Þjóðviljinn - 21.07.1946, Blaðsíða 3

Sunnudagur 21. júlí 1946.
ÞJOÐVILJINN
' 3
Sigurður Breiðfjörð
Hundrað ára minning
í dag er öld liðin frá því er
Sigurður Breiðfjörð, mesta
rímnaskáld á íslandi og ein-
hver vinsælasti bragsmiður
sinnar tíðar, dó úr sulti hér
í höfuðstað landsins. Æfi
hans er kunn öllum ljóðelsk-
um Islendingum, og skal þó
rakin í stuttu máli.
Sigurður Eiríksson Breið-
fjörð er fæddur 4. marz 1798
í eyjunum Rifgirðingum í
mynni Hvammsfjarðar, og
sleit barnsskóm sínum við
Breiðafjörð. Gáfaður þótti
hann þegar í bernsku og
snemma skáldmæltur, en leið-
in til mennta var lokuð hin-
um bókhneigða, ódæla ung-
lingi vegna fátæktar. Sextán
ára gamall er hann sendur
til Kaupmannahafnar til þess
að læra beykisiðn og snýr
heim fullnuma í þeirri grein
að fjórum árum liðnum, er
síðan beykir, verzlunar-
þjónn og sjómaður í ýmsum
kaupstöðum og verstöðum,
flýr úr einum stað í annan
vegna skulda, en yrkir rímur
og kvæði hvar sem hann fer.
Ungur gerist hann ölkær og
slarkgefinn, og æ því meir
sem á ævina líður, aldrei
dregur hann dul á það i kvæð
um sínum að hann sé auð-
sveipur þjónn Bakkusar. I
Vestmannaeyjum kvænist
hann Sigríði Nikulásdóttur,
þernu húsbónda síns, en
hverfur frá konu sinni eftir
skamma hríð vegna fátækt-
ar; leiðir hans liggja að nýju
til Breiðafjarðar. Hann fæst
við málfærslu, er af alþýðu
manna talinn lagarefur hinn
mesti, enda ráðkænn og
brögðóttur er því var að
skipta, siglir til Hafnar um
haustið 1831 til þess að nema
j dönsk lög, en verður brátt
félaus með öllu sökum óreglu.
Efíir
r
Asgeir Hjartarson
Þeirri Hafnarveru hefur Sig-
urður skýrt frá á óviðjafn-
anlegan hátt í ljóðabréfi til
^ Guðbrands Stephensens, og
munu fá kvæði lýsa betur höf
undi sínum. Um vorið 1831
1 tekur hann nauðugur þann
^ kost að gerast beykir við
! verzlun konungs á Græn-
j landi, hann dvelst í þrjú ár
norður á hjara veraldar, veik
, ist hættulega af skyrbjúg,
lendir í lífsháska og ærnum
svaðilförum. Þegar Sigurður
hverfur að nýju til Islands
er hann orðinn víðfrægt
skáld, enda höfðu rímnaflokk
ar eftir hann þá birzt á
W. B. Yeats:
Það glataða

V • <&?$:*,
« .
**• '«

prenti. Árið 1837 kvænist
hann konu að nafni Kristínu
Illugadóttur, og fer að búa
á eignarjörð hennar, Gríms-
stöðum í Breiðuvík. En ekki
var hann að löguiri skilinn
við fyrri konu sína, og yfir-
völdin sem jafnan höfðu illar
bifur á skáldinu, kæra hann
um tvíkvæni, og lýkur svo
því máli að Sigurður er
dæmdur til að þola tuttugu
og sjö vandarhögg, en síðar
þeginn undan refsingunni
gegn sektum. Málaferli þessi
urðu honum ærið dýrkeypt,
og eftir fjögura ára búskap
eru þau hjón öreiga orðin,
þau flytjast til Reykjavíkur
og verða loks að hýrast
bjargarlaus uppi á búðar-
lofti í húsi því sem nú er nr.
8. við Aðalstræti. Þunghent
örbirgðin þjarmar æ fastar
að skáldinu: „Kvæðin ég af
sulti syng svo ég fái staup
og bita“ segir hann í Líka-1
frónsrímum frá árinu 1843,
en þær eru síðastar rímur
Sigurðar. Á sama stað kvart-
ar hann um sljóleika og elli,
vart hálffimtugur að aldri, i
og brennivínsleysið þyrmir j
svo yfir hann að honum ligg-!
ur við að sjá ofsjónir: „Komj
ið hingað allar inn ámur,'
tunnur, flöskur!“ Enn hjarði
Sigurður á þriðja ár við sult
og seyru, en lézt þann 21.
júlí 1846 þá er mislingafarald
ur gekk yfir landið. Enginn
rétti hjálparhönd hinu ör-
snauða skáldi, engin ræða
var flutt þegar líkinu var hol
að niður í kirkjugarðinn.
*
Sigurður Breiðfjörð orti
allt að þrjátíu rímnaflokka,
auk margra rímna einstakra
og ógrynni vísna og kvæða;'
hefur margt af þessúm kveð-
skap hans aldrei birzt á j
prenti, en ófátt glatazt með
öllu. Nú á dögum munu flest-
ir telja meginið af skáldskap
þessum harla lítils virði, enda
er engin ríma til eftir hannj
og örfá kvæði, að eigi megi!
finna þar marga galla og!
stóra, mállýti, óskáldlegt
orðalag andlaust rímgjálf-
ur. Og á hroðvirkni sinni og
fastheldni við forna lesti
Pa5 glalaðci liylli ég og hrœðist Iwað vannst,
ég heyi nú orustu tapaða senn,
ininn kóngur er fallinn og svo mínir menn;
allt lið mú nú renna til frægðar og falls,
á sama steini standa spor þess alls.
■—• — á íslenzku eftir J. Ó. S. D.
Húsfreyjan á Bessastöðum
Húsfreyjan a Bessastöðum.
Finnur Sigmundsson bjó
til prentunar. Hlaðbúð. —
Reykjavík. 1946.
Bók þessi hefur að geyma
bréf Ingibjargar Jónsdóttur,
móður Gríms Thomsens, til
bróður síns Gríms amtmanns.
Fyrsta bréf'ð er skrifað 1.
jan. 1809 og það síðasta 7.
marz 1849. Af bréfunum fær
maður glögga mynd af þess-
ari konu, lífsbaráttu hennar,
gleði og áhyggjum. Og Ingi-
björg Jónsdóttir er vel þess
verð að maður kynnist henni-;
Hún hefur verið mikilhæf
kona, dugleg og vel greind,
dálítið fjasgefin og svartsýn,
en einbeitt og þrekmikil. —
Mörg af bréfunum fjalla um
einskisverð smáatriði, en í
heild eru þau ánægjuleg og
geyma fróðleik. Þau eru yflr
leitt skrifuð á góðri íslenzku
og oft skemmtilega orðuð.
Margir munu skyggnast í
þessi bréf til að fá fróðleik
um uppvöxt Gríms Thomsen^
og umhverfi. Það er undar-
legt að sjá hversu mjög Ingi-
björg hefur vantreyst þessum
syni sínum þegar hann var
við nám í Kaupmannahöfn.:
Hún skrifar bróður sínum
að Grímur sé farinn að
„drabba í skáldskap.... Svo
verður hann á eftir ekki mað
ur til að vinna fyrir sér, og
hvað verður svo af honum í
framtíð? Sá er sæll í heimin-
um, sem engin börnln á, má'
ég segja.“
Brefin eru gefin fallega útj
og skýringár fylgja þeim. — ■
Þær hefðu að ósekju mátt
vera ýtarlegri.
M.K.
rímnakveðskaparins fékk
hann líka nógsamlega að
kenna síðari hluta æfinnar.
Árið 1831 kom út fyrsta
bók Sigurðar, Rímur af Tist-
rani og Indíönu. Það er kunn
ara en frá þurfi að segja að
um þá bók var skrifaður á-
hrifamesti, snjallasti og
hvassyrtasti ritdómur á ís-
lenzku, grein Jónasar Hall-
grímssonar í Fjölni 1837. Sú
ritgerð átti ólítinn þátt í því
að glæða smekk þjóðarinnar
fyrir fögrum bókmenntum,
og ekki verður hrakinn hinn
þungi áfellisdómur Jónasar
yfir rímnastaglinu gamla. En
ærinnar ósanngirni í garð Sig
urðar Breiðfjörðs gætir þar
engu að síður, það sýna ein-
kunnarorðin fyrir ritgerðinni,
svo að ekki sé lengra leitað.
Og Jónas ræðst ekki á garð-
inn þar sem hann er hæstur.
Hann dæmir sex ára gamla
bók og eitt lélegasta verk Sig
urðar, en getur Númarímna
hvergi, þó að hann hafi ef-
laust lesið þær áður en hann
felldi hinn þunga dóm.
Rímur af Núma Pompíls-
syni, hinum ástsæla konungi
og bækurnar fást í
Sigurður Breiðf jörð.
bókabúð MÁLS OG MENNINGAR
Rómverja kvað Sigurður á
Grænlandi. Þær eru í raun og
veru hin eina tilraun hans til
þess að hefja rímnakveðskap
inn á hærra stig, yrkja sögu-
ljóð að hætti erlendra góð-
skálda. Númarímur eru þó all
ar í molum, síðari hlutinn ó-
víða fremri hinum hversdags
legustu rímum hans. Sigurður
jvar um of fjötraður hinu
hefðbundna, steinrunna
rímnaformi, of háður illum
smekk lesenda sinna og pen-
ingamanna þeirra sem tíndu
í hann bitana fyrir kveðskap
inn, hann skorti pjálfsaga,
þrautseigju og gagnrýni. En
svo fagrir eru sumir kaflar,
þessara rímna og einstakar
vísur, að óhikað má telja þær
allra rímna fremstar, bæði
fyrr og síðar.
*
Fjölnismönnum og öðrum
óvinum rímnanna veittist
næsta auðvelt að sanna það
að Sigurður Breiðfjörð væri
leirskáld, svo berskjaldaður
var hann jafnan og skeyting-
arlaus um skáldskap sinn. En
hins gátu þeir hvergi, að
þrátt fyrir allt orti enginn
íslendingur fegurri ljóð en
Sigurður á þessum dögum,
nema Jónas Hallgrímsson
einn. — Það getur virzt tor-
velt að tína gullið úr grjóti
hins hroðvirka vinar Iðunn-
ar, en engan mun iðra þess
Framhald á 6. síðu,