Þjóðviljinn - 20.07.1944, Síða 5

I’JÓÐVILJINN — Fimmtudagur 20. julí 1944
Útgefandi: Samdningarjlokkur alþýðu — Sósíalistaflokkurin».
Ritstjóri: Sigurður Guðmundsson.
Btjómmálaritstjórar: Einar Olgeirsson, Sigfús Sigurhjartarson.
Ritstjórnarskrifstofa: Austursiræti 12, sími 2270.
Afgreiðsla og auglýsingar: Skólavörðustig 19, sími 2181.
Áskriftarverð: í Reykjavík og nágrenni: Kr. 6.00 á mánuði.
Úti á landi: Kr. 5.00 á mánuði.
Frentsmiðja: Víkingsprent h.f., Garðastrœti 17.
Kröfur alþýðunnar
Alþýða íslands er einráðin í því að gera það, sem í hennar valdi
• !endur til þess að knýja fram stórfelldar verklegar framkvæmdir, er
ýða myndu algera umsköpun í atvinnulífi voru, og öruggan grund-
. öll fyrir batnandi lífsafkomu landsbúa.
Þing Alþýðusambands íslands 1942 sýndi það með mörgum ein-
róma samþykktum, hve eindreginn vilji alþýðunnar er í þá átt.
í samþykkt þess þings um bandalag alþýðusamtakanna var m. a.
-ett um það sem tilgang slíks bandalags, að „berjast fyrir marghátt-
ðnm þjóðfélagslegum umbótum og framförum“ og „að hnekkja völd-
m afturhaldsins og gera áhrif alþýðusamtakanna gildandi á stjórn
.mdsins“.
í áskorun sama þings um eflingu sjávarútvegsins var lögð áherzla
á byggingu nýrra fiskiskipa og hverskonar verksmiðja, er úr sjávar-
íifurðum vinna.
í samþykkt Alþýðusambandsstjórnarinnar um stefnuskrá banda-
' rgsins er sérstök áherzla lögð á að „berjast fyrir alhliða eflingu og
ýskipun atvinnuveganna, fyrir stórvirkum verklegum framkvæmdum,
yrir gagnkvæmri samvinnu og samningum við okkar eðlilegu mark-
’.ðslönd, til þess að tryggja örugga sölu á öllum útflutningsafurðum
mdsins, m. a. með þátttöku í allsherjarframléiðsluáætlun þeirra landa,
em hafa slíka alþjóðlega samvinnu sín á milli“.
Þessar einróma samþykktir Alþýðusambandsþings og Alþýðusam-
bandsstjórnar sýna það, að hér fylgir hugur máli, svo mikill hugurj að
þessir fulltrúar 20 þúsund verkamanna og verkakvenna í landinu eru
:eiðubúnir til þess að beita sér fyrir því að koma stjórn alþýðunnar á
i landinu, til þess að hrinda þessum máluin fram.
Eindreginn vilji meirihluta íslenzku þjóðarinnar stendur að baki
kröfunum um það, að byggðir verði tugir togara og hundruð vélbáta,
eistar nýjar, stórvirkar verksmiðjur, — nýtízku vélar teknar í þjón-
ístu íslenzkra handa, til þess að koma afköstum þjóðarinnar á nýtt og
úærra stig en fyrr.
Spurningin, sem svara verður í haust, er þessi: Verður núverandi
Alþingi fœ’rt um að uppfylla þessar hröfux fóllcsins að meira eða minna
íeyti?
Fjármálapólitík bankanna
Svo er víðast hvar til ætlazt að bankar, ekki sízt ríkisbankar, hafi
nokkra forustu um fjármálastefnu þjóðarinnar. Því hefur farið fjarri,
að svo hafi verið um íslenzku bankana og er svo enn.
Fyrir stríð voru hinir háu vextir bankanna beinlínis hindrun fyrir
bróun sjávarútvegsins, svo ekki sé nú rakin einu sinni enn öll saga
þeirra að öðru leyti.
• \
Það bólar ekki á því nú, að bankarnir — og þar ætti Landsbank-
‘nn eðlilega að hafa forustu, — hafi nokkurt land fyrir stafni í fjár-
málapólitík sinni. Helzt virðist svo að sjá að þeir standi jafn ráðlausir
uppi með hinar miklu innieignir eins og með skuldasúpuna áður fyrr.
Og það eru þó bankarnir-— og þá fyrst og fremst Landsbankinn —
sem hafa fjöregg þjóðarinnar í sinni hendi nú. Undir þeim ákvörðunum,
;em bankarnir taka um í hvað féð skuli fyrst og fremst renna og hver
skilyrði þeir búa því, getur framtíð íslenzkra atvinnuvega að miklu
leyti verið komin.
Það er því eitt aðalatriðið, sem alþýðan þarf að knýja fram, ef
iryggja á stórfelldar framfarir í íslenzku atvinnulífi, að breytt verði
;im fjármálastefnu bankanna, breytt um þá menn, er bönkunum ráða,
og þá fyrst og fremst Landsbankanum.
Ilin hrausta og tápmihla œsha Sovétríhjanna mun innan shamms fagna sigri og friði.
— Myndin: Ungherjar í Moshva.
Á lciðinni til annarra Úkraínu-
vígstöðvanna höfum við þegar
flogið yfir margar ár, Norður-
Donets, Dnépr, Ingul.
Veðrið er dálítið tvísýnt. —
Stundum birtir til, — svo dregur
allt í einu upp þoku, og því næst
rigning og snjór.
Fyrir handan Úman lentum við
í áköfum snjóbyl og fáum nóg að
gera við að leita að flugvellinum í
þessum hvíta hvirfilbyl. — Ekk-
ert sést, þegar við lendum. —
Stormurinn æðir, — blindar okk-
ur og skellir okkur flötum.
Ekki er annað að gera en að bíða
eftir betra veðri.
'k
Vestar, fyrir handan Úman,
koma í Ijós daufgrænir akrar
Úkraínu, — svartir vegir, stráðir
yfirgcfnum, þýzkum hergögnum.
Og svo komum við að Dnéstr.
— Fljótið bugðast milli hárra
bakka, — blýgrár, hraður straum-
urinn ólgar af leysingavatni vors-
ins. — Hér er miklu hlýrra og
þurrára. — Það er auðfundið, að
maður er kominn sunnar. — Að
lokum erum við í sjálfu hjarta
Moldavíu, og veðrið er blátt á-
fram heitt.
Börn þyrpast að flugvélinni.
Það eru fallegir krakkar með háar
lambskinnshettur, í brúnum heima
unnum jökkum og buxum. — Þeir
eru berfættir, — augun brún og
hýr, — tennurnar hvítar og heil-
brigðar.
Þau stara á rússnesku hermenn-
i«a okkar eins og þeir væru dá-
samleg furðuverk og fagna þeim
með miklum látum, alveg eins og
árið 1940, þegar þau fögnuðu frcls-
urum sínum, þessum sömu rauða
hers mönnum.
HEIL ÞOKP STÍGVÉLALAUS.
Síðan 1941 hafa rúmensku og
þýzku innrásarseggirnir farið með
hina duglegu, iðjusömu og gáf-
uðu moldavisku þjóð eins og
þræla. Þeir breyttu hinni forðum
blómlegu Moldavíu í nýlendu. —
Rúmenar litu ekki á Moldavíu-
búa sem menn.
Rúmenska „móðurlandið" tók
allt frá þeim, en gaf þeim ekkert.
Ég geng frá flugvellinum til
þorps nokkurs. — Þorpsbúar eiga
ekki ein einustu stígvél, hálsklút
eða svo rnikið sem tíu álnir af
baðmullarefni, að ekki sé minnzt
á grammófón, reiðhjól, saumavél,
útvarpstæki eða dagblað.
Rúmenarnir, þessir litlu rán-
fuglar, gerðust aðstoðarmenn stóra
rándýrsins, þýzku heimsveldis-
sinnanna. — Moldaviska
var í klóm tveggja blóðsugna, sem
sugu úr henni lífskraftinn.
Eina myllari, sem ég sá úr loft-
inu, var eign Þjóðverja nokkurs.
Vegna einokunaraðstöðu sinnar
hélt hann allri sveitinni í greip-
um sínum. Þessi burgeis fláði fólk-
ið. Allir héraðsbúar, sem pæktuðu
jörðina, voru honum háðir og
skuldugir. Þegar þeir mættu hon-
um, tók þeir ofan og hneigðu sig.
Nú hefur rauði herinn frelsað
þorpið. — Þýzki malarinn flúði
eins og fætur toguðu. Hann skildi
eftir liús sitt, það boíita í þorpinu,
byggt í líkingu við einhvern stíl.
— Það hafði svalir með súlum og
veggirnir voru málaðir í líkingu
við marmara. Skrifstofan hans er
búin nýtízkulegum borðum og
stólum og eldtraustum peninga-
skáp. Í honum voru viðskiptabæk-
ur lians og listar yfir skuldunaut-
ana.
Nú býr í þessu liúsi Súndrikoff
ofursti, fyrirliði árásaflugsveitar
úr rauða flughernum. En Súndri-
koff verður ekki lengi hérna. Hann
er á leið vestur.
Ég staðnæmdist í litlu, hreinu
og svölu moklavisku liúsi með
moldargólfi, sem vnr þakið skær-
röndóttum, handunnum ábreiðum.
í rökkurbyrjun kemur húsbónd-
inn inn. Hann er stór og þrekinn
I maður, roskinn, með snöggklippt
höfuð og órakaða, festulega höku.
Á höfðinu og hiikunni er hann
byrjaður að grána, en yfirskeggið
og loðnar augnabrúnirnar eru al-
veg svartar.
Með stórum, hrjúfum höndum
leggur hann grænröndóttan hör-
dúk vandlega á borðið. Því næst
setur liann skál með rjúkandi, Ijós-
rauðum maísgraut á borðið, aðra
með sauðarosti, könnu og tvö mál.
„Viltu gera svo vel að bragða
á moldaviskum graut og drekka
dálítið af Bessarabíuvíni úr vín-
garði mínum?“ spyr hann og vand-
ar rússneskuna sína.
Það var auðhevrt, að hann
hafði einhvern tíma talað rúss-
nesku vel og var að rifja upp hálf-
gleymd orð.
Ég þakkaði honum og bað liann
að setjast hjá mér að kvöldverði.
— Það var augljóst, að hann hafði
beðið eftir þessu. Ilann langaði til
að tala.
Því næst borðuðum við graut-
inn með söltum ostinum, sam-
kvæmt moldaviskum sið, og skol-
uðum lionum niður með súru,
rauðu, ilmandi víninu.
Á eftir tók ég upp tóbakspung-
inn minn og rétti honum. Hann
vafði sér vindling og reykti með
mikilli ánægju.
„Það er langt síðan ég hef
smakkað svona gott tóbak“.
Ég játa, að ég varð hissa, og ég
sagði: „Hvað er þetta? Þið ræktið
dásamlegt tóbak í Moldavíu!"
„Hvar?“
„Nú, hérna, auðvitað!“
„Hamingjan hjálpi þér, ef þú
sáðir nokkru tóbaki hér! Það var
harðbannað. — Rúmenarnir sckt-
uðu mann fyrir hverja tóbaks-
plöntu, sem þeir fundu og settu
eigendurna í fangelsi.
Þeir liöfðu einkasölu, sérðu? Það
var hægt að kaupa tóbak í búð-
um. En maður vogaði ekki að sá
því sjálfur. Og auðvitað gat mað-
ur í rauninni ekki keypt það í
búðunum“.
„Af hverju?“
„Engir peningar. Við höfum ver-
ið betlarar síðan Þjóðverjar og
Rúmenar komu liingað fyrir þrem-
ur árum. Ekkert salt, engar eld-
spýtur. Við höfum ekkert annað
en það, sem við getum framleitt
sjálfir. Sjáðu!“ — Með stórri,
dökkri hendi bendir hann á fötin,
sem hann er í. — Allt er heima-
tilbúið. Heimagerðir skinnskór,
heimaunnar buxur og jakki.
Ilann eys yfir mig áköfum
spurningum um stöðuna á víg-
stöðvunum, um lífið í Sovét-
ríkjunum, um bandamenn rauða
hersins. — Ilann gleypti hvert orð
eins og þyrstur maður svaladrykk.
Ég sagði honum frá Stalíngrad
og ósigri Þjóðverja við Korsúm.
Það var honum allt nýjar fréttir.
— Hann hristi höfuðið. „Hugsaðu
þér, að við skyldum ekki vita
neitt um þetta“, sagði hann stund-
um lágum rómi og leit til dyr-
anna ósjálfrátt. — Hann tók sjálf-
ur eftir, að hann gerði þetta, og
allt í einu hló hann og sagði:
„Þarna sérðu, ég er að tala við
þig, og samt grípur mig ósjálfráð-
ur ótti við og við.
Ef þú vissir, hvernig við höfum
lifað! — Jæja, ég vona að þetta
sé nú allt liðið fyrir fullt og allt.
— Það er aftur farið að birta af
degi hjá okkur“.
★
Da mirinn haiöi verið heitur, en
kvöldið var kalt og úði í lofti.
Snjórinn var að bráðna á Karp-
þjóðin «
rússnesha rithöfundinn 1
Yaflenfín Kafajcff

Grein Henry Wallace
Framhald af 3. síðu.
eru fyrst og fremst bændaþjóð.
Þeir eru góðir bændur, það sá
ég í för minni, en þeir þurfa að
taka upp nýjar aðferðir og það
gætu Bandaríkjamenn hjálpað
þeim við, með því að leggja til
sérfræðinga og vísindaþekk-
ingu og selja Kínverjum land-
búnaðarvélar. Áður en langt
um líður kemur svo sjálfsagt
að því að Kínverjar framleiða
sjálfir slíkar vélar.
Kína ætti að geta framleitt
þau matvæli sem þjóðin þarfn-
ast, en um margra ára skeið
verða Kínverjar að halda áfram
matvælainnflutningi frá Banda
ríkjunum, hveiti og mjöl til
dæmis. Það er meira að segja
hægt að vænta þess eftir
því sem líffekjör kínversku þjóð-
arinnar batna, að fjörug skipti
á vörum milli Kína og Vestur-
Bandaríkjanna muni komast á
og verða varanleg. Trjáviður
frá norðvesturhéruðum Banda-
ríkjanna ætti að hafa sína þýð-
ingu fyrir Kína í framtíðinni
eins og hingað til.
Verzlun þarf að vera gagn-
atafjöllum, og kaldur gustur stóð
af þeim.
Tunglið yfir þorpinu var óskýrt
og daufgrænt.
Einstök stjarna, skír og tær
eins og frosið tár blikaði á silfur-
litum himninum yfir stráþökun-
um og tveimur storkum, sem stóðu
hreyfingarlausir í stóru hreiðri.
Ég lagði leið mina gegnum
þrönga götu milli hárra veggja úr
múrsteini, mold og leirþöktum
hálmi.
Raddir og lilátur barst að eyr-
um mínum innan úr garði. Ég leit
yfir girðinguna og kom auga á hús
með livítum veggjum, sem glitr-
uðu í tunglskininu, og sá hóp af
ungum piltum í hvítum ermalaus-
um vestum og með háar, svartar
húfur, — og stúlkur í gráum blúss-
um með skýlur.
Hvaðan höfðu þeir komið? —
Ég hafði ekki séð neina unga pilta
á hermennskualdri, þegar ég fór í
gegnum þorpið um daginn.
Málið skýrðist bráðlega. —
Rúmenar liöfðu flutt þá burtu í
nauðungarvinnu, og höfðu þeir
strokið jafnskjótt og orðrómur
heyrðist um framsókn rauða hers-
ins.
Nú sátu þeir fyrir neðan glugga
sinna eigin heimila með stúlkun-
um sínum og sungu með þeim.
Máninn sveif hátt yfir þorpinu,
— yfir nöktum, svörtum trjánum
og svörtum þökunum.
Flugvéladrunur rufu skyndilega
kyrrð himinsins. Sovétnæturárása-
flugvélar voru á leið til Jassy og
til Konstanza.
Ég lækka gegnsætt lokið og
skrúfa það fast. — Ég sit í þægi-
legu sæti í árásarflugvél andspænis
vélbyssunni og sé liluta af bláum
himninum með hvítum vorskýjum.
Við fljúgum lengra vestur á bóg-
inn. — Eftir 10—15 mínútur sjá-
um við annað fljót bugðast fyrir
neðan okkur. Það er Prúthfljót, —
landamerki Rúmeníu.
Við hækkum flugið og breytum
stefnunni. — Út við sjóndeildar-
hringinn rísa daufblá Karpata-
fjöllin. Við rætur þeirra sjást örir
skotreykjarmekkir myndast.
kvæm. Það er ljóst að lán muni
þurfa til að nægilegt fjármagn
sé fyrir hendi til hagþróunar
Austur-Asíu. En þessi lán þarf
að borga og bezta aðferðin til
þess er að borga með vörum.
Hvað Kínverja snertir þurfa
þeir því að búa sig undir út-
flutning engu síður en innflutn
ing. Vörur eins og trjáviður,
olía, te, skinn og málmar, sem
voru aðalatriðin í útflutningi
Kína til Bandaríkjanna fyrir
stríð, ættu einnig að verða und-
irstaða aukins útflutnings eftir
stríð.
Viðskipti Bandaríkjanna og
Austur-Asíu eiga mikla framtíð
fyrir sér. Til þess að þau geti
komizt á, þarf aðeins vingjarn-
legan skilning á aðstæðum
hvers annars, og vilji til að hafa
viðskiptin eins og þau eiga að
vera, — til gagnkvæmra hags-
muna.
Eftir tvo daga vænti ég
þess að geta gefið Bandaríkja-
forseta skýrslu um ýmislegt,
sem ég ekki get minnzt á hér.
En það mikið get ég sagt, að
hvar sem ég kom í Austur-Asíu,
var ég þess var að hraðfara
breytingar voru að gerast.
Meira að segja í Mongólíu, einu
afskekktasta landi heimsins,
komst ég að raun um að síð-
ustu tuttugu árin hafa miklar
breytingar orðið.v Bandaríkin,
ásamt Sovétríkjunum og Bret-
landi hafa hag af hinum hrað-
fara friðsamlegu breytingum er
miða að því að þjóðir Austur-
Asíu notist sem bezt að nátt-
úruauðæfum og mannafla sín-
um.
Hér er um að ræða ný landa-
mæri, þar sem Seattle gæti haft
forustuna. Bandarískir vísinda-
menn eiga að hafa samvinnu
við rússneska og kanadiska vís-
indamenn til þess að vinna sig-
ur á klakajarðveginum í Al-
aska, Kanada og Norður-Síber-
íu. Við verðum að skiptast á
árangrum er nást í akuryrkju
og veðurfræði. Mér virtust rúss
neskir vísindamenn mjög áfram
um samvinnu við okkur um
landbúnaðarmál og kínverskir
leiðtogar engu síður áfram um
framtíðarviðskipti við Banda-
ríkin. Þetta gefur mér góðar
vonir um framtíðina.
Bandarískir viðskiptafrömuð-
ir verða í framtíðinni að vera
víðsýnir á heimsmælikvarða.
Eg treysti því, að forusta Banda
ríkjamanna í viðskiptamálum
murii verða Kyrrahafslöndun-
um og heiminum öllum til mik
ils góðs. Nýju viðskiptasvæðin
ná frá Minneapolis um strand-
héruðin og Alaska, um Síberíu
og Kína og alla leið til Mið-
Asíu. Á þessum svæðum eru
mikil náttúruauðæfi og mann-
afli sem hægt er að virkja eft-
ir friðsamlegum lýðræðisleið-
um, ekki með arðránsaðferðum,
heldur þvert á móti aðferðum,
sem miða að því að bæta lífs-
kjör milljóna manna.
Eg er þakklátur forsetanum
fyrir að gefa mér tækifæri til
að tala við fólk af öllum stig-
um í Asíu, fólk sem er ásamt
okkur að vinna þetta stríð. Þeg-
ar sigur er unninn, getum við
Fimmtudagur 20. júlí 1944 — ÞJÓÐVILJINN
Ongjjveitið í iiússæð---------------------------------------------------------
MYND AFRETTIR |i
INVKtriíl,
WTONWnij
CAN THIS BE ME...I
Brezhi teiknarinn hugsar sér að hinn „osigrandi þýzki her“,
er flœddi austur yfir landamœri Sovétrílcjanna sumarið 1941,
mœti þýzka hernum, sem nú er aftur hominn að sömu landa-
mœrunum — og nú á heimleið. Er ehki von að þeir spyrji
hvor urn sig: Getur þetta verið ég sjálfur?

wm
■
$«11

friði. Við þurfum að bæta lífs-
kjör Bandaríkjaþjóðarinnar.
Við þörfnumst fullnýttrar fram
leiðslu, vinnu handa hermönn-
unum sem heim koma og friðar
starfa handa þeim semnúvinna
að hernaðarframleiðslu. Við
skipti við Sovétríkin og Kína
munu halda verksmiðjum
Bandaríkjanna í gangi á næst-
unni. Við erum á réttri braut!
Frá Kyrrahafsvigstöðvunum. — Efri myndirnar sýna jap-
anska tundursheytaflugvél er gerði árás á bandarísht jlug-
\ vélaskip við Marshalleyjar, og var skotin niður. — Neðsta
■ myndtn: Bandaríshir landgöngumenn hvílast meðan þcir
[ bíða eftir shiimn um að leggja til atlögu.
■
KYNNIST HETJUBAR-
ÁTTU NORSKU ÞJÓÐAR-
INNAR
ismálunum
Framh. af 2. síðu.
ist sérlega meömæltur bygg-
ingu slíkra „smákofa“, þá
flaug mér í hug hvort ekki
mundu vera fáanlegar lóðir á
hinum svokallaða svarta mark
aöi (leigulóðir í bæjarland-
inu) eins og sumar nauðsynj-
ar og húsnæði, og lagði því
leið mína í eitt smáhúsahverfi.
I þessum leiðangri buðust
mér bæði hús og lóöir til
kaups. Auk þess komst ég aö
raun um að sumir, sem húsin
höföu á boðstólum höföu orð-
ið fyrir þeirri náð að fá fleiri
lóðir til umráða. Eg þarf tæp-
lega að lýsa kaupkjörunum,
en þau voru allt annað en aö-
gengileg. Innan lögsagnarum-
dæmis Reykjavíkur gat ég,
sem sagt ekki fengið lóð án
þess að sæta okurkjörum. Slík
ur undirbúningur af hendi
bæjaryfirvaldanna er síður en
svo æskilegur til úrlausnar
þeim margumræddu húsnæð-
isvandræðum. Bæjarráösmenn
irnir eru ‘sennilega ekki í hús-
næðisvandræöum, en sjálfsagt
væri nauðsynlegt aö þeir
kæmust 1 slíkan skóla til þess
að vera færir um að sinna
þeim störfum, er við höfum
falið þeim. Eitt viröist vel
skipulagt í þessum bæ og það
er okur á íbúðum og bygg-
ingu húsa. Beinir þátttakend-
ur í þessari skiuplagningu eru
þeir fulltrúar í bæjarstjórn
sem láta slíkt framferði af-
skiptalaust. Bæjarsjóður og
ríki tekur vægðarlaust tveggja
til þriggja mánaða kaup i
skatta, en bærinn er ekki fær
um að láta okkur í té lóðar-
blett undir húskofa. Hvar eru
lóðirnar undir bæjarbygging-
arnar. sem lofaö var að byggja
í ár? Eru þaö aðeins kastalar
byggðir í lausu lofti?
A. P.