Þjóðviljinn - 21.03.1948, Blaðsíða 5

Suimudagur 21. marz 1948.
ÞJÖÐVILJINN
5
Það var á dögum borgara-
st>Tjaldarinnar á Spáni, að ég
heyrði Norðmannsins Nordahl
Griegs fyrst getið. Dag hvern
hrannaði forsíður stórblaðanna
siðustu sigurfregnir Francos.
Sigrum hans var skipaður önd-
vegissess í blöðum hins borg-
aralega lýðræðis, norræns og
vestræns: Spánskur hershöfð-
ingi, kostaður og vopnaður af
Mússólíni og Hitler, hafði gert
uppreisn og stefnt marokkönsku
málaliði gegn löglegri lyðveld-
isstjórn Spánar. Aldrei hafði
borgaralegu lýðræði gefizt slíkt
tækifæri til að rísa upp til varn
ar vestrænum menningarverð-
mætum. En hið borgaralega lýð
ræði var þægilega minnislaust á
menningarverðmæti þá stund-
ina. Hinsvegar var það dálítið
hneykslað. Ekki á því, að hátt-
settur hershöfðingi hefði rofið
orð og eiða og gert uppreisn
gegn lögum lýðveldisins. Hið
borgaralega lýðræði hneykslað-
ist mest á því, að lýðveldið
skyldi gerast svo djarft að
verja sig, og Morgunblaðið kall-
aði, að hætti annarra heims-
blaða vc-stræns lýðræðis, alla þá
„rauðliða" er reyndust lýðvc-ld-
inu trúir. Þessi blöð reyndu að
æra allt vit úr fólki og drepa
hvern vonarneista um sigvr
spánska lýðveldisins. Sigurtíð-
indi Francos, sönn og login,
voru öskruð inn í eyru hvers
einasta manns um alla jarðar-
kringluna. Sjaldan hef ég lifað
svo dimma og örvona daga.
Þá var það á éinum degi, að
ég las þau tíðindi á forsíðu
danska kommúnistablaðsins, að
norska skáldið Nordahl Grieg
hefði farið í bryndreka fram í
fremstu víglínur spánska lýð-
veldishersins til að afla sér sann
ra frétta af högum hans. Og tíð-
indi hans voru góð. Síðan minn-
ist ég aldrei svo Nordahl
Griegs, að ég sjái hann ekki
fyrir mér akandi í brynreið í
yztu víglínum lýðveldishersins
til að vekja. vonir manna um
sigur snauðrar alþýðu og um-
komulítilla sjálfbóðaliða frá öll-
um löndum. Á þeim vígstöðv-
um vörðu menn frelsi heimsins,
og þar hefði fylkingin ekki ver-
ið fullskipuð ef Nordahl Grieg
liefði ekki verið þar staddur.
Aðra endurminning um Grieg
á ég frá þessum ánun. Það var
stutt blaðagrein, svipmynd frá
Spáni, ógleymanleg: Á flug-
velli einum á eynni Mallorca
hafa þýzkir og italskir flug-
menn bækistöðvar sínar. Dag
hvern fljúga þeir áætlunarferð-
ir í sprengjuflugvélum til Barce
lona og varpa farmi sínum yfir
borgina. Þegar vel gengur
bagja nokkur hundruð konur
og börn dauð í slóð þeirra. Þá
fljúga þeir aftur til Mailorca,
félagar þeirra hlaupa fagnaudi
á móti þeim og hrósa unnum
sigri. Síðan ganga hinar ungu
flughetjur til strandar og fá sér
sjóbað.
★
Fyrir nokkrum dögum barst
mér í hendur bók, er kom út á
árinu sem leið, eftir Nordahl
Grieg: Veien frem — Vegurinn
fram. Bók þessi ér úrval blaða-
Srerrir Kristjánsson:
greina, er Grieg skrifaði á ár-
unum 1930—1940. Meginþorri
greina þessara kom út i sam-
nefndu tímariti, er hann gaf út
1936—37. Tímarit þetta vakti
ekki ýkja mikla athygli meðan
það kom út, og menn þurftu að
leggja sig í töluverða fro.m-
króka til að komast yfir það,
því að ekki var því víða flíkað.
Það var lítið og fátæklegt, gef-
ið út á kostnað ritstjórans.
Grieg varði ágóðanum af leik-
riti sínu Vor ære og vor makt,
hinni voðalegu ádeilu sinni á
hafskipaeigendur Noregs, til að
halda úti þessu tímariti.
Skæðasta vopnið í okkar
hávaðasama þjóðfélagi er þögn
in, og það var reynt að þegja
tímarit Griegs í hel. En nú
myndu margir vilja Lilju kveð-
ið hafa. Hvaða Norðmaður
mundi ekki hafa viljað skrifa
grein Griegs um Quisling:
Hvernig leiðtogi verður til?
Þeir munu sjálfsagt vera
margir, er telja það allvafasamt
að gefa út blaðagreinar eftir
látna menn. Blaðaskrif manna
eru dægurflugur í orðsins
fyllstu og bókstaflegustu merk-
ingu. Eklcert er forgengilegra,
ekkcrt gengur hraðar veg alls
holds. En þessar blaðagreinar
Nordahl Griegs eru ekki í ætt
við þau blaðaskrif, er menn
gleypa i sig með morgunkaffinu
og hafa gleymt að kveldi. Rúm-
uni áratug eftir að þær birtast
fyrst halda þær fyrir manni
vöku. Boðskapur þeirra á brýnt
erindi til okkar í dag, er minni
margra virðist vera svo stutt,
að hin ægifylltu undangenguu
ár sýnast gleymd og grafin.
Nordahl Grieg skrifaði grein-
ar sínar á örlagaríkustu áxum
aldarinnar, er heimurinn gekk
hrasandi fótum úr heims-
kreppu í heimsstyrjöld. í and-
legri og pólitískri formyrkvun
þessara ára fékk liann greint
veginn fram: bandalag „við þá,
sem vegna lifsbaráttu sinnar
hafa séð leiðina og kostiun
lðngu á undan okkur, verkalýðs
stéttina. Það þjóðfélag, sem
skelfur í'stríðsógnunum og víg-
búnaði hefur neitað að koma líf
inu og menningunni til meiri
þroska. Vér verðum að gefa afl
vort og atgervi nýju þjóðfélagi,
þjóðfélagi friðarins og sósíal-
ismans." Hann túlkar lífshug-
sjón sína með einföldustu orð-
um tungunnar : godhet og fred.
En til þess að hugsjónin verði
að veruleika verða menn að
berjast og trúa. Ekkfert hatar
Grieg meira en örvæntinguna,
vonleysið og hina geldu efa-
byggju hins borgaralega
menntamanns okkar aldar: „Til
eru þeir menn, sem hafa ekki
þrek til að sjá í gegnum eitur-
mökkinn, er leggur af deyjandi
þjóðfélagi. Þeir lenda að lokum
í algerri efahyggju, og ósjaldan
fólginn í þessum efa um, að
manngildið geti barizt og sigr-
að! Vér skulum gera oss þsð
ljóst, að skortur á lífsþrötti er
höfuðsynd, er vér verðum að
gjalda með lífi voru á þeim
miklu og skelfilegu tímum, er
í hönd fara.“
Lífstrú Griegs, trúin á mann-
inn og möguleika hans var ekki
sprottin af barnalegu bjartsýni.
Dvöl hans í Sovétríkjunum
1932—1934 hafði sannfært
hann um, að sósíalisminn væri
lifandi veruleiki, er gæti leyst
úr öllum þeim þjóðfélagsvanda-
málum, er voru auðvaldinu of-
viða: „Það er viðbjóðslegt guð-
last í vorum augum, að mann-
eðlið sé framþróuninni mótsnú-
ið.“ Vér vitum, að maðurinn
hefur mátt til að skapa heim
góðvildar og friðar. Ævintýri
aldar vorrar er fólgið í þesseri
vissu: Vér vitum það frá fyrsta
verlcalýðsríkinu, að mennirnir
Gamla Bíó:
NORDAHL GRIEG
þurfa ekki, eins og í Vestur-
evrópu, að óttast sinn eigin
sköpunarmátt.......... Um
heim allan mun þetta fara á
sömu lund: vilji mannanna
mun sundra hinum dauðu þjóð-
félagsháttum cins og fljót brýt-
ur ísa í vorleysingum.“
Sama árið og tímaritið Veien
frem kom út, urðu tveir miklir
viðburðir í álfunni, er hvor á
sína vísu réðu miklu um sögu-
lega þróun þessa áratugs. Ann-
ar var uppreisn Francos og
borgarastyrjöldin á Spáni, hin
var samsæri gamalla flokksleið-
toga bolsévíka gegn Ráðstjórn-
inni. Nordahl Grieg hefur rann-
sakað og túlkað báða þessa við-
burði í tímariti sínu og fengið
tækifæri til að kryf ja mannúðar
hugsjón samtíðar sinnar til
mergjar. Þessi maður, sem
hafði lifað allar skelfingar
spænsku borgarstyrjaldarinnar,
spyr hina borgaralegu „mann-
vini“: Hvernig stendur á því,
að allur heimurinn stendur á
öndinni af skelfingu þegar eitt
I barn er myrt, en lætur sér finn-
ast fátt um morð á þúsundum
barna? „Afturhaldsöflin i landi
voru hylla styrjöld Francos
gegn sinni eigin þjóð. Þau fagna
því, að hálfri milljón manna er
útrýmt og konur og börn myrt
þykjast þeir af því. Hvílíkur* og svelt í hel.
skortur á sönnum lífsþrótti er Sautján menn hafa nýlega
staðið fyrir rétti í Moskvu á-
kærðir fyrir að hafa undirbúið
stríð gegn landi sínu með moið
um óg vinnusvikum, stríð þar
sem meira en hálf milljón
manna hefði verið myrt.
Þá sjáum vér, að mannúðin
er kvödd til atfylgis. Það er
fróðlegt sálfræðilegt fyrirbrigði,
sem hér ber fyrir augu. Vér er-
um aldir upp á öld einstaklings-
byggjunnar. Vér eriun aldir upp
í þeim anda að meta meir örlög
eins manns en örlög tugþús-
unda. Þetta er ákaflega hentugt
og hættulegt vopn í hendi aftur
haldsins."
Á þeirri stundu er Nordahl
Grieg slcildi eðli nútímastyri-
alda og fasismans, komst fyrir
samhengið milli atvinnuhátta
auðvaldsins og stjórnarfars
þess, hvikaði hann ekki frá á-
byrgð, er raunhæf barátta gegn
hinu borgaralega þjóðfélagi
leggur mönnum á herðar. Hann
orðaði siðfræði hinnar nýju
mannúðarstefnu alþýðunnar
svo: „Ekkert er eins dýrt og tug
þúsundir mannslífa. Vér verð-
um að eignast þessa mannúð
hina meiri. Hún er ljósari, en
í sama mund heitari og dýpri.
’ Hún felur í sér meðábyrgð á lífi
licimsins.“
Meðábyrgð á lífi heimsins —
í þessum orðum er Nordahl
Grieg allur. Það var í vitund
þess, að hann bæri persóaulcga
ábyrgð á lífi og dauða hvers
barns, hverrar konu, hvers her-
manns, er urðu fasistum að
bráð, að hann eyddi öllum tína
sínum, öllum sinu glæsllegu
hæfileikum til að bjarga Lýð-
veldisspáni frá tortímingu.
Hann særði norsku þjóðina við
allt sem henni var heilagt að
rétta Spáni hjálparhönd, að
varpa af sér hræsnishjúp hlut-
leysisins: „Það er eingöngu
hinn brennandi vilji, viljinn til
fórnar, er getur gert oss að stór
veldi friðarins í heiminum ....
Fyrsta hlutverk vort er að upp-
ræta hvern einasta möguleika
á, að vér getum grætt á styrj-
öld. Ef liægt verður að bera oss
þeim sökum, að vér græðum fé
á þjáningum annarra, hvaða
virðing verður þá borin fyrir
hlutleysi voru? Norska þjóðin
verður að hefja miskunnarlausa
baráttu gegn öllum Barnhörð-
um Hanssonum (norskur skipa
eigandi, S.K.). Og það þýðir þeg
ar öllu er á botninn hvolft:
gegn þjóðskipulagi
ins.“
Þegar hugur Nordahl Griegs
dvaldi suður á sólsviðnum há-
sléttum Spánar þar sem lýð-
veldið barðist svikið og rægt af
hinu vestræna lýðræði, hvarf
Noregur aldrei úr hjarta hans.
Hann gekk þess aldrei dulinn,
að á Spáni var meðal annars
barizt um örlög Noregs. Hann
vissi, að hm sömu öfl, er murk-
uðu smám saman lífið úr
Framhald á 6. síðu
Karnival í New
Orleans
(Two smart people)
Lögreglumaður (Lloyd Nol-
an) tekur glæpamann (John
Hodiak) til fanga. Ferðinni frá
Caíiforniu til Sing Sing er slegið
upp í skemmtiferð og fanginn
bíður! John Hodiak, sem auð-
vitað er aðalhetjan, er enginn
vanalegur glæpon, heldur stór-
heiðarlegur og góður glæpon,
sem lögreglumanninum er óhætt
að treysta. Svo kemur ein
draumadís (Lucille Ball) til sög
unnar, sem manni skilst að sé
einskonar smáþjófur, auðvitað
góður smáþjófur, og ástin byrj-
ar eins og bráðaberklar með
þessum elskulegu glæpahjúum,
grátklökk musik, o. s. frv. Upp
úr þessu gerist ekki neitt, nema
hvað einn vondur og ósvikinn
glæpámaður er drepinn og John
Hodiak kemst loks í grjótið.
Lucille Ball stendur ein og horf
ir eftir lestinni á Ieiðis til Sing
Sing. ákveðin að bíða að
minnsta kosti 5 ár eftir sínum.
Eg veit ekki hverskonar hálf-
vitum þessi mynd er ætluð. Hún
er ekki einu sinni líkleg til þess
að vekja hugaræsing hjá tauga-
sjúklingum því að spenningur-
inn er líkt og hnerri sem mað-
ur missir. Öll ,,trix“ til þess að
vekja spenning eru urelt og
margþvæld. Maður býst ekki við
góðum leik hjá amatörum. Það
væri sjálfsögð kurteisi að bjóða
ekki upp á slíkar myndir D.G.
Tjarnabíó:
I auðnum Ástralíu
(The Overlanders)
Árið 1942 fór brezki kvik-
myndatökustjórinn Ha.rry Watt
til Ástralíu til að svipast eftir
efni í kvikmynd. Einmitt um
það leyti var veriö að reka þús
undir nautgripa frá Norðvest-
ur-Ástralíu til Queenslands, því
að búizt var við innrás Japana
á hverri stundu. Watt greip
þetta efni glóðvolgt, fylgdist
með einum rekstrinum 3200 km.
leið, og úr því hefur orðið
bæði spennandi og fögur kvik-
mynd. Torfærurnar eru nær ó-
yfirstíganlegar. Hestamir éta
eiturjurtir og drepast, vatnsból,
sem líf og dauði rekstursins get ,
ur oltið á réynast þornuð upp
og nautahjörðin tekur æðisleg
gönuskeið, svo mönnum og
auðvalds-( skepnum heldur við bráðum
bana.
Leiðin liggúr um fjölbreytt
iandslag, yfír ár fuliar af krókó
dílum, skóga, grassléttur og
fjallaskörð, Áströlsku frum-
byggarnir eru engir aukvísar
og reynast öllum erfiðieikum
vaxnir. En því í ósköpun-
um er hann Watt að blanda
utangama ástarævintýri inn í
að öðru leyti samstæða mynd?
Það hefði hann átt að láta
vera. MTÓ.