Þjóðviljinn - 26.11.1946, Blaðsíða 5

ÞJÓÐVILJINN
Halldór Kiljan Laxness:
REISUBOK ARK
Bílstjórar á íslandi og
í Tékkóslóvakíu
f
Tékkneska ríkisstjórnin
sendi í vor orð tilteknum rit-
höfundum í ýmsu'm löndum
og bauð þeim til stuttrar dval
ar í Tékkóslóvakiu að kynn-
ast landsiháttum. Við Krist-
mann Guðmundsson vorura
boðnir héðan af landi. en
hann átti ekki heimangengt
í svip. Eg ákvað hinsvegar að
taka boðinu, ekki síst þarsem
ég átti smávegis erlndi til
Skandinavíu hvorteð var, og
flaug frá Stokkhólmi til
Praha í júlí, og aftur sömu
leið, og dvaldist rúma viku
í landinu.
Eg hef aldrei áður komið
til þessa lands þó ég hafi
dvalist í nokkrum þeim lönd
um sem að því liggja. Vinur
minn, enskur mentamaður
fróður um íslenska staðháttu
og einnig þaulkunnugur
Tékkum, seg'r það skoðu.i
sína að Tékkar og Íslendíng-
ar séu alþýðlegastar — the
most democratic — þjóðir í
heimi. Utlendum gestum sem
eru hér á vegum rfkisstjórnar
vorrar verður tíðrætt um hve
lítill munur sé á íslandi gerð-
ur á ráðherrum og ökusvein-
um. Bílstjórinn álítur s:g
jafngóðan ráðherranum og
ráðherrann álítur sig ekki —
til muna — betri en bílstjór-
ann. Gestgjafar í bændastétt
og dætur þeirra villast oft á
bílstjóranum og ráðherran-
um, ekki síst ef bílstjórinn er
fimur að halda' uppi samræð-
um, og í nýjum fötum, en
ráðherrann hlédrægur og i
gömlum fötum- Á ferðalög-
um þekkist ekki annað en
ráðherra, útlendir tignargest-
ir og ökuþór matist við sama
borð og ekkert líklegra en
þúbræðralag sé milli hins ís-
lenska herra og þjóns. Bisk-
up nokkur skýrði mér frá því
að hann hefði verið gestur is-
lenskra stjórnarvalda ásamt
tveim biskupum öðrum og
voru boðnir til hádegisverð-
ar á Þingvöllum; íslands-
biskup skipaði gestgjafasæxi.
Þeir óku í stjórnarbíl. Ekki
var þessi hái andlegi selskap-
ur fyr sestur undir borð en
bílstjórinn kom inn, dró stól
uppað borðinu og settist mii]i
þeirra. hélt þeim síðan paról
undir borðum. Þrír biskupar
og einn bílstjóri — þetta er
fyrir ofan skilníng útlend-
ínga. Íslendíngar skilja hins-
vegar ekki mun á biskupi og
bílstjóra. í Tékkóslóvakíu
vorum við á vegum upplýs-
íngaráðuneytisins, og skrif-
stofustjóri þess ráðuneytis,
dr. Kúsjka, var gestgjafi okk-
ar fyrir hönd stjórnar sinnar-
Við sleptum aldrei bíl. Ævin-
lega kallaði dr. Kúsjka á bdl
stjóra sinn Adamec að borða
á sama stað og við, og ekki
síður þó það væri á Alcron-
gisti'húsi, sem er þeirra dýr-
indikhótel, — væri Adamec
ekki vísað til sætis við borð
stjórnaiiherranna og gesta
þeirra, þá að m'nnsta kosti
við annað borð í sama sal. I
hátíðlegum miðdegisveislum
þar sem við vorum á ferða-
lagi var bifreiðastjórunum
einnig ætlað sæti í sama sal
ef ekki við sama borð og
gestum.
Þessi Adamec var annars
mikill sómadrengur, komm-
únisti og ættjarðarvinur og
hvenær sem við nálguðumst j ur Evrópu undir Þýskaland.
þorp og bæi, og tók þá til að
þeyta bílhornið í sífellu einsog
slökkviliðið, en öll önnur um,-
ferð stöðvaðist Og sveitafólk
horfði gapandi á. Bílstjórar
hér í Reykjavík þeyta hornið
í tíma og ótíma af einhverj-
um taugaæsíngi, á sama hátt
og móðursjúkt kvenfólk .æp-
ir jesús, en Adamec þessi var
kátur og gamansamur maður
og þeytti horn'ð sér og öðr-
um til skemtunar og til að
láta vita af því í sveitunum
að bíll væri á ferð.
Þýskur óskadraumur
Með Munchen-samnángnum
Nær sjö árum var Tékkósló-
vakía ránsfengur Hitlers, v'ð
urkendur og yfirhelgaður af
Vesturevrópu- Jafnyel hlut-
laus ríki viðurkendu eignar-
hald þýskra fasista á landinu
eftir Munchen, og slitu við
það stjórnmálasambandk I
hinni sænsku alfræðiorða-
bók Bonniers frá þessum ár-
um er Tékkóslóvakía ekki
nefnd ríki, heldur Prótektór-
atið Bæheimur og Mæri.
Um aldaraðir höfðu Þjóð-
verjar verið að þreingja sér
æ leingra inní landið, ævin-
1 lega sem fjandmenn og for-
neðanjarðarmaður úr tékk- 1938 lögðu evrópsku vestur-

írrh4v r.i'1 ^ «>»*** p*» rtucufcl M
vfc* nti dm-ijr v** ]«!<******•
0STRlU,v| ÍRiAK KöHimiSTiCKÉ STRAhV
i!

Valtýr Stefánsson, einn af
yfirþjónum Bandaríkjaauð-
valdsins á íslandi, heldur á-
fram aö skrifa um þjónkun
íslenzkra manna við erlenáa
hagsmuni. Það er undarlegt
umræðuefni hjá manni sem
alla sína ritstjórnartíð hefur
verið í þjónustu útlendra og
hefur nú að lokum gert mál-
gagn sitt að bandarísku lepp-
blaði. Sumir vilja skýra þetta
undarlega fyrirbrigði með
því að Valtýr Stefánsson hafi
sál. Þeir telja að hann sé
sjálfpyndari, líkur meinlæta-
manni sem rassskellir sjálfan
sig vissan tíma dag hvern í
von um að hljóta eilífa umb-
, un þrátt fyrir misgerðir sm-
smánarar þeirrar þjóðir sem i hann sé eins og gesta-
SSasagsssjjg
a sissíES! í
y,yíjí'ggj.
s!:Lo, .'iS toi iuw »»»«* •«,■<»«

: *+>****>-».
•» v,.» --
_ j>» wj
sþv zsszæ’jms S|S
ssssroasswge.s; astaflsts.'saraiw/»
>ss*«KS-!í«®íwí
íH iíaBfissaúsaá s-Srisa.
«•<**•» ><»>-.>,- : «ev filr
:< K-xFð-V**.
V*
•-^yúwúibx
*>'**:••
v*cad del^iA v Brtjf
s 'thi«"• • * • J'W*;<« z.uZ' >ú>'.
sœsfíg&&t’*m$ss& wæœssmisBæim.
• .... • *
ars«t "
~w jskk ms *-*•
a?% —
bygði það. Þe.'r einángruðu: fiuga sem sveimar í sífellu
sig sem mest frá Tékkum,! jcringúm þann eld sem að
forðuðust að læra túngu j0jcum. mun tortíma henni.
landsins og þraungvuðu kosti j þessi shýring er þó eflaust
heimaþjóðarinnar eftir getu. j röng_ Sennilega hefur Valtýr
Aftur og aftur gerðust Þjóð-; Stefdnsson alls enga sál.
verjar herraþjóð í landinu og j ^jcrif hans eru ekki sprottin
Tékkar urðu að lúta þýskum j ^ neinni innri baráttu, held-
eða þýskausturrískum yfir- j ^ einfaidlega Wúr í starfi
ráðum. Þýskt auðvald hafði j hms > págu Bandaríkjastjórn
hreiðrað um sig 1 landinu. en j ar Hin n^ja áróðursherferð
Tékkar höfðu laungum verið hang gegn jsiendingum miðar
fátæk þjóð. Á síðustu áratug-, gnn sem fyrr að því að
um, jafnvel eftir að Tékkó- j almenning. Nú á að
slóvakía varð sjálfstætt ríki.! viHa mönnum sýn um Hval-
mátti heita að þýskt auðvald i 0g áður um Kefla-
væri einrátt í landinu. Bánk- vifcurflugvöllinn. í fyllingu
ar, námur, verksmiðjur, gisti- j tímans mUn birtast fregn á
hús og ýtnis helstu gróðafyr- j fyrstu gíðu Morgunblaðsins.
irtæki önnur voru í þýskum' —•£~ u^uictíiðv-
...... ■:*&&&$£i
,c.>. ; > v-'í." » »>■»« »■•--•• •* * •<•■'■' ; >
»»•:. ;••*.'><'■' «.>.«« *<V«>Á
> :'•« <>k<5m X««pxv».
^fifgaí-w ™ S* S£yi:-5fKSSk SflTS
íæs ss- xmnss SN ■" ■ «*»»* ■*•*«*•• «««»**
SAAsæs .saWBcr*"
...frxÍTxioc <**!»: >V/»>. »>«•* * Ht+jI . ..
Kiðsrovi siíásirl tiatfi 510 tíMfT-rosJU^--^
kV kjdlxx. & H»»m M> Hfí M *‘A-> * t l.Vb.wWi, ».•>:-
*"• ftírai»t52s?i«sl«: sssíimss'.ssw&ss: jjás&SaaawKSSis
tasáísasœsiató'
statmrnsiSiím^immsfmxatSM ~
:;:.• «*;*$ •■'“.■■>.v:>", ■”,»n ■> >,<><> > to«rf<rt><<ch
>W> «»>>«> «>■ V «•» <;'•>». -,1.' •«»> » »» iio<icb
<^*.xmvo< vji
w.-'- >• -— >•
, íjsíós ijreíji psjxœfaa
■•vvlShc:.'
„Vilja
Rússar fá bækistöðv-
höndum- Þau fyrirtæki sem j ”r , Hvaifirði?“ Síðan mun
höndum Tékka, þegar ! yanýp telja einhlítt að leita
...-:i>: v,v«.-, ->—• .•»* - ™tirs* v
íSsafjrJSSfflaSBKi: j^ííaru'atsrsss’m -
sksM1ssíe«W8:s3 i.TSsarrs.'Ss&'JriSS s
sS4-.; :’vvs~------------rxzrz......—-- :

„Rauði fáninn“, málgagn tékkneska Kommúnistaflokksins.
nesku frelsishreyfíngunni, og veldin, eða nánar tiltekið
hafði farið huldu höfði í Eingland, Frakkland og ItaMa
landi sínu einsog fleiri góðir Tékkóslóvakíu undir Hitlei.
menn allan tímann sem og fór innlimun landsins r
þýskir fasistar óðu uppi í I Stórþýskaland fram í tveim
landinu, enda höfðu þeir skip j áfaungum og var lokið áður
un um að skjóta hann og | en sjálft stríðið hófst. Eitt
hans líka viðhafnarlaust, e£ eiga Tékkar bágt með að
voru t
Þjóðverjum var afhent land-
ð, gerðu fasistar upptæk og
afflientu þýskum auðhring-
um. Nokkrir helstu tekknesk-
ir iðjuhöldar gerðust þýsk r
samstarfsmenn. einsog t. d.
Bata, hið heimsfræga skó-
gerða'rauðvald og leðurvöru..
í vesturhluta Tékkóslóvak-
| íu, Súdetalandinu, bjuggu
kríngum tvser miljón'r þýsku
mælandi manna, landamæra-
þjóðflokkur þeim mun út-
belgdari af misskildum þýsk-
um þjóðernisgorgeir sem ^ gamtimis því sem þýsk-
verndar Bandaríkjanna^ gegn
..hinni austrænu hœttu“.
Nei, Valtýr Stefánsson hef-
ur áreiðanlega enga sal.
Hann er einna líkastur sala
möndrum þeim áe'm tekk-
neska skáldið Capek hefur
lýst. Hann getur talað og
skrifað, en hann hugsar ekki
af eigin rammleik. Það gera
yfirboðarar hans westra
hans stað.
næðust. Það er fátt bíla í
Tékkóslcvakíu sem stendur,
og þeir eru ekki komnir
leingra en smíða sýnishorn af
fallegu sterku Tatra-bílunum
sínum eftir stríðið. í stórborg
um Evrópu og Ameríku er al-
títt að bifreiðar fari um aðal-
götur með sama hraða og kýr,
sakir troðníngsins, én í Praha
er gatan auð, enda sá ég oft
hraðamælinn fara yfir 70 hjá
Adamec í miðri borginni-
Þegar við ókum útá lands-
bygðinni jók hann hraðann
skilja, og það er að Daladier
sá sem, ásamt Mússólíní og
Chamberlain, afhenti Hitler
land þeirra 1938 skuli hafa
náð kosníngu til þíngs í
Frakklandi 1946. „Og loks er
einsog ekkert hafi gei'st,1*
segir skáldið.
Fasistar lögðu niður nafn
landsins og kölluðu það Prót-
ektóratið á sama há'tt og þeir
skírðu Pólland upp og köll-
uðu Generalgúvernementið.
Þannig komst Tékkóslóvakía
tveim ánim áður en afgáng-
hann hafði minna til að bera
af þýskri menningu, þeir fynr
litu Tékka og álitu það heil-
aga köllun Þjóðverja að út-
rýma þeim. Hitler var óska-
draumur þessa fólks.
Tékkar eru einsog títt er
um Slafa hóglátir menn og
seinþreyttir til vandræða-
Þeir gerðu alt sem þeir gátu
þýska
ir fasistar hófust í Þýska-
landi sjálfu var efld með
Þjóðverjum í Tékkóslóvakm
hreyfing til að hluta sundur
tékkneska lýðveldið og koma
vesturhéruðunum undn'
Þýskaland. Þrátt fyrir full-
komið jafnræði sátu Þ]oð-
verjarmr alstaðar á svikia
um við Tékka og skipulögðu
lýðræðisréttinda í landinu,
höfðu þýska skóla og blaða-
útgáfu að vild, skipuðu em-
bætti innan tékkneska ríkis-
ins, áttu 73 þíngmenn af 204
á fulltrúaþíngi Tékka og
sama hlutfall í öldúngadeild.
En þetta var þýskum ekki
Framhald á 7. síðu.
til að hafa frið við þýska r‘kVa~{a3Ístahreyfíngu undir
þjóðernisminnihlutann. Þ-loð-! einkunarorðinu „heim ins
verjar nutu ríkulega allra | Reicþ — heim til Rikisins“
og átti hún seinast svo gagn-
gert fylgi með Súdetaþjóð-
verjum, að við seinustu át-
kvæðagreiðslu um þessi mál
greiddu 98.4;7c þeirra atkvæði
með sundurhlutun. Þeir voru