Þjóðviljinn - 04.08.1939, Blaðsíða 6

6
ÞJÓÐVILJINN
FÖSTUDAGINN 4. ÁGÚST 1939.
Amóf Sígurjónsson;
4. ágúst
Aftur heimtist Olifant.
En um það sögu þeirri fer;
að nær sem Frakkar eiga
annt
og auðnuvant,
það blæs af sjálfu sér.
Það er gamalt mál, að öll fram-
sókn sé í því fólgin að leysa lífið
úr fjötnim. Ekki á þetta máltak
jafn vel við um allar aldir. En á
dögum stjómarbyltingarinnar
frönsku og langt fram á 19. öld
var þetta sannmæli. Enn og aftur
er þetta sannmæli á okkar dögum.
Einmitt með þetta sjónarmið í
huga, er 4. ágúst 1789, þegar sér-
réttindi stétta, héraða og borga
voru afnumin með konunglegri
tilskipun, markverðasti og eftir-
tektaraverðasti markasteinninn í
frönsku uppreisnarsögunni, mark-
verðastur fyrir byltinguna sjálfa,
eftirtektarverðastur fyrir okkur.
Frakkland hefur um langan ald
ur verið bændaland umfram önnur
lönd. 1 engu landi Norðurálfunnar,
nema Rússlandi, er eins mikill
hluti af fólksfjölda þjóðarinnar
bændur. En fyrir byltinguna 1789
var öll bændastéttin frn:.p) a, þrátt
fyrir mannmergð sína í þvílíkrr
ánauð, að tæpast verður
talið að nokkur bóndi lifði
mannlegu lífi. Bændurnir voru
þrælbundnir á höndum og fótum.
Þeir lifðu við átthagafjötra, af því
að þeir voru í reyndinni eign þess
aðalsmanns, sem hafði (eða átti)
lénið, þar sem þeir fæddust, Þeir
urðu að hlýða óteljandi skyldu-
kvöðum og köllum, Svo mjög, sem
þeim lá á að leysa eitthvert verk
af hendi vegna sjálfra sín eða búa
sinna, urðu þeir að láta hitt sitja
fyrir að leysa kvöð á aðalssetrinu
eða hlýða kalli, sem þaðan kom,
oftast óvænt. En auk þessa og
fastrar leigu til lénsherrans urðu
þeir að greiða tíund til kirkjunnar
— og skatt til ríkisins. En órétt-
ur bændanna var um leið réttur
og fríðindi yfirstéttanna, aðalsins
og klerkastéttarinnar. Þær lifðu á
vinnu og sveita bændastéttarinn-
ar, voru skattfrjálsar, en tóku við
leigum og tíundum, höfðu einar
aðgang að embættum og annari
þegnlegri upphefð. Þær höfðu for-
rétt til alls, sem land og ríki höfðu
bezt að bjóða.
Þegar stéttaþingið var kallað
saman í Frakklandi 5. maí 1789,
áttu fátækir bændur og verka-
menn þar enga fulltrúa. Þingið var
skipað nær 300 fulltrúum klerka-
stéttarinnar, 300 fulltrúum aðals-
ins og 600 fulltrúum þriðju stétt-
ar, borgarastéttarinnar. Það má
því merkiegt heita, að frumkvæði
um afnám sérréttindanna — en
það var í raun réttri mannréttindi
til handa allri alþýðu manna —
skyldi koma þaðan. Það var held-
ur ekki þann veg — nema að nafn-
inu. Saga málsins er í fáum orð-
um sögð þannig:
Áður en stéttaþingið var kallað
saman, hafði gengið á þrálátum
bændaupphlaupum. En það voru
máttlitlar tilraunir þrautþjakaðs,
menningarlauss og samtakalítils
lýðs, til að kasta af sér oki, sem
ekki varð lengur undir risið. Þessi
upphlaup voru kæfð í blóði, en sú
var helzt huggun alþýðunnar, að
engu var að tapa nema lífinu, sem
var lítils virði eða einskis. Þessi
upphlaup þóttu lítillar frásagnar
verð, en þau urðu þó nokkur und-
irbúningur undir meiri átök, þegar
færið bauðst. *
Það varð eftir að bastillan var
felld 14. júlí 1789. Sá atburður
hafði eitt og sama boð til allrar
alþýðu Frakklands : harðstjóminni
er hnekkt, frelsið er í vændum!
Allur hinn þjakaði lýður fylltist
sigurvon, skipaði sér í raðir eins
og ósjálfrátt, í baráttu gegn ó-
rétti, fyrir eigin frelsi.
Borgirnar urðu fyrri til, Hvar-
vetna var borgarstjórum, um-
sjónarmönnum og öðrum embætt-
ismönnum konungsvaldsins hrint
af stóli og í staðinn kosin bæjar-
ráð, sem síðan reyndu að ná sam-
bandi sín á milli til að tryggja að-
stöðu sína og vald. Hér voru það
borgaramir, sem forustuna höfðu
og mestu réðu, svo að byltingin
varð ekki sérstaklega djúptæk.
Verkamannastéttin var þá tæplega
til, stéttartilfinning verkamann-
anna ósköpuð, greining milli
þeirra og borgaranna svo lítt á
veg komin, að hún var hvorugum
Ijós.
Bændurnir fengu boðin lítið eitt
seinna. En þegar aldan reis meðal
þeirra, náði hún alveg niður að
grunni þjóðfélagsins. Því kom hún
eins og náttúruviðburður, sem
fyllti alla aðra en þá skelfingu. Af
því að landið allt logaði í einu upp
reisnarbáli, kom afturhaldið sér
hvregi fyrir að kæfa það. Aðals-
hallir og klaustur voru brotin í
grunn eða brennd til ösku, hálf-
sprottnir akrar voru slegnir og
uppskeran hirt af bændunum til
eigin neyzlu. Um öll austurhéruð
Frakklands tóku bændurnir jörð-
ina í sína umsjá og skám upp eins
og hún væri þeirra eigin eign.
Fram til þessa hafði þingið ekki
tekið bændamálin til meðferðar.
Bændurnir áttu þar — eins og
áður er sagt — enga fulltrúa. Þar
voru að vísu nokkrir búauðgissinn-
ar, en þeirra gætti lítið, og jafnvel
sjálfa þá brast tilfinningu fyrir, að
þessi mál þyrftu brýnnar úrlausn-
ar. En er bændurnir unnu sigur
eftir sigur í uppreisn sinni, sá
þingið, að hér varð eitthvað að
gera. Það varð þó að minnsta kosti
að finna einhvem grundvöll fyrir
friði og skiptingu herfangsins.
Ef til vill má það merkilegt telja,
að í þetta sinn vom það aðals-
mennimir, sem frumkvæði áttu að
því að málið var tekið til umræðu
í þinginu. En þeir höfðu bezt skil-
yrði til að skilja málið, þar sem
bændurnir áttu þarna enga full-
trúa. Svo tók þingið málið upp til
þess að reyna að stilla ólgandi
flóð, ekki til þess að veita því
fram,
Kvöldfundur stéttaþingsins 4.
ágúst 1789 hófst ekki með neinum
fögnuði, heldur með skelfingu.
Sumir aðalsmennirnir áttu þegar
borgir sínar brenndar eða brotnar,
aðrir gátu við því búizt, að röð-
in kæmi að þeim, þegar hinn næsta
dag. Uppreisnaraldan meðal bænd-
anna breiddist óðum lengra og
lengra til suður og vesturhérað-
anna. Ekki var hægt að kalla á
her konungsins, því að þaðan gat
þingið ekki vænzt hjálpandi hand-
ar heldur hnefa, og sjálft átti það
ekkert vald bak við sig gegn fólk-
inu.
Því var það tillaga ýmissa hinna
glöggskyggnustu meðal aðalsmann
anna, að þingið skyldi strax gefa
út boðskap um, að bændunum væri
veittur sá réttur að nokkm, er
þeir höfðu þegar tekið allan. Þeir
lögðu til, að þegar í stað væri gef-
in út tilskipun um afnám mikils
hluta sérrréttinda aðals og klerka
stéttar, afnám þess þyngsta oks,
er hvíldi á herðum bændanna. Sum
ir þeir, er til máls tóku, buðust til
að láta af hendi sín forréttindi.
Þeir buðu það í nafni almennrar
nauðsynjar, vegna ættlandsins,
vegna Frakklands, alls mannkyns,
menninge.r þess og framfara. .En
"djúpt í hugarfylgsnum þeirra var
skelfingin, sem kynnti undir eld-
móðinn. Og eins og „margur verð-
ur vaskur í einangrinum”, þá urðu
þessar þrengingar, er sýndust
' nærri vonlausar, og þessi blending
ur skelfingar og tilfinningar um
nauðsyn snarræðis og stórræðis á
úrslltastund, til þess að kveikja
guðmóð og skapa einirngu hjá þess
um sundurleita hóp franska stétta-
þingsins. Áður en dagur rann hinn
5. ágúst, hafði þingið samþykkt
afnám sérréttindanna sem kon-
unglega tilskipun. Og til þess að
allt væri fullkomnað, lýsti þingið
sjálfan fulltrúa hins svartasta aft
urhalds, Lúðvík konung hinn 16.
sem höfund (og þó réttara end-
urgefanda) hins franska þjóðfrels
is!
Ekki var það ætlun frönsku yf-
irstéttarinnar, að láta öll sín for-
réttindi af hendi endurgjaldslaust.
Þau skyldu greind í tvo flokka:
yfirráð yfir mönnum og yfirráð
yfir eignum. Yfinrráð yfir mönn-
um töldust t. d. átthagaböndin,
kvaðirnar, köllin, dómsréttur, for-
réttur til embætta o. fl, þvílíkt.
Allt þetta skyldi afnumið endur-
gjalds og bótalaust. Hinsvegar
skyldu öll leiguréttindi — hvort
sem leigan galzt i peningum eða
fríðu — afnemast gegn endur-
gjaldi, þritugföldu við ársleiguna.
— Jafnframt þessu skyldu öll for-
réttindi landshluta og einstakra
borga afnumin en í stað þess koma
sameiginlegur borgararéttur, gild-
andi fyrir allt Frakkland, og allir
franskir borgaraar skyldu skatt-
skyldir ríkinu eftir gildandi stétta-
lögum á hverjum tíma. Jafnframt
skyldi svo það afnumið, sem þá
þótti skýrast tákn póitískrar spill-
ingar, að embætti ríkisins gæti
gengið kaupum og sölum, og því
lofað að taka alla iðnlöggjöf og
iðnréttindi til fullkominnar endur-
skoðunar. 1 framhaldi alls þessa
var og afnám tíundarinnar sam-
þykkt nokKrum dögum seinna.
Þannig hafði „hinu ráðandi þjóð
skipulagi” verið velt í rústir með
samþykktum franska stéttaþings-
ins á einni nóttu, nóttinni milli 4.
og 5. ágúst 1789, eða öllu heldur
þó: Það var viðurkennt með sam-
þykktum þeim, er gerðar yoru
þessa nótt, að þetta ráðandi þjóð-
skipulag væri fallið í rústir. Með
því voru ævargömul forréttindi og
réttarhugmyndir úr gildi numdar.
Eftiy það hófst svo nýr áfangi í
sögu franska stéttaþingsins. Nú
varð næst að taka til óspilltra
mála að leggja grundvöll að nýju
þjóðskipulagi. Hornsteinarnir að
því voru lagðir með yfirlýsingu
þingsins um mannréttindi rúmum
20 dögum síðar (26. ág.), og er
það önnur saga.
Hér verður ekkert úr því dregið,
að stéttaþingið franska hafi unn-
ið afreksverk nóttina 4.—5. ágúst
fyrir 150 árum. Eins og málum var
komið, leysti það frábærlega fljótt
og vel úr vandanum, En hinu skal
þó ekki gleymt, að þingið gerði
rétt, sem frönsk alþýða hafði þeg-
ar tekið og átti samkvæmt því
grundvallarlögmáli, að allir menn
séu jafnbornir bræður. Og það var
alþýðan sjálf — og fyrst og
fremst bændurnir — sem höfðu
leyst sig úr Læðing og drepið sig
úr Dróma með uppreisn sinni —
byltingu. Franska þjóðin, alþýðan,
hafði sjálf sótt sér frelsi. Öfrelsið,
forréttindi yfirstéttanna, hafði
hrunið af henni eins og ryð af góð-
málmi, sem hefur rutt sig. Herlúð-
urinn Olifant, ímynd franskrar
þjóðarsáíar, hafði blásið (að því
er mönnum fannst) af sjálfu sér
og kallað hermenn þjóðarinnar
undir vopn á réttum tíma, þegar
hún átti að vísu auðnuvant, en
mikið í vonum.
En þó að alþýðan hefði leyst
sig úr Læðingi og drepið sig úr
Dróma, var eftir sterkasti fjötur-
inn, Gleipnir, hið ósýnilega erfða-
vald liðins kúgunartíma. Það var
hvorugt, að alþýðan franska
skildi það, að hún hefði tekið við
öllum þeim rétti, er henni var
( fenginn í hendur, né heldur að hún
lcynni þegar að meta hann eða að
fara með hann. Því hvarf hún aft-
ur að nokkru leyti til liðinnar ald-
ar og varð svo síðan að hefja bar-
áttuna að nýju. Þó varð sigurinn
4. ágúst 1789 að vissu leyti var-
anlegur. Það merki, sem þá var
reist blaktir enn yfir allri jörð —
gunnfáni stríðandi alþýðu, en fáni
fengins sigurs.
Isfírðíngarnír fara hcím
í kvöld
Framh. af 4. siðu
með allt sumarið, en á Isafirði fara
margir á síldveiðar yfir sumartím-
ann, og er svo nú að okkur vant-
ar 3—4 af okkar beztu mönnum.
Að þessu leyti er líka þessi tími
fyrir mótið óheppilegur fyrir okk-
ur, en færi það fram nógu snemma
(í byrjun júni) yrðu menn ekki
komnir í þá þjálfun sem þeim er
nauðsynleg, svo það er vont að
koma þessu heim,sennilega verður
þessi tími þó skárri. Knattspyrnu-
keppni heima er fremur dauf og
erum við því ánægðir að vera
konmir í víðtækari sambönd og
vona ég að þau haldizt. Tel ég
þetta landsmót mjög þýðingarmik-
ið spor í þá átt að fá félögin* út á
landsbyggðinni með og þessi ár-
angur af okkar för gefur þeim á-
byggilegar vonir.
! « — Hvað er með aðrar íþróttir
| hjá ykkur?
! — Frjálsar íþróttir hafa verið
lítið iðkaðar hjá olckur, en nú er
Hörður að taka þær upp með
j krafti og hefur efnt til námskeiða
á því sviði. Ennfremur hafa verið
stofnaðir handknattleikaflokkar
kvenna og spáir það góðu. — Ann-
ars bíðum við „spenntir” eftir
því hvernig Fram reiðir af í þessu
móti. Hvort við verðum að leika
við þá aftur eða ekki.
Þannig endar þessi áhúgasami
fararstjóri Isfirðinganna og for-
maður Harðar þetta samtal.
Á Isafirði eru tvö knattspyrnu-
félög, Vestri, og Hörður og eru 4
úr Vestra hér ,en 10 úr Herði, auk
fararstjórans.
Þökk fyrir komuna, Isfirðingar,
sjáumst síðar. Mr,
Arásírnar á knaffspyrnu dómarana
Framh. af 4. siðu
en Iaun þessa eina manns, gætu
þessi tvö úrvalslið keppt svo sem
2—3svar á sumri og þá aðeins sýnt
fallega og vel leikna leiki. Ég ef-
ast ekki um að mikil aðsókn yrði
að þeim leikjum, ef dæma má eft-
ir áhuga manna hér i bænum fyrir
knattspyrnu.
Ég vænti þess að þessar uppá-
stungur mínar verði athugaðar og
ræcldar af áhugamönnuin um þessi
efni, en sérstaklega væri mér kært
að dagblöð bæjarinns tækju máh'ð
í sínar hendur og leiddu ]>að fram
til sigurs, því eins og vitað er,
eru blöðin áhrifamestu vopnin, er
við ráðum yfir.
Jóhs. L.
ÞAÐ ER EINS MEÐ
Hraðferðlr B. S. A.
og ÞJÓÐVILJANN
Alla daga ncma mánudaga
Afgreíðsla í ReyLjavih á
BIFREIÐASTOÐ ÍSLANDS. — Sími 1540.
Bífreidastöö Akureyrar.
ekki meira en viðurkenna þann
Hraðferðir Steimdórs
ííl Akutreyiratr um Aktranes etru;
FRÁ REYKJAVÍK: alla mánudaga, miðvikudaga og föstu-
daga.
FRÁ AKUREYRI: alla mánudaga, fimmtudaga og laug-
airdaga.
Afgrcíðsla okkar á Aburcyrí er á bífreíðaslöð
Oddeyrar, símí 260.
M. s. Faglranes annast sjóleiðina. — Nýjar upphitaðar bifreið-
ar með útvarpi.
Biireiðastðð Steindórs
Sírrti: 1580, 1581, 1582, 1583, 1584.