Þjóðviljinn - 24.10.1948, Blaðsíða 7

Sunnudagur 24. október 1948.
NÝI TlMINN
15

Grein Guðlaugs Jónssonar
Þvottahús.
Tökum blautþvott og frá-
gangstau. Fljót afgreiðsla
1‘VOTTA II l'SIl) EIMIK
Bröttugötu 3A. Sími 2428.
Lítið, amerískt
olíukyndingartæki,
til sölu í Nökkvavogi 21, eftir
kl. 1 í dag.
Sendibilastöðin
— Sími 5113 —
Notið sendiferðabíla, það
borgar sig.
Fasteianasölumiðstöðin
Lækjargötu 10B, sími 6530,
annast sölu fasteigna, skipa,
bifreiða o. fl.
Ennfremur allskonar trygging-1 fle,
Framh. af 8. síðu (fyrra blað-
inu).
j menn úr Reykjavík, upp á sömu
'í kjör og þá giltu á Litla Hrauni.
Aðeins fæðið var mun lélegra á
síðari staðnum.
Þjóðkunnur æskulýðsleiðtogi.
skó'astjóri eins af stærstu skól-
um 'andsins, átti þá ekki önnur
ráð, handa ungum manni, ný
giftum, sem var einn af þeim
sem ofurseldur var atvinnuleys-
inu, og ungiingavinnunni, en að
ráðleggja honum að fara, ásamt
konu sinni í vinnumennsku í
sveit. Ef vel tækist til, gætu
þau, kannski, einhverntíma,
eignazt jörð. Leiðtogi þessi var
Bjarni skólastj. á Laugarvatni,
og liann gaf piltinum þessa
ráðleggingu opinberlega, í
flokksblaði sínu, Tímanum.
10 ár er ekki lengur kafli úr
sögu þjóðar. Samt hygg ég að
um æskumanninum muni
Hvað hefur áunnizt ?
ar, svo sem líftryggingar, bruna
tryggingar o. fl. í umboði Sjó-
vátryggingafélags Islands h.f.
Viðtalstimi alla virka daga kl.
10—5, á öðrum tímum eftir
samkomulagi.
LöglræSinax
Áki Jakobsson og Kristjáu
Eiríksson, Klapparstíg 16, 3
hæð. — Sími 1453.
Ragnax Ólafsson
hæstaréttarlögmaður og löggi-lt-
ur endurskoðandi Vonarstræti
12. Sími 5990. -
Bifreiðarailagnir
Ari Guðmundsson. — Sími 6064
Hverfisgötu 94.
Ullartuskur
Kaupum hreinar ullartuskur
Baldursgötu 30.
Húsgögn - Karlmannaföt
Kaupum og seljum ný og not
uð húsgögn, karlmannaföt og
margt fleira.
Sækjum — sendum
SÖLUSKÁLINN
Klapparstíg 11. — Sími 2926.
— ZCalfisala
Munið Kaffisöluna í Hafnar-
stræti 16.
— Beriifz-skólinn
Frajnh. af 16. síðu
frönsku. Er nemendum skipt
niður í 9 flokka við námskeið,
6 í ensku, 2 í frönsku og 1 í
þýzku. Enskukennarar eru tveir,
þeir Mr. Boucher og hr. Thorolf
Smith. Kennir Thorolf byrjend-
Um, en Boucher þeim sem eitt-
hvað hafa fengizt við enskunám
áður. Halldór Dungal kennir
þýzku og veitir skólanum for-
stöðu, en frönsku kennir dr.
frú Urbantschitsch.
Námskeiöin, sem nú standa
yfir eru 4 mánaða námskeið,
og lýlcur þeiin í febrúarmánuði,
sá timi, sem ég lief verið að
lýsa, vera óralangt aftur í for-
tíðinni. Svo gagngerðar breyt-
ingai' hafa átt sér stað á þess-
um árum. Hvað skyldu annars
margir 16 ára unglingar, fásfc
í dag til að vinna upp á sömu
kjör og fyrirrennarar þeirra
urðu að sætta sig við 1938? Eg
hygg að hópurinn yrði heldur
fámennur. Jafnvel þótt fulLvísi-
tala væri greidd á kaupið. Bænd
ur ættu að reyna að ráða til sin
unglinga ,fyrir 45 kr. um vik-
una, í kaupavinnu. Og fyrir mat,
að vetrinum til. Eða skyldi þá
ekki vera reynandi að manna
bátaílotann, með því að bjóða
750 kr. í kaup yfir vertíðina?
e. e. um 200 kr. á mánuði. Eða
sky’di Reykjavíkurbær ekki
geta valið um mannskap til
klakahöggs, fyrir kr. 2,70 um
klukkutímann? Kr. 21.60 á dag!
Og þvi í ósköpunum ekki leng
ur vlnnuskóla og þegnskyldu-
vinnu? Fyrir 10 árum var hvort
tveggja álitið slík þjóoþrifamál
að maður skyldi ekki ætla að
hugmyndirnar væru orðnar úr-
eltav og til einskir nýtar, ein
um skitnum, tíu árum síðar.
Og því ekki samkeppnispróf
inn i skólana? Einu sinni voru
samkeppnisprófin þó talin hið
eilífa réttlæti. Réttlætið skyldi
þó ekki einnig hafa einhverj-
um breytingum tekið, eins og
annað ?
Að vísu er ennþá ótalmargt,
sem betur mætti fara, og ákaf-
lega langt í land, að íslenzkri
æsku séu búin þau framtíðar-
skilvrði, sem hún þarfnast, og
á heimtingu á. Enn eru settar
ótal hindranir á braut æskunn
ar til mennta. Enn hefur æskan
enga tryggingu fyrir stöðugri
atvinnu, að námi loknu. Enn
hef".- þjóðfélagið ekki séð hagn
að sinn í, að greiða fyrir ungu
fólki, sem stofna vill sitt eigið
heimili. Með öðrum orðum
ennþá er óbrúað hyldýpi, milli
þeirrar æsku, sem af yfirstétt-
inni er komin, og ekki þarf ann
að, en að rétta út hendina eft-
ir hverjum hlut, akandi í lúxus-
bílnum hans pabba, jóðlandi
tollsvikið tyggigúmmí, — og
þeirrar æsku, sem komin er úr
alþýðustétt, og strita verður
hverja stund, til að afla sér
menntunar eða annarra lífsins
gæða.
Engu að siður hefur bilið
mjókkað, og það svo, að saman
burður á möguleikum alþýðu-
æskunnar 1938 og 1948 verður
beinhnis ævintýralegur. Sú
æska, sem fyrir tíu árum var
svipt möguleikum til að hag-
nýta sér sjálfsögð mannréttindi,
svo sem menntun, skemmtanir.
og sjálfstæð heimili, sér í dag,
hvar hin yngri systkini hennar
hafa öðlazt þennan mögleika.
10 ár eru ekki langur tími í
sögu þjóðar, en þau geta miklu
breytt, ef þróunin stefnir í rétta
átt.
Framh. af 13. síðu
flok'ksins kostað harða bar-
áttu og ofsafengið viðnám af
'hálfu auðstéttarinnar. Þrisv-
ar sinnum á þessu tímabili
hefur Alþingi sett þvingunar-
!ög gegn verkalýðssamtökun-
um, ógilt löglega samninga
þeirra, takmarkað eða af-
numið samningsréttinn og
verkfallsréttinn. Atvinnu-
leysið hefur verið hagnýtt til
skoðanakúgunar í svo ríkum
mæli að jafnvel þvottakon-
urnar hafa ekki fengið að
hreinsa skítinn á opinberum
skrifstofum nema þær afneit-
uðu sannfæringu sinni. í
Hafnarfirði var stofnað
klofningsfélag til þess að
einoka 3/5 hluta allrar at-
vinnu í bænum handa Al-
þýðuflokksmönnum. Verka-
menn þurftu að heyja lang-
vinnt verkfall til þess að
stofnunum var bannað að
auglýsa í Þjóðviljanum. Sósí-
alistaflokknum var um skeið
gert ómögulegt að halda op-
inhera fundi í Reykjavík með
því að neita honum um fund-
arhús. Forustumenn Sósíal-
istaflokksins voru dæmdir
til langrar fangelsisvistar fyr-
ir þátttöku sína í verkföllum.
Stofnað var til taumlausra
lýðæsinga gegn sósíalistum i
þeim tilgangi að gera þeim
óvært í landinu: Hótað að
banna Sósíalistaflokkinn og
Þjóðviljann. Málið leystist
um sinn með þeim hætti. að
erlent setulið bannaði Þjóð-
viljann, en handtók ritstjóra
hans og flutti þá af landi
brott til fangelsisvistar.
Sameining verkalýðssam-
ta'kanna, hinir miiklu kosn-
ingasigrar Sósíalistaflokksins
1942 og breytt alþjóðaástand
en eins og fyrr segir hefjast
námskeið fyrir börn um næstu
mánaðamót, og er ætlast til að
þau standi yfir í 5 mánuði.
Skólinn starfar í Barmahlið 13.
Farðu út, og spurðu fyrsta
maun, sem þú hittir, hvað vald-
ið hafi hinum geysilegu straum-
hvörfum í kjörum æskunnar, á
einum tíu árum. Þú munt fá
svar: stríðið. Já blessað stríðið.
—- Væri ekki annars bezt, að
alltuf væri stríð?
En hvernig var það annars,
var ekki komið stríð veturinn
Í939? Þá var atvinnuleysistal-
an i Reykjavík um 1000, og
unglinga og vinnuskóli í
fullurn gangi. Sömuleiðis 1940.
1941 tók ég, að minnsta kosti,
þátt i samkeppnisprófi. Atvinnu
leysi og unglingavinna var, að
vísu horfið, en kaupið var lítið.
Illa gekk mér að kosta nám
mitt, af sumarhýrunni einni
saman. Fyrst 1942 rofaði til
fyrir alvöru. Og enn betur 1944
til 1946. Þá voru samkeppnis-
prófin lögð niður. Síðan hefur,
að vísu heldur hallað undan
fæti. Atvinna heldur minnkað,
og kaup lækkað, borið saman
við verðlag.
Það er erfiðara nú að afla
sér náms af eigin rammleik, en
t. d. 1946. Húsabraskið minnk-
ar möguleika unga fólksins, til
að stofna sómasamleg heimili,
svo að segja með hverjum deg-
inum. En allt að einu. Enn er
1938 í óra-fjarlægð.
Áiið 1938 var stofnaður á ís-
landi nýr stjórnmálaflokkur, —
Sameiningarflokkur alþýðu -—
Sósíalistaflokkurinn.
Árin þar á eftir, og til 1942.
háði þessi flokkur harða barátt,
gegn ofurefli liðs, og stundum
við lítinn skilning fólksins. Bar-
áttu gegn kúgun og liverskyns
neyð alþýðunnar, fyrir atvinnu
og brauði, — fyrir bættum kjör
um æskunnar, — fyrir mennt-
un hennar og framtíð.
»«’»(•>’»* i» s« *•# i.<*
Flokkurinn var ofsóttur, af
iiiiú.-ndu og erlendu peninga-
verja skoðanafreísi sitt 0g .va-rð til þess að burgeisastétt-
samtakafrelsi. Opinberum in varð að beygja af um
sinn og leita sátta. Verkalýðs-
hreyfingin og önnur lýðræð-
isöfl í landinu íengu frjálsar
hendur til samstarfs, sem
leiddi til stjórnarmyndunar-
valdi. Foringjar hans, og ó-
breyttir meðlimir voru sviptir
atvinnu sinr.i, og sumir fangels-
aðir. Blöð flokksins voru bönn-
uð.
1942 nær þessi flokkur mik-
ilvægum árangri. Hann fjórfald
ar fylgi sitt við kosningar, og
honum er trúað fyrir stjórn
verkalýðssamtakanna. Það ár
hækkaði kaupgjald v'erulega, og
svo að námsmenn fóru'að geta
unnið fyrir sér á sumrin. Árið
1944 fer þessi flokkur í ríkis-
stjörn, og situr í henni til 1946.
Þessi ár eru mestu framfaraár
í sögu íslands. Þá sögu er ó-
þarft að rekja. Þá voru nýju
fræð-;.!ulögin sett, og samkeppn
isprófin afnumin. Einnig afnum
in skoðanakúgun í skólum, sem
lengi hafði viðgengizt. Ráðstaf-
anir gerðar til húsbygginga fyr
ir alþýðu manna. — Skyldi það
annnrs vera tilviljun, að mögu-
leikar og framtíðarvonir ís-
lenzkrar alþýðuæsku, hafa öll
þessi 10 ár einmitt haldizt i
hendur við gengi og sigrá Sósíal
istaflokksins?
Eða — er það kannski stríð-
ið, sem öllu liefur breytt? Og
sé svo, — hvaða atburður stríðs
ins varð þá t. d. til að hækka
kaupið 1942? Eða til að setja
fræðslulögin ? Eða lögin um að-
stoð við byggingu íbúðarhúsa,
sem tryggja áttu æskunni, að
hún gæti myndað sér sín eigin
heimili, á sómasamlegan hátt?
Og hvað veldur að allar fram
farir hafa stöðvazt nú?
H/ort mundi það stafa af
stríðsleysi, eða stjórnarskipt-
um9 Það vantar þó ekki sós-
íalista í ríkisstjórnina, til að
tryggja áframhaldandi þróun?
Það er hollt fyrir íslenzka
æsku að líta aftur, sem snöggv
ast. Athuga framfarirnar, og
fyrir hvað hún hefur fengið
þær. Þá sér hún hvers virði Sós-
íalistaflokkurinn er henni.
innar 1944 og hinna miklu
frámfara í atvinnu- og menn-
ingarmálum næstu tvö árin.:
Afturhaldssamasti hluíi
auðmannastéttarinnar hefur
nú aftur hafið sókn í skjóli
erlends valds og samkvæmt
fyrirmælum þess. Landsrétt-;
indi, sem íslendingar hafa
'barizt fyrir öldum saman >
hafa verið látin af hendi. Enn ?
á ný hafa verið sett þvingun-
arlög gegn verkalýðssamtök-
unum. Stöðvun framkvæmda,
lögboðnar kauplækkanir og
atvinnukúgun eru aftur á
dagskrá. Enn á ný er sótt að
alþýðusamtökunum. skipu-
lögð verkfallsbrot og revnt
að sundra þeim innan frá,
með samstilltum aðgerðum
afturhaldsflokkanna, og enn
eru hafðar í frammi hótanir
gegn samtakafrelsinu.
En nú er aðstaðan öll önn-
ur, eftir að Sósíalistaflokkur-
inn og stéttarsamtök verka-
manna urðu það vald í þjóð-
félaginu, sem er árangulinn
af því 10 ára starfi sem við
minnumst í dag. Flokkurinn
á harða og erfiða baráttu fyr-
ir höndum, sem mun rey-na
mjög á þrek hans og forustu-
hæfni og verða mikill
reynsluskóli fyrir hvern
starfandi liðsmann hans. En
nú er lagt upp í næsta áfanga
við allt önnur skilyrði og
annan farkost en 1938. Styrk-
leikahlutföllin milli auð-
mannastéttarinnar og aftur-
haldsins annars vegar og
verkalýðsins og afla sósíal-
ismans hins vegar eru nú öll
önnur og betri bæði hér
heima og um allan heira. Við
getum því horft fram á veg-
inn með mikilli bjartsýni og

Brynjólfur Bjarnason