Þjóðviljinn - 04.07.1944, Blaðsíða 7

Þ J Ó Ð VI L J I N N
Þriðjudagur 4. júlí 1944.

Blsa Beskov:

PHYLLIS BENTLEY:
ARFUR
UPPELDISVELIN.
Seinást voru aumingja drengirnir orðnir eins og villi-
menn í sjón að sjá. Þeir voru óhreinir, sólbrenndir- mál-
aðir eins og Indíánar og hárið hékk í sneplum.
Meðan heitt var í veðri kom þetta ekki að sök. Þá
gengu drengirnir hálfnaktir í sólskininu. En nú voru
rigningar dag eftir dag, og það var ekki notalegt að vera
stöðugt í sömu, blautu fataræflunum. Inni í hallarrúst-
unum var blautt og kalt.
Það hafði rignt stanzlaust í tólf daga. Drengjunum
leiddist ákaflega, og þeir fóru að tala saman um vand-
ræði sín. Nú höfðu þeir verið í sjö mánuði í hólmanum.
,,Við förum heim“, sagði einn þeirra. •
„Nei“, sagði Pési. „Þá verðum við bara lokaðir inni í
uppeldisvélinni aftur og lyklarnir verða teknir af okk-
ur, svo að við komumst ekki út. En við gætum auðvitað
skriðið þangað inn sjálfkrafa núna og verið þar, þang-
að til hegntíminn er úti. Við lifum af að vera þar í hálfan
mánuð. Svo förum við þaðan aftur hreinir, klipptir og í
nýjum fötum og róum hingað út í hólmann“.
Þetta þótti öllum þjóðráð.
Þeir hlökkuðu til að hátta ofan í gott rúm og fara í
hrein nærföt.
Og kvöldið eftir læddust tólf drengir inn í uppeldis-
vélina- Þeir höfðu róið móti vindi og voru orðnir dauð-
þrey.ttir.
Þeir fleygðu sér hver í sitt rúm í öllum fötunum. Pési
læsti þá inni, því að hann vildi ekki að þeir slyppu út
sjálfkrafa og gerðu einhver spellvirki.
Þeir sofnuðu ákaflega fast.
ÞETT4
Við Eyjafjarðar pólitírétt er sú
ákæra, Rósa Kristjánsdóttir, þann
(>. des. f. á. dæmd ‘til 10 vándar-
hagga pólitíaga fyrir lausa-
mennsku. Og_er það í þessarar yf-
irsjónar tilliti með eigin játningu
hinnar ákærðu og sakarinnar upp-
lýstu kringumstæðum sannað, að
hún, sem hafnað hafði ársvist, er
henni var boðin á Friðriksgáfu vet-
urinn 1842, svo og hjá foreldrum
sínum á Hanastöðum . . síðan hef-
ur verið í lausamennsku og unnið
sér sjálfri, hvar á hún heldur vildi
kjósa en að vera í vist, er hún hafði
barn á hendi og var í skuldum,
sem hún vildi vinna af sér. En
eins og nú þetta í sjálfu sér eng-
an veginn gat haft þá ákærðu und-
an þeirri lagaskyldu að ganga í
ársvist . . svo gat sjálft yfirvaldið
. . ekki ætlazt til, að hún með
þessu móti eða í lausamennsku
þvert á móti fyrr téðu lagaboði
skyldi vinna af sér sérílagi 10 rd.
sekt þá, sem hér við réttinn álít-
ast má sannað, að hún sé í fallin
fyrir fjórða sinni framið lausaleiks-
brot. Ei heldur fær það afsakað
ákærðu, að móðir hennar að sögn
föður hennar í prófin þ. 18. nóv. f.
á. í fyrra sumar lá í hálfan mánuð.
Og þó að hún á meðan hafi verið
móður sinni til styrktar, er hennar
ásctningm' og framkvæmd til,
þrátt fyrir forboð yfirvaldsins,- að
lifa óvistráðin . . og er pólitírétt-
ardóminn því . . að staðfesta, þó
þannig, að þau ákvcðnu vandar-
högg leggist á ákærðu sem reglu-
legt straff. (Reglulegt straff: opin-
ber hýðing, sem miklu meiri óvirð-
ing fylgdi.)
Úr Yjirréttardómi 3. apr. 1843.
★
Hversu margur landsdrottinn
hefur ekki kúgað leiguliða sinn
með þungum. leigumála og öðrum
álögum og með þvr ekki einungis
gert hann sjálfan að öreiga, held-
ur og svipt liann efnum til að ala
upp börn sín sæmilega, um leið
og hann hefur orðið ófær til að
rækta jörð sína lánardrottni sín-
um í hag, svo lánardrottinn hefur
eigi aðeins gert hann og hans ó-
nýta og kannski öðrum út í frá
að vandræðamönnum, heldur og
skemmt jörðina fyrir sjálfum sér
og erfjngjum sínum. En ef dæmi
hans hefði fylgt verið, þá hefði
hann ollað því, að allir landsetar
á landinu hefðu smám saman orð-
ið kúgaðir þrælar og allt afkvæmi
þeirra, en megnið af jörðum nið-
urnítt.
Jón Sigurðsson, Ný Jélr. II. 1842.
að hætta að vinna líka. Þeir
ætla ekki að vinna í heilan mán
uð. Þá halda þeir að þingið geri
eitthvað. —- Þeir ætla að stöðva
allar vélar í öllum verksmiðj-
um. Enoeh frændi hætti sjálfur
að láta vinna og drap eldinn í
ofninum. Hann sendi verka-
mennina heim og segir, að þá
skemmi Chartistarnir ekki neitt
hjá sér. Hann bað mig að segja
yður þetta. — Eg hef verið hjá
Enoch frænda undanfarið, af
því pabbi er veikur. —“
Sophia hlustaði hugfangin á
mjúka rödd Friðrichs. En hún
gat ekki annað en haft áhyggjur
af því, að hann leyndi pabba
hennar því, hvað hann hafði ver
ið lengi á leiðinni. Henni var
ekki ljúft að koma upp um vin
sinn, en hún vissi að faðir henn
ar varð að vita þetta.
„Þeir eru bráðum komnir“, greip
hún fram i. og þorði ekki að líta
á Fredrik um leið, því að hann
varð sneypulégur.
,,Við verðum að drepa eldinn og
loka verksmiðjunni“, sagði Thorpe
,.Hvað segirðu?“ spurði Brigg.
„Mér dettur ekki í hug að loka
verksmiðjunni, þó að atvinnuleys-
ingjahópur eða Chartistar séu
hérna á flækingi“, sagði Will.
„Farðu Brigg og finndu Archi-
bald Stancloff. Biddu hann að
senda hingað lögreglu, eins fljótt
og hann getur, eins marga menn
og hann getur. Segðu honum líka
að hann þurfi kannski að koma
hingað sjálfur og lesa uppreisnar-
lögin yfir þeim------“
Will var farinn að kalla hátt,
því að Brigg var þegar á leið út
í hesthúsið.
„Heldurðu að verði einhverjar
óeirðir, pabbi?“ spurði Sophia á-
köf.
„Það er hugsanlegt“, svaraði
Will.
„Ef við dræpum eldinn, sæju
þeir engan reyk og þá er ekki víst
að þeir kæmu auga á verksmiðj-
una“, sagði Thorpe, þegar Sophia
var farin.
„Þeir sjá ekki reykinn. Skógur-
inn hylur reykinn. Farðu inn
Thorpe og segðu, að þeir geti far-
ið, sem vilja. — Erí þeir þurfa ekki
að ómaka sig liingað aftur. Eg
vil engin ómenni hafa hér i Syke
Mill — hvorki ómenni né Chart-
ista".
Thorpe gekk inn í verksmiðjuna
til þcss að framkvæma jskipun
Wills og Will var á leið inn í véla-
húsið. Allt í einu námu þeir staðar
þeir heyrðu einhverja háreysti nálg
ast, og litu livor á annan. Brigg
var riðinn úr hlaði og hófadynur-
inn að deyja út. En háreystin færð-
ist nær og nær. Nú var hægt að
greina, að það var mannamál, þús-
undraddaður kór. Einstök hróp og
hlátrar heyrðust öðru hvoru.
„Þeir eru komnir", sagði Thorpe
undrandi.
„Þessi strákfábjáni hefur verið
lengi á leiðinni. Við skulum vona,
að Brigg verði snarari i snúning-
um“, sagði Will.
Will hafði ofsalegan hjartslátt
og taugakerfi hans var í uppnámi.
Þó var ekki laust við, að hann
fyndi til baráttugleði. Var hann
ekki að lokum kominn í færi við
fjandmenn sína, sem höfðu bakað
honum þyngstu raunir lífsins, spillt
svni hans og orsakað alla við-
skiptaerfiðleikana? Meðfætt þrá-
lyndi hans kom honum til að bjóða
þeim byrginn og grípa ekki til þeirr
ar varúðar, sem honum var ráðið
til. Látum þá bara koma! Iíann
langaði til að sjá framan í þessa
•uppreisnarmenn. Joth átti fyrir
því, að þeir fengju þær viðtök-
ur, sem þeir höfðu til unnið.
Hann stóð í miðjum verksmiðju-
garðinum með hendurnar fyrir aft-
an bakið, bar höfuðið liátt og
horfði niður á veginn. Hánn
skeytti ekki um að þurrka svit-
ann af andlitinu.
María, þjúnustustúlkan, Sojihia
og „strákfábjáninn" flykktust ut-
an um hann og trufluðu hann með
spurningum. En Thorpe kom hon-
um til hjálpar og hafði þau öll
burt með sér. Will þurfti ekki að
líta um öxl til þess að vita, að
fjöldi andlita var í hverjum glugga
vérksmiðjunnar. Allir. sem gátu
yfirgefið vélarnar tim stundarsakir
voru komnir á vettvang og biðu
þess órólegir, að Chartistarnir
kæmu í augsýn.
Orfáar mínútur liðu — og þeir
voru komnir.
„Það er slæmt, að ekki skuli
vera hægt að læsa hliðinu", hugs-
aði Will, þegar mannfjöldinn tók
að streyma inn í verksmiðjugarð-
inn. Hann hefði viljað skella í lás
rétt við nefið á þeim.
Þetta voru óhreinir og tötraleg-
ir menn. Sumir höfðu lurka í hendi
sem þeir höfðu rifið á leiðinni yfir
heiðina. Þeir báru þá eins og vopn
og' heilsuðu Will hæversklega í’háð-
ungarskyni.
„Farið þið burt héðan", kallaði
Will og gekk á móti þeim. Þeir
fremstu námu staðar og heyrðu
ekki orðaskil fyrir fótataki fjöld-
ans og hávaða.
„Áfram! Inn í verksmiðjuna og
að katlinum!" var kallað aftar í
hópnum.
„Þið eruð á minni eign. Eg vara
ykkur við að halda lengra", kall-
aði Will.
Nú heyrðu þeir til hans og hróp
og hlátur kváðu við í hópnum.
Lítill maður, sem var einn þeirra
fremstu, yrti á Will fremur alúð-
lega:
„Það er þýðingarlaust að spjalla
svona við okkur, kæri herra. Við
erum þrjú þúsund manns og við
ætlum að hleypa gufunni úr hverj-
um vérksmiðjukatli, sem verður á
vegi okkar“.
„En hvaða gagn hafið þið af
því?“ spurði Will og var fremur
undrandi en reiður.
„Við viljum fá almennan kosn-
I ingarrétt", hrópaði einhver.
„En ekki fáið þið hann, þó þið
hleypið gufunni úr katlinum
hérna", kallaði Will á móti.
„Við fáum alla verkamenn lands'
ins til að leggja niður vinnu, þar
til þingið tryggir okkur lífvænlegt
kaup“, svaraði litli maðurinn, sem
fyrstur hafði tekið til máls.
Langur, horaður maðúr gekk
fram úr hópnum og æpti: „Þér
þekkið mig líklega ekki, herra Old-
royd“.
„Nei“, svaraði Will gtuttlega. Að
vísu kom honum andlit mannsins
kunnuglega fyrir sjónir.
„Munið þér þá ekki, að þér slóg-
uð mig flatan einu sinni hérna
inni í spunahúsinu. Það var heitt
þann dag, eins og núna“.
„Hafi ég gert það, býst ég við
að þér hafið unnið til þess“, svar-
aði Will kæruleysislega: „Má ég
svo biðja ykkur að fai'a héðan.
Það. er ykkur sjált'um bezt“.
„Það var ég, sem vísaði strák-
unum leiðina hingað, annars hefðu
þeir lent framhjá", sagði þessi fyrr-
verandi verkamaður Wills hróð-
i'gur.
„Ekkert þvaður lengur", var kall
að fyrir aftan hann. „Nú göngum
við inn í verksmiðjuna, félagar*
Það bíða margir gufukatlar eftir
okkur enn“.
Þessu var tekið með hlátri og
mannfjöldinn færðist í áttina að
verksmiðjudyrunum. Tréskórnir
glömruðu í steinlögðum tröðunum.
Þeir gengu framhjá Will, án'þess
að virða hann viðlits. Nú fyrst
varð hann smeykur — ekki um
sjálfan sig, heldur Syke Mill. Hánn
óskaði þess, að Brigg væri kom-
inn.
Will hljóp af stað, ruddi sér
braut gegnum hópinn, fór
skemmstu leið og varð fyrstur að
ketilrúminu. Kyndarinn og hjálp-
armaður hans stóðu við kjallara-
uppgönguna og horfðu á gestina
með undrun og athýgli.
Will kom utan úr sólarhitanum,
sveittur af hlaupum og hér inni
mætti honum slíku* brennandi hiti
að honum varð erfitt um andar-
drátt. í sama bili ruddist mann-
fjöldinn inn og litlu munaði. að
honum væri hrundið niður í kjall-
arann.
„Hafið þið ekki augu í höfðinu?"
orgaði. hann í bræði.
„Farið þér þá frá. Yður kemur
þetta ekkert við", svaraði einhver.
„Það er þýðingarlaust að sýna
mótþróa", sagði litli maðurinn
stillilega. „Við erum svo margir.
Þér skuluð bara víkja úr vegi".
„Hvað eigum við að gera?"
spurði kyndarinn og leit á Will.
Nokkrir menn voru í þann veginn
að fara niður í kjallarann.
„Láttu þá ekki komast að katl-
inum", hrópaði Will. „Heyrirðu
það Tom? Þeir ætla að komast að
katlinum".
f.