Þjóðviljinn - 23.08.1946, Blaðsíða 5

Föstudagur 23. ágúst 1946.
ÞJOÐVILJINN
5
,,Heilt skýfail af prent-
svertu rignir nú yfir Bikini-
voginn,“ ritar Lucien Castet
í Parísarblaðið Liberation.
„Mikið er talað en samt er
það allt einskis virði. Það
sem máli skiptir, það eina,
sem er þess vert að tala um,
er ekki nefnt á nafn, nefni-
lega það, að hvorki Banda-
ríkin né sameinuðu þjóðirn
ar eiga kjarnorkusprengjuna,
heldur auðhringarnir“.
Hinir raunverulegu eigend
ur kjarnorkusprengjunnar
eru, segir Castet, þrír voldug
ir auðhringar: The Internati-
onal Radium and Uranium
Consortium, sem leggur til
hráefnið; The Westinghouse
Electrlc Companv, sem hefur
einokun á að vinna úraníum
málminn úr hráefnunum og
chemical auðhringurinn The
Dupont de Nemoirs.
The International Radium
and Uranium Consortium er
hinn raunverulegi eigandi
allra úraníum-náma í auð-
valdslöndunum. Vegna þess
stjórnar það framleiðslu
kjamorkusprengjanna strax
frá byrjun, þar eð bað getur
annað hvort selt eða neitað
að selja nauðsynleg hráefni
eftir eigin geðþótta. Þar til
1939 hafði þetta félag aðe'ins
áhuga á radium. Skref fyrir
skref náði það tangarhaldi
á öllum hclztu hráefnalindun
um. Stefna þess var, að tak-
marka framleiðslu radíums,
en hækka veriðið á þessu
efni, sem er svo nauðsyniegt
fyrir læk’iavísindin. Þjáning-
um krabbameinssjúklinga var
þar með breytt í uppsprettu
arðs, sem sífellt jókst. Hinn
mikli auðhringur náði undir
sig radíumjárnnámunum í
Kanada, þar næst náði hann í
Katanga-náimurnar í belg-
ísku-Kongo, og þar með náði
hann einokun á radium-
vinnslu til hvers konar notk-
unar í öllum auðvaldslönd-
unum.
Fá ríkisstiómimar
nokkni að ráða?
Þar sem úraníum finnst
mestmegnis í sama málmi og
radium, komst mestur hluti
af úraníumnámum heimsins
í hendur þessa félags. Strax
1939, þegar fyrst komu í ljós
möguleikar á að vinna kjam-
orkuna, flýtti félagið sér að
kaupa allar þær úraníum-
námur, er það enn ekki hafði
klófest.
Opinberlega eru það
Kanada og Belgía, sem láta
í té hráefnin. En í raun og
veru hafa stjórnir þessara
landa mjög Jítið að segja í
þessum málum, því að þær
hafa ekki einu sinni lítið brot
af því valdi, sem The Radium
and Uranium Consortium
hefiii- við útvegun úraníum-
málms.
Það voru tilraunastofur The
Amerícan Westinghouse fé-
lagsins, sem leystu það vanda
jnál að ná hreinu úraníum
úr málmgrýtinu, eitt erfið-
|* Víðsjá Þjóðviljans 23. 8. ’46. j
Hverjir eiga kjamorkusprengjuna?
Leyndarmál f jögurra stór-auðhringa
asta tæknilega vandamálið
við framlelðslu kjarnorkunn-
ar. Nauðsynlegt var að fá
úraníum algjörlega hreint:
það mátti ekki einu sinni
innihalda 10/1.000.000.000
hluta af öðrum efnum. Með
samkomulagi við stjórn
Bandaríkjanna tók Westing-
house að sér að gera þetta
í stórum stíl á meðan á stríð-
inu stæði — með þeim skil-
yrðum samt sem áður, að
stjórnin sk-ipti ekki við
firmu, sem kepptu við West-
inghouse og að fulltrúar fé-
lagsins tækju þátt í stjóm á
öllum tilraunum í sambandi
við kjarnorkuna-
Loks voru samningarnir
um byggingu kjarnorkuverk-
smiðja í Clinton, Tennessee
og Handford í Washington-
ríki gerðir við kamiska auð-
hringinn Dupont sem ræð-
ur ýmist beint eða óbeint yfir
mestu af hergagnaiðnaði
Bandaríkjanna, og er náið
tengdur helztu alþjóðahring-
um.
Emokunavaðstaða
Ðupont
Vegna kröfu Dupont fé-
lagsins var þeirri grein bætt
inn í samninginn við hermála
ráðuneytið, að stjórnin skuld
bíndi sig til að gera a-llar var-
úðarráðstafanir til þess að
verja félagið hugsanlegu
tapi. Eftir því sem Caster
segir, þá var þessi grein nán-
ar sk'lgreind í leynilegu sam
komulagi milli hermólaráðu-
neytisins og Dupont félags-
ins, þar sem bandaríska
stjórnin „með það fyrir aug-
um. hversu vafasamur árang-
ur væri af því, sem Dupont
félagið heíð' tekið að sér, og
hversu gífurie-r áhætta væri
því samfara," þá gæfi hún fé-
laginu um ótakmarkaðan
tíma einkarétt á að framleiða
kjarnorkusprengjur. Auk
þess var Dupont félaginu
veittur einkaréttur til þess
að rannsaka iðnaðarlegt nota
gildi kjarnorkunnar í 30 ár
frá því að fundnar hefðu ver-
ið aðferðir til þess að þær
yrðu fullreyndar.
Þátttaka fulltrúa Dupont
félagsins í stjórn á kjarn-
orkurannsóknunum, var ein
bezta verndin fyrir hið leyni
lega samkomulag, sem
tryggði Dupont félaginu ein-
okun á framleiðslu kjarn-
orkusprengna, og á hagnýt-
ingu kjarnorkunnar í friðsam
legum tilgangi. Þetta að lok-
um sameinaði hjá auðhring-
unum vald yfir allri notkun
á kjarnorkunni.
því ástandi, að T.he Internati-
onal Radium and Uranium
Consortium ræður yfir hrá-
efnunum, Westinghouse yfir
aðferðum við að ná klofnings
efnunum úr þeim og Dupont
ræður yfir hinum raunveru-
legu aðferðum við framleiðsl-
una. Eins og Castet bendir á,
þá er samkomulag á milli
þessara „þriggja stóru“ nægi
legt til þess að mynda auð-
hring óútreiknanlega sterk-
an og með gífurlegu íhlut-
unarvaldi um örlög heimsins.
-K
Nýlega hafa orðið nokkrar
breytingar á þessari afstöðu
auðhringamia. Hinn 5- júní
lýstu fulltrúar hersins yfir
því, að Dupont félaglð, sem
og rak kjarnorkuverksmiðj-
Eftir M. Rubinstein
urnar, sem stjórnin átti í
Hanford, hefði beðið um að
vera leyst undan þeirri á-
byrgð að reka hana — í orði
kveðnu vegna þess að það
hefði fvrst og fremst áhuga
á kemiskum efnuim en ekki
orkufrarhleiðslu. í sambandi
við þetta lýstu hernaðaryfir-
völdin því yfir, að General
Electric, annar einokunar
auðhringur, hefði samþykkt
að taka að sér rekstur verk-
smiðjunnar frá 1. september
þessa árs.
-K
Það er ennþá erfitt að segja
um, hvað olli þessum valda-
breyt'ngum í bandarískri ein-
okun. En hvað sem því líður,
þá er þetta ekki breyting til
batnaðar.
General Electric félagið hef
ur alltaf verið í nánu sam-
bandi við þýzku einokunar-
félögin. Þegar árið 1907 gerði
það samning v'.ð þýzka fé-
lagið A.E.G., sem skipti heim
inum í tvö rafmagnsheims-
veldi, annars vegar Banda-
rík'n og Kanada, hins vegar
Þýzkaland, Austurríki, Rúss-
1 land, Holland, Danmörk,
J Sviss, Tyrkland og Balkan-
löndin.
Gerð var leynilegt sam-
komulag um stofnun hjálp-
arfélaga í nýjum iðngreinum
og í löndum, sem enn þá
höfðu ekki verið formlega
innlimuð í annað hvort heims
veldið, og um að skiptast á
uppfinningum og vísindaleg-
um og tæknilegum uppgötv-
unum-
Sarabönd vid Þjóðverja
Á tímabilinu eftir fyrri
heimsstyrjöld og einnig á
Þann’g hefur verið komið -ámeðan á síðasta strlði síóð
hélt C.E. áfram að hafa náið
samband við hin kapítalisku
einokunarfyrirtæki 1 Þýzka-
landi. eins og sannazt hefur
í fjölda skjlala og öðrum
heimildum, sem dómsmála-
ráðuneyti Bandaríkjanna hef
ur safnað. Það lagði mikið af
fé í stóran hluta af verzlun-
arframkvæmdum Þýzkalarids.
General Electric á stórar
rannsóknarstofur í Schenec-
tady í New-York ríki og hef
ur á að skipa stórum hóp
starfsmanna þ. á. m. nokkr-
um góðum eðlis- og efnafræð
ingum, sem vinna á ýmsum
sviðum kjarnorkurannsókna
Það er alræmt fyrir tilhneig-
ingu sína til einokunar, og
þegar hagsmunir þeirra' eru
í veði, að hindra þróun tækn-
innar.
Til dæmis sanna gögn þau,
sem dómsmálaráðuneyti
Bandaríkjanna hefur aflað
sér, að rannsóknarstofur G.
! E. hafa fengizt við rannsókn
1 ir á því, hvemig hægt er að
minnka gæði glóðarlampans,
og að hindra framleiðslu dags
ljóslampans sem notar mun
Imihna rafmagn-
Þar sem félagið er nátengt
öliu, sem v'ðkemur raf-
magnsorku, þá er það aug-
: Ijóst mál, að G.E. hefur eng-
an áhuga á að hraða víð-
J tækri notkun kjarnorkunn-
‘ ar 1 friðsamlegum tilgangi,
sem mundi fella í verði hið
gífurlega fjármagn þess og
skera niður hinn trygga arð
af rafmagnsheimsveldi þess.
Að minnsta kosti er því um-
hugað um að r.á í sínar hend
ur einokun á slíkri þróun.
Og um leið, eins og forstjóri
þes, M. Wilson, lýsti nýlega
yfir, hefur það í hyggju að
auka verulega rannsóknir
sínar á sviði hernaðar.
Þannig er þá enn einn af
hinum raunverulegu herrum
kjarnorkunnar ’ Bandaiákjun
um.
Áhrif auðhringanna er auð-
velt að rekja, ekki aðeins í
aðferðum þeirra til þess að
ráða yfir kjarnorkunni í
Bandarikjunum, heldur einn-
ig t'llögum Bandaríkjanna
um alþjóðaeftiriit, sem Bern
ard Baruch lagði fyrir kjarn-
orkunefnd sameinuðu þjóð-
anna.
í aðalatriðunum er ætlazt
til í tillögum Baruchs, að
! al>jóðaeft'rlitið -— Ameríku-
i menn hafa þegar gefið því
nafn'ð ADA (Atomic Devel-
opment Authority) — verði
TlC/áv curs konar alþjóðlegur
I samningsaðili, sem yrði eini
gandi allra uraníum og
(ihorium náma og allra ann-
uclriWíi^r
' r/J ■
Slefán Pélursson skrifar for->
ustu.grein i Alþýðublatiiö í gær,
þar sem hann reijnir <ið tlrólta
þvi að „kommúnistum" að />eíiy
myndu reiðubúnir að njósna fyr->
ir Bússa ef þess væri krafizt,.
Eins og lesendum AlþýSublaSs-
ins er kunnugt veröur Stefán Pét
ursson mjög liörætt um njósnir.
Paö er eðlilegt. Afbrotamannin*
um veröur tíörætt um samsvar*
andi afbrot og þau scm hann hef
ur framiö sjálfur og reynir a&
finna lesli sintt i fari sem flestra
annara. Almcnningi er ekki úr,
minni liöið /neð hvilíkri áfergju
Stefán Pétursson gekk í þjónustu.
hins breska sctuliös á íslandi,
hvernig hann mkæröi í sifellu is•
lenzka sósíalista fyrir hinum er-
lendu yfirbo'i*rum sínum, hverrt
ig hann hscláist um i sljórnlaus-
um fögmi-ii þegar riistjórar
Pjóöviljans wmru setlir í erlend
fangelsi. Fyrirlilning manna d
þessum sélnfmftm vcsalingi hjaön-
ar ekki, ímmu bendi í ýmsar,
áttir og hrmpi: njósnari, njósn-
nri, þá skiljei ti-llir hvaö honum
gengur lil. Hcmn er aö rcyna aö
hylja óvirtotmgim’ sínar, hanu er
oð gera mrmttgm'shiusar tilraunir.
til aö dreife uthygli álmcnnings.
fri sjálfum sér.
a’.-ra kjarnorieulinda, sem til
mála geta komið í öllum
j heiminu™. ADA mundi þar'
i að auki h*ia einkarétt á að
j í'á að framlMÍe og reka all ai
j verksmiðjur, sem framleiddu
! U235, pl*t«*»«m og önnur
kjarnefni, gefa út leyfi, og
j samkvæmt 4.. gr. Baruch til-
i lagnanna, ,,aé láta fram«-
j kvæma naa»*ókn.ir á sviðf.
kjarnorkusprengna.“
; A3 bú**t Tið að tillögur
sem þeasar «b*mi í veg fyrir
notkun kj«rn«rkunnar í hem
, aðartilgangi, er eins og að
heita á Beeizebub að koma
I ,
, kölska fyrir kattamef. Þar;
' sem -Baruch leggur einnig íil
i að afnema neitunarvaldið í
öllum mál:”^, sem viðkoma
kjarnorkunni, mundi ADA
j vera óháð öryggisráðínu í
öllum framkvæmdaratriðum,
en algjörlega háð amerísku
auðhringunum. Það mundi
^ verða verkfæri fyrir alheims-
stefnu þeirra og vemdari ein!
okunarhagsmuna þeirra.
Leynileg allieimsstjóm
Castet seg.'r í grein siiini,
að einokunarfyrirtæki heims*
ins, og þá sérs.fcaklega kem-i
isku auðhringernir, stefni að
því að gera með sér voldug-
an samning um kjarnorku^
sprengjuna. Áætlanir þeirra:
ganga jafnvel lengra en það:;
þeir vilja nota UNO til þcsS'.
að einangra Sovétríkm og.
setja á stof» heimsstjórn ein-
Framh. á 7. ^Sðu^