voru lítil. Þá
vaknar sú spurning hvort við stöndum frammi
fyrir vanda sem hefur byggst upp vegna breyt-
inga í þjóðfélaginu. Sannarlega hefur heimilið
breyst í áranna rás, algengast er að báðir for-
eldrar vinni úti og hafi minni tíma til að sinna
bömunum. Inn í þetta spila svo peningaáhyggj-
ur foreldranna sem aftur þrýsta á meiri vinnu og
hún bitnar á ungum börnum sem þurfa að finna
stoð í foreldrunum. Þjóðfélagsmynstrið er allt
annað en það var áður og breytingin hröð. Það
er ekki óskastaða að heimilin í landinu þurfi tvær
fyrirvinnur sem vinni myrkranna á milli. Hugsan-
lega emm við að sjá einn hluta afleiðinganna en
þær koma víða fram. Okkur þarf að lærast að
vanvirða ekki uppeldishlutverkið og fóma því á
altari vinnunnar heldur sinna því samhliða. Þá
getum við fengið miklu áorkað til að stýra ung-
dómnum inn á betri brautir út í lífið.
Ég sting upp á Páli Skúlasyni
Eftirfarandi grein lá á Morgun-
blaðinu í nokkrar vikur en að
lokum fékkst ekki birtur nema
örstuttur „útdráttur“ úr henni.
Morgunblaðið hefur enda
ákveðið að stemma stigu fyrir
alla sómasamlega umræðu um
forsetakjör fram á vor. Þvi leita
ég á náðir Dags.
Mér skilst að þindarlaus leit
standi nú yfir að verðugum arf-
taka þeirra Kristjáns Eldjáms og
Vigdísar Finnbogadóttur á for-
setastóli að Bessastöðum, manni
sem beri með sér reisn Kristjáns
og þokka Vigdísar en hafi þó af
slíkum sérkostum að státa að hann
verði meir en bláber tvígengill
annars hvors þeirra.
Þjóðin virðist vel sjá sólina fyr-
ir þeim mögulegu frambjóðendum
sem enn hafa verið nefndir til
sögu. Hún sýnist ekki (lengur)
vilja stjómmálamann í þetta emb-
ætti og því síður mun hún kjósa
yfir sig neinn uppþomaðan bóka-
béus. Um forsetann okkar má
aldrei verða ort: „Af bragðvísri
hagfræði blendingur var/og bók-
viti hugsun hans hver.“ Köttur má
ekki komast í ból bjamar. Hinn
eftirlýsti þarf að vera mæltur á
framandi tungur og sjóaður í sam-
skiptum við fjarrar þjóðir. Hann
þarf að vera sameiningartákn Is-
lendinga inn á við, glæstur fulltrúi
þeirra út á við. Umfram allt þarf
hann að vera í blóðtengslum við
sögu þjóðarinnar, náttúm hennar
og tungu.
Eg játa að hafa ekki fyrr lagt
eyru við væntanlegu forsetakjöri
en að nafn eins manns kom mér í
huga: Páls Skúlasonar, heimspek-
ings og prófessors við Háskóla ís-
lands. Hann hefur þá kosti til að
bera sem tilgreindir voru hér að
framan en er laus við gallana.
Hann er sómamaður sem ég hef
hvergi heyrt orði að hallað þótt
hann hafi lengi verið áberandi í ís-
lensku menningar- og menntalífi.
Slíkt er einstakt í samfélagi per-
sónuvíga. Ég sting upp á Páli.
Yfirvegun
Heimspekinni á íslandi hefur lagst
margt til gæfu og virðingar á und-
anfömum ámm. Sá tími er löngu
liðinn að rödd hennar sé metin á
við húsleka. Að öðrum ólöstuðum
hefur Páll Skúlason átt mestan
þátt í að skapa heimspekinni þetta
nýja hlutgengi meðal íslendinga.
Hann hefur verið óþreytandi við
að koma málstað hennar á fram-
færi á opinberum vettvangi. Hann
hefur ekki talað til fólks úr ffla-
beinstumi fræðanna heldur mælt
röddu sem það skilur. Það er á
vettvangi hversdagsins, ekki síst í
baráttunni við náttúruöflin á sjó
og landi, sem menn verða „frá-
bærir umfram aðra“. Þetta veit
Páll og skilur. Þegar hann heldur
opinbera fyrirlestra á Akureyri
fyllast salir - ekki af búralegum
fræðingum heldur venjulegu fólki
sem nemur speki hans. Ekki spillir
að Páll er norðanmaður, norðan-
stúdent. En það skiptir þó vart
höfuðmáli.
Einn höfuðvandi Islendinga er
tengslaleysi fræða og atvinnulífs.
Hin fyrmefndu em einatt ekki
nógu „niðurlút"; atvinnulífið ekki
nógu „upplitsdjarft“. Fáum væri
betur treystandi til að bera sáttar-
orð milli þessara aðila, og um leið
þeirra tveggja þjóða sem að
margra dómi búa í þessu landi, en
Páli Skúlasyni, manninum sem
þegar brúað hefur bilið milli hefð-
bundinnar íslenskrar alþýðuspeki
og alþjóðlegs vísdóms í heimspeki
sinni: gert háleit fræði að almenn-
ingseign. Minnumst þess að kjam-
inn í hinni heimspekilegu aðferð
hans er jafnan yfirvegunin, megin-
verkefnið að öðlast skilning á lífi
mannsins í nútímanum með því að
yfirvega þá þætti sem gera tilveru
okkar að einni heild þrátt fyrir þá
tvístmn og samhengisleysi sem
einkenna hana á yfirborðinu. Páll
er hugmynda-sættir og jafnframt
manna-sættir. Því hefur stjóm-
viska hans verið eftirsótt, innan
Háskóla fslands sem utan, ekki
síður en vísdómsorð.
Kristján Kristjánsson.
Ég játa að hafa ekki
fyrr lagt eyru við
væntanlegu forseta-
kjöri en að nafn
eins manns kom
mér í huga: Páls
Skúlasonar, heim-
spekings og prófess-
ors við Háskóla ís-
lands.
Pjóðspekingur
Það er íslenskur rótarkeimur af
heimspeki Páls Skúlasonar, líkt og
af kveðskap Stephans G. Steph-
anssonar. Ég hlustaði nýverið á
Pál flytja erindi um lífspeki hins
síðamefnda á ráðstefnu í Kanada.
Hann sló, sem oftar, í gegn. Ég
heyrði Vestur-fslendinga pískra
um það á göngum á eftir hvort hér
væri ekki komið tilvalið forseta-
efni. Minnumst þess að frændur
okkar þar em einatt enn þjóðrækn-
ari en við hér heima, enn næmari
fyrir hagsmunum „gamla lands-
ins“.
Einn vinur minn stakk því að
mér fyrir skömmu að Pál mætti
með réttu kalla þjóðspeking, ekki
síður en heimspeking: heimssýn
hans væri svo gegnsýrð af lensku
hans, rótum hans í íslenskri mold.
Þetta kemur hvergi betur fram en í
síðustu tveim bókum Páls, Menn-
ingu og sjálfstœði (1994), sem er í
raun samfelld greining á lífsverk-
efnum íslensku þjóðarinnar og
stöðu menningar okkar í síminnk-
andi heimi, og I skjóli heimspek-
innar (1995) þar sem spumingar
um samband manns og náttúru
verða æ áleitnari. Sú bók hefst
með innblásinni grein, byggðri á
skynjun Páls af Oskju; og þar er
einnig að finna athyglisverða rit-
gerð um siðfræði skógræktar.
Lykilorðin í hugsun Páls nú um
stundir eru einmitt að mínum
dómi þessi: alþjóðarœkni, þjóð-
rœkni - náttúrusýn, umhverfi (ng).
Er hœgt að hugsa sér verðugri
íhugunarefni fyrir forseta?
Páll Skúlason hefur þegar, í
verkum sínum, afsannað þau
fleygu orð að nú á dögum séu bara
til prófessorar í heimspeki, engir
heimspekingar. Með þeim hefur
hann í senn lagt drög að nýrri
(þjóðlegri og jarðbundinni) heim-
spekihefð á íslandi og auðgað þá
bókmenntahefð sem svo lengi hef-
ur verið stolt okkar og sómi. Hann
yrði sannur menningarfrömuður,
en umfram allt sannur Islendingur,
á forsetastóli.
Þessi grein er ekki skrifuð til
að hvetja fólk að kjósa Pál Skúla-
son sem næsta forseta. Hann er
ekki í framboði enn! Hún er frem-
ur skrifuð í því augnamiði að
vekja athygli Páls sjálfs á þessum
kosti og sem áskorun til þeirra
sem ég hef dregið til samsýnis
mér um að leggja nú að honum, af
öllum mætti, að hugleiða málið.
Kristján Kristjánsson.
Höfundur er dósent við Háskólann á Akureyri.
Kristján Kristjánsson, dósent við Háskólann á Akureyri, leggur til að Akureyringurinn Páll Skúlason, prófessor við Háskóla íslands, verði næsti húsbóndi á
Bessastöðum. Kristján segist ekki skrifa þessa grein til þess að hvetja fólk til að kjósa Pál, enda sé hann ekki í kjöri. Miklu fremur sé greinin skrifuð til að
hvetja Pál til að íhuga það alvarlega að gefa kost á sér.