Þjóðviljinn - 10.11.1948, Blaðsíða 5

MiðvikMagur 10. nóv. 1948.
ÞJÖÐVILJINN
JsJÖH
• •
MARTROÐ AUÐVALDSSKIPULA
Eitt er það fyrirbæri mann-
legs ástands, sem kallað er
martröð. Upprunalega merk-
ingin í orðinu mara er óvættur,
og martröð nefni&t það, þegar
þessi óvættur treður sál manns
undir fótum sér. Orðið hefur
allbreiða merkingu í daglegu
tali, >en ásigkomulag það, sem
nafni þessu er nefnt, er það
sem við köllum ónormalt, við
höfum ekkert vald á því, er um
okkur verður.^ stundum getum
við ómögulega hreyft okkur, þó
að okkur finnist lífið liggja við
að geta hreyft, þótt ekki væri
nema litla fingur, stundum svíf
um við um háloftin eða hröpum
í skeltUegum hömrum. I á&tand!
þej:ta ■ > konSumst við tíðast í
svefni, ’éðáu sérstaklega römmu
s júlþ|óipsag^q4i- • t. d. hita-
veiki, cða öf sérsfakar byrðar
hvíla á sámnní, svo sem kvíði,
örvæntingi pastandi samvizku-
bit 0g fleiráí þessháttar.
oo.ooi .o
Martröð er ömurlegt ástand,
svo sem IðÖi' á ættir til, en þó
er hún' e&Í&íjsvipt öllu góðra
hluta. Henni: fylgir oft hið
geysilegastiáí;’7 hugmyndaflug,
- ..v.-'i a°
oraleiðir. ofar. iijlri skynsemi og
raunveruleika, en eigi að síður
stórlega skáldlegt og mörgum
>L. IX/tö.'l
sinnum ^jjqpgið hinum mikilvæg
asta sannleíká, ef við aðeins höf
um hæfileiká til að skilja það
sem býr j ^jjúpum hinna stór-
fenglegu >tákna.
Vs.-:so:lsmuÁS
Það er furðuléga margt í nú-
verandi ástaijn^.j .heimsins, sem
minnir á mafltröð. Tökum t. d.
grein, sem>' birtist í Lesbók
Morgunbiáðsins fyrir tveim vik
um. Þess er ekki getið, hvort
hún er>-fnimsamin eða þýdd,
eða hver héfuf sícrifað hana, eða
frá hvaða þ-jpð. hún >er runnin.
Sennilega hefurKtippistaða henn
ar orðið til 'a ' líkan hátt og
þjóðsögqr,i;nsprn alstaðar um
heim eru taldar með allra fu!l-
komnusíu lfátaverkum. Það er
fjöldi manna, sem óafvitandi
og óskipulagt leggjast á eitt,
klæða' í táklifent gerfi djúpsett-
an sannleika, sem vitund mann-
anna er að glíma við. Greinin
er um kjamorkustöð Rússa og
hvernig hún er varðveitt.
„Landslagi er svo háttað þarna,
að beggja megin eru himingnæf-
andi fjöll, svo há, að ekki er
öðrum flugvelum þar fært yfir
en þeim, sétit' ætlaðar eru til
flugs í háloftunum“. I íslenzku
þjóðsögunni um. hana Búkollu
er getið uni svo hátt fjall, að
. enginn komst þar yfir, nema
fuglinn fljúgandi. Þá voru engar
flugvélar til. En í þessari þjóð-
sögu alþjóðlegra auðmæringa,
eru komin svo há f jöll utan um
varaar- og sóknartæki Rússa,
að það eru rétt einstaka, sér-
staklega tilbúnar flugvélar, sem
komast í þá geypihæð. Og tak-
ið eftir sniMinni í lýsingimni:
„Beggja megin: eru himingnæf-
andi f jöHr',—Asð -staðnum liggja
aðeins tvær áttir, það eru nefni-
lega ekki til nema tvær áttir í
heiminum nú á tímum, austur
og vestur, norður og suður eru
ekki lengur með á kompásnum.
Og ennfremur: ,,Um örfá fjalla
skörð liggja leiðir til næstu hér
aða, en þau eru svo þröng og
djúp, að nokkrir menn gætu
varizt þar ’ heilum her. Segir
einn blaðamaður, sem er kunn-
ugur á þessum slóðum, að hann
efist um, að hægt sé að ryðja
árásarher braut í gegn um
þessi skörð, jafnvel þótt kjarn-
orkusprengjur væru notaðar."
Takið bara eftir: I þessum
fjöllum, sem eru á báða vegu
um heilt ríki, eru þássháttar
bergtegundir, að það er mjög
vafasamt, að kjarnorkusprengj-
ur geti á þeim unnið, og það
sem meira er, það virðist- ekki
einu sinni hægt með kjarnorku
sprengju að drepa þessar fáu
hræður, sem standa í skörðun-
um. „Má svo segja, að hvorki
sé hægt að kómást' "þ’ar áð á
landi né í lofti til árásar“, seg-
ir svo í niðurlagi þessarar á-
gætu greinar.
Hvílík martröð! Hvílikt hug-
myndarflug! Og hvilik gégn-
umlýsing á andlegu ásigkomu-
lagi auðmæringa . heimsins!
mögulegt að fljúga yfir þau og
skörðin svo þröng, að það cr
ekki hægt að komast í gegnum
þau, — í greinina vantar bara
að reynt sé að bora í gegnum
þau með stóra járnkarlinum
hans föður míns, eins og skess-
an í ævintýrinu um Búkollu,
Gunnar Benediktsson
hún boraði gat, ætlaði i gegn . n
sat föst. Og þótt ein og ein há-
loftsflugvél komist yfir, þá er
ekki mikið fengið með því. Það
er ómögulegt að sjá borgimar,
þær eru faldar í fjöllunum.
Þetta er martröð, sem á tákn-
rænan hátt lýsir andlegu á-
hinir skelfilegustu og ógn-
þrungnustu, og sumir menn eru
þannig, að þsssi mara leggst á
þá, um leið og þeir eru komnir
austuryfir ákveðna lengdar-
gráðu á hnettinum.
Hver er ástæða þéssarar
martraðar? Það er banvænn
sjúkdómur. Auðvaldsskipulagið
er fárveikt, örvænting dauðans
nístir hjarta þess og auk þess
er samvizkan ekki góð. 1 eðli
sínu er þetta ekki neinn illkynj-
aður sjúkdómur, sem að því
gengur. I raun og veru er það
ekkert annað en eðlilegur elli-
hrumleiki. En auðvaldið vill
ekki taka tilkomu dauða sins,
svo sem háttur er kristinna öld-
unga, þegar þeir finna stundina
nálgast í fyllingu tímans. Þeg-
ar það sér sósíalismann upp-
rennandi, þá segir það ekki eins
og hinn sæli Zakarías, þegar
hann á gamals aldri sá frelsara
heimsins: „Nú lætur þú drott-
inn þjón þinn í friða fara,
því að augu min hafa
séð hjálpræði þitt.“ — Nei,
auðvaldið, vill hreint ekki
d-syja: Eln lögmál lífs og dauða
eru ósveigjanleg. Og dauðinn
hefur þegar læst greipum sín-
um um þetta merkilega þjóðfé-
lagsform, sem leiddi meiri fram
Stæða Gnnnars Benediktssonar rlthölund-
ar á 7. névemberluitíð Sósíalistafélagsins.
Sovétrikin er sú mara, sá óvætt
ur sem hvílir á auðmæringum
og öllu þeirra skylduliði og leyf-
ir þeim ekki nokkurn frið í
vöku né svefni. Þeirra heitasta
ósk er styrjöld við Sovétríkin.
Þeirra skelfilagasta ógn er
styrjöld við Sovétríkin. Sönn
martröð. Eina stundina leikur
allt í l>mdi, það er svifið án
vængja um geima háloftanna:
Bandaríkin eru með kjarnorku-
sprengju, þvi ekki að skjótast
snöggvast með hana og skella
henni á Sovétríkin og afmá þau
þannig af jörðunni í eitt skipti
fyrir öll. En þá kemur það upp
úr kafinu, að til þess muni
þurfa margar sprengjur. Já,
-en það er líka hægt að búa til
margar sprengjur. En þá koma
hernaðarsérfræðingar og upp-
lýsa það, að sennilega
sendi Rússar flugvélar á móti
kjaraorkuvólunum, og þá verð-
ur að reikna með því, að ein-
hverjar af þeim verði skotnar
niður og þá eru þær sprengjur
glataðar, þar að auki er ekki
alveg víst, að allar sprengjur,
sem komizt er með alla leið,
hitti í mark, svo að það er ör-
uggara að reikna með ahsans
miklum afföllum. Og svona í
það endalausa, það er flogið af
stað með sprengjurf o^g állt leik
ur í lyndi, alveg eins og þegar
okkur dreymir glæsilegast í
byrjun - martraðaxinnar. En þá
koma svo há f jöll, að þqð er ó-
standi auðkýfinga vesturlanda.
Og þó finnst okkur þessi mar-
tröð jafnvel enn átakanlegri,
þegar við getum virt hana fyr-
ir okkur, þar sem hún þjáir
einstaklinga, sem við þekkjum
piersónulega. Tökum til dæmis
íslenzka lækninn, sem fór til
Ungverjalands í sumar. Enginn
einasti maður í öllu ríkinu þor-
farir og meiri velmegun yfir
mannkynið en öll önnur form
fyrir þsss dag. Slagæðar þess
eru kalkaðar og yfirleitt öll
þess líffæri eru að gefa allt frá
sér. Þau sjúkdómseinkenni, sem
tóku að gera vart við sig, þeg-
ar þessi öldungur var enn á
bernskuskeiði og kölluð hafa
verið kreppur og líkja mætti
ir að opna sinn munn út í á- j við flogaköst, þar sem sjúkling-
standið i þjóðmálunum. en þó l urinn lék á alls oddi milli kast-
er honum sagt allt út og inn
um hug hvers einasta mannsi
Það minnir á söguna um mann-
inn, sem var að segja frá því,
hvernig hann fór að trúlofast.
„Eg þagði og hún þagði, og við
þögðum bæði. Og svo spannst
það svona orð af orði, þangað
til við vorum trúlofuð." Og
hann fréttir um ægilega hluti
frá nágrannalöndunum. En það
ægilegasta af öllu var þó það,
að í Júgóslavíu stóð það til
„að setja allt gamalt fólk, sem
hefur eftirlaun, á einskonar
gamalmennahæli.“ Hvílíkt dæmi
um martröð! Eitt af því, sem
við íslendingar skömmumst
okkar mest fyrir, það er skort-
ur á-gamalmennaliælum, og é.g
-efast ekki um, að okkar ágæti
laeknir mundi fúslega styðja
slíkt'mannúðarmál og að koma
upp sem flestum gamalmanna-
hæium á Islandi. En svona er
martröð, hinir hversdagslegustu
og elskulegustu hlutir venjulegs
ástands geta aÚt í einu örðið
anna, þau hafa nú snúizt upp í
krónís-ka lömun. Hinn öflugi
hjartsláttur frjálsrar sam-
keppjni er ekki lengur til. Ein-
földustu staðreyndir eru auð-
valdssinnum ekki lengur melt-
anlegar. Griplusambönd heila-
frumanna eru orðin lufsuleg og
ruglingsleg, þess vegna vaða 1
uppi hinar fáránlegu rökl-eysur,'
einnig þá sjaldan að stríðsmenn
auðskipulagsins ætla sér að
nota dyggðir röksemdanna sér
til framdráttar. Það er ekkert
orðið eftir nema harður hnefi
og örvæntingartrylltir skaps-
munir, ægilegir og brjálaðir.
Við stöndum frammi fyrir brjál
uðum þursi, sem finnur dauð-
ann heltaka sig en stillir kölk-
uðum líffærum til síðustu varn-
arbaráttunnar í brjáluðu of-
stæki stórbokkans, sem aldrei
hefur látið sér það í hug koma
að hann þyrfti nokkru sinni að
láta í minni pokann fyrir nokltr
um aðila eðá hlyti að eiga það
jsameiginlegt méð öiiu ' öðru í
ríki náttúrunnar að lúta lög-
málum hrörnunar og dauða.
Það er jafnvel of veikt að orði
komizt, að auðskipulagið engist
í dauðateygjunum, réttara væri
að segja, að það er þegar dautt,
að verulegu leyti samkvæmt öll-
um cðlilegum lögmálum náttúr-
unnar, en það er þess megnugt
að sýna ofboðslegt vald í krafti
ónáttúrlegrar mögnunar. Það
minnir á draugana í þjóðsögún-
um okkar. Það getur ekki sætt •
sig við eðlilegan dauða sinn,
frekar en þeir, og verður ofsa-
lega magnþrungið í kra-fti of-
stækisfullrar andstöðu gegn því
að hv-erfa af sviðinu, og það of-
stæki kemur fram í takmarka-
lausum fjandskap gegn öllu lífi
á jörðunni. Það tekur upp hætti
drauganna með takmarkalausu
taugastríði. Það er lögð öll á-
'herzla á að brjála fólk. Gömlu
draugarnir okkar riðu húsum,
lömdu þekjur, rifu rjáfur og
tröllriðu búsmala fólksins upp
um fjöll og út um haga. Þessar
lýsingar rifjast eitthvað &vo ó-
hugnanlega upp í sambandi við
auðstéttarvöld nútímans. H'.v.r-
-vetna er fólkinu fyrirbúinn
taugaárás, hún er fléttuð sara-
an við brýnustu nauðsy:ijar
fólksins, taugasprcngji'.rnrr
-eru í hverju blaði,. scn úi cr
gefið a-f auðstóttir.ni, við í.'eml-
ingar megum ekki einu sinni
cp:ia fyrir útvarpið til að
hlusta á -fréttir. Það bregzt
ekki, að við er.um trakteraðir á
því, að ný styrjöld sé í aðsigi,
og eiginlegta er það hið eina,
sem nú virðist gerast í heimin-
um, þetta að það á að koma
styrjöld. Ef verkamenn í Frakk
landi vilja hækka kaup, sem cr
langt fyrir neðan það, sem okk-
ur íslendingu-m gæti dottið í
hug, að við gætum lifað af, þá
er það af því, að Rússar hafa
fyrirskipað þessum verkamönn-
um að koma af stað styrjöld.
Húsin eru ekki -beint rifin ofan
af fólkinu, en því er gert eins
erfitt og hægt er með að fá scr
þak yfir höfuðið, og að geta
haldið eignarrétti á húsi, scm
það kynni að hafa komið s.'r
upp. Svona er það ekki aðeins
hér á íslandi, svona er það um
allan auðvaldsheiminn og það-
an af verra.
Góðir áheyrendur! Þetta þyk-
ir ykkur ef til vill, undarlcg
ræða við þetta tækifæri. Við
minnumst hér í kvöld 31 árs
ráðstjórnar í sögu mannkyns-
ins. Þið megið ekki taka hart á
því, þó að ég sé dálítið feiminn
við að fara að bjóða okkur upp
á fagaðarboðskap þeirrar stór-
kostlegu þjóðfélagsþróunar, sem
átt hefur sér stað i heiminum
og runnið í kjölfar rússnesku
byltingarinnar 7. nóv. 1917.
Mér finnst, að vér Islendingar
séum svo saklausir af því að
hafa unnið til slíkra kræsinga
og svo megi vera, að þessa
Framh, á 7. síðu.