Þjóðviljinn - 26.07.1949, Síða 6

1 r5sj.yaai.-s
•rxxzs-Xi&t. r su:. rrsr>y» xx- rras~gcrxa-~£a arrrrig4».-j?tgawtx»c» á tu æ.rt.xrz.Txt -a.-r ®t - j-t- n í -
Þ JÓÐVILJINN
■V-V ' ■' -j -J.i.rV^V'-* 'v-; ■J.'OTJWLW! ■■gTOjffBffaL.E ..'-U-. ■M-’fg'-l|j

i£j\ JA*
Þríðjoðagnr 26. júlí 1949.
T
1 *ái,öki í:«i» k’.i*.| i\í
I 4 Jt i' ;1 »4« -i, j»
". . ...... ■— : 4«
TT
H6UWWW>.I
'.'JfftJ'-..'. 'l' 11' J»
ipíH5ÉfBW*íáfe^ —. •
3saa
Bandariska kreppan
.. ’21, ’29 eSa ’38? Þetta er eng-
ip gáta, heldur einföld spurn-
ing, sem menn leggja oft fyrir
sig þessa dagana í New York.
1921, 1929 og 1938 eru ártöl
þriggja síðustu viðskiptakrepp-
anna. Fyrir nokkrum mánuð-
um datt f orystumönnum Banda
ríkjarina ekki einu sinni-í hug,
að kreppa væri möguleg. „Mér
þykir vænt um að geta skýrt
þinginu frá því“, lýsti Truman
forseti yfir í þingsetningarboð-
Bjj&p' sinum 5. jariúar s.l., „að
áétandið í Eandaríkjunum er
gott. Við erum færari um það
en nokkru sinni fyrr að upp-
fylia þarfir bandarísku þjóðar-
irinar og gefa fólkinu hin ákjós
aniegustu tækifæri í leit þess
að hamingjunni." Á þeirri
stundu, þegar þessi eftirtektar
verðu orð voru töiuð, var krepp
an þegar hafin fyrir nokkrum
vikum. Nú spyrja bandarískir
ráðamenn sjálfá sig ekki ieng-
ur, hvort ki-eppa sé á ferðum^
heldur hverrar tegundar þessi
kreppá verði, af árgöngunum
’2Í, ’29 eða ’38? Þegar þessi
spurning er borin upp segja
allir: „Bara'að hún verði nú
eins og kreppan frá 1921!“ Hún
var nefnilega sú stytzta. Á eftir
henni kom hið fræga velgengn-
fstímabil • áranna 1922—1*929.
Siðan kom hið ægilega hrun,
sem árin 1929—1933 oili hverju
gjaldþrotinu eftir annað, bönk-
unum var lokað og 13 milljón-
um atvinnuleysingja kastað á
jötuna.
MJFTIR þetta hrun náði
bandarískt atvinnulíf sér
[ raun og veru aldrei. Þegár
svo leit úr árin ’35 og ‘36, sem
sitthvað væri að rétta við,
kom riý ekriða árið’ -193§, óg
það var aðeins styrjöldinni að
þakka, að Bandaríkin..bjQrguð-
ust úr henni. Ailt gerþreyttist.
Milljónir atvinnuleysingja ,vorU
teknar i herinn. Framleiðslan
fór fram úr öllum fyrri met-
um, og auðmennirnir, giæddu
meira en þeír höfðu nokkiu
sinni gert áður. En þegar frið-
ur kom aftur, mj’ndi þá ekki
skella aftur yfir kreppa,
pvipuð þeirri frá 1929? 1 raun
og veru fór vinnandi fólki að
fækka áður en vopnaviðskiptun
um var lokið. Árið 1944 byrj-
aði að halla undan fæti og hélt
áfram 1945 og 1946. Árið 1946
var framleiðslumagnið 20%
minna en 1943. Tala atvinnu-
leysingja hækkaði úr 670.000
árið 1943 í 2.270.000 árið 1946.
Gróði tók að rýrna. Var nú
nýtt hrun framundan? Nei,
nokkurt uppgangstímabil hófst,
og varð orsök óteljandi tál-
vona. Frá 1946 til 1948 fjölgaði
rinnandi fólki dálítið aftur,
ala atvinnuleysingja stóð i
;veim milljónum og gróði fram
eiðslufyrirtækja óx svo ört, að
jann fór fram úr metupphaað-
jm stríðsáranna. „Þessi upp-
rangur,“ sagði Truman 5. jan-
íar i boðskap sínum til Banda-
rikjaþings, „hefur gert að ó-
jánnindamönnum þá hrunspá-
nenn hér og erlendis, sem
jpáðu endalokum bandaríska
juðvaldsskipulagsins." 1 raun
>6 véru hafði bandariska auð-
p'aldsskipulagið aðeins hopað á
iæli undan kreppúrini, sem
ignaði því, til að geta stókkið
oetur. Og til áð geta stokkið
iýþra.
JJVAÐ hafði í raun og veru
gerzt? Bandarísku hring-
arnir notuðu sér skortinn á
einstökum iðnaðarvörum (bíí-
um, kæliskápum, útvarpstækj-
um o. s. frv.) í Bandaríkjuu-
um óg neyðiná annársstaðar.. í
heiminum og kröfðust síhækk-
andi verðs fyrir vörur sínar.
Gróðinn var gífurlegur. En
hvað hlaut að leiða af því?
Stórum meira verðfali, þegar
skortinum var fullnægt. Jafn-
framt festu bandarisku auð-
mennirnir gifurlegar uþphæðir
í fyrirtækjum sínum. Fjárfest-
ingin á þessum þrem árum fór
fram úr öllu, sem áður hafði
þekkzt, meira að segja 1929.
Til hvers var- þetta fjármagn'
notað? Aðeins að litlu leyti til
að stækka verksmiðjurnar, að
mestu fór það til að kaupa i
stað vélanna, sem fyrir hendi
voru fulikomnari verkfæri,
sem kröfðust minna vinnuafls.
Það þýddi^ við jafna eða jafn-
vel aukna framleiðslu meira. at
vinnuleysi, þaraflejðandi minnk
andi néýzlu: 'óg þéSsyegna
harðari kreppu.
£ þennan hátt varð upp-
gangstimabilið 1947 og
1948 ekki aðeins til þess að
fresta kreppunni, heldur skap-
aði skilyrði fyrir langtum harð
ari kreppu.-V^rðlækkáitir og
samdráttur í fjárfestingunni
hlutu að þýða úpphaf
-þessa ' hruns. Þar sem stað-
reyndirnar sýna, að þeildsölu-
verðlag tók að l^jkka i ágúst
1948' og fjárfeíitingin tók að
minnka á. fyísta þriðjungi yfir
standandi árs, getur maður
slepð þvi föstu, að i banda-
gitku atvinnulifi hóíst í árs-
lok 1948 nýtt hruntímabil. Það
er éngin "tilviljun, að síðan
i nóvember hefur mnnandi
fólki í iðnaðinum sífellt farið
fækkandi og að samdrátturinn
í framleiðslunni mun fara vax-
andi á næsta misseri. Krepp-
an, eða réttara sagt nýr kafli
í bandarísku eftirstriðskrepp-
unni, er hafinn. Því spyrja
menn ’21, ’29 eða ’38? Svarið
verðúr: Hvorki ’21, ’29 né ’38!
Þetta verður ekki endurtekn-
ing á kreppunni 1921, einsog
„bjartsýnismennirnir" í "
Wall Street vona, vegna þess,
að á árunum 1946—1948 hefur
bandariska auðvaldið gengið
til húðar þeim bjargráðum,
sem höfðu fleytt því yfir krepp
una 1921, þ. e. a. s. fjárfest-
ingu i iðnaðinuny byggingu i-
búðarhúsa og veitingu npvzlu-
lána, sem gáfu tímabilinu 1922-
1929 falskan blóma. Það verða
ekki heldur kreppurnar frá
1929 eða 1938, því að þá var
það Bandarikjastjórn, sem not
aði aukin útgjöld til að auka
atvinnuna og yfirvinna þess-
ar kreppur. Nú eru hernaðar-
útgjöldin þrjátiu sinnum hærri
en ’29 og sextán sinnum hærri
en 1938. Fjárveitingarnar t.il
Marshalláætlunarinnar eru
jafnháar og allur útflutningur
Bandarikjanna 1929!
Frammhald á 7. síðu.
mp*
EVELYN WAUGHf
79. DAGUR.
KEISARARIKIÐ AZANIA
ÁSM. JONSSON
þýddi.

-sem hann hefur truað mér fyrir? Er líf mitt
einskis virði?"
„Farðu aftur til heria þíns — líf * þitt- er
einskis virði samanborið við lif keisarajas.“
Seinna misstu tveir úlfaldanna fótfestu á
leiðinni yfir á í vexti, og straumurinn tók þá
með sér. Nóttina eftir struku tvö öftustu dýr-
in, án þess þeir tækju eftir því. Þá gerðu úlf-
aldarekaýnir samsæri. Fyrst heimtuðu þeir
hærra kaup, seinna vildu þeir ekki fara fótmál-
inu lengra. I tvo daga brauzt Basil einn og hjálp
arlaust áfram í áttina til ákvörðunarstaðarins,
þreyttur og reikandi.
Það rýkti fullkomið öngþveiti á götum Mat-
odi. sem flóðu í for. Walsh höfuðsmaður, franski
sendiherraritarinn og hr. Schönbaum sendu ó-
sumhljóða tilkynningar í útvarpi og sírna. Fyrsí
tilkynningu um, að Seth væri dauður, og Achon
væri orðinn keisari, og seinna, að Aehon væri
dauður og Seth aftur orðinn keisari.
„Frú Ballon gaeti eflaust sagt okkur, hvar
Connolly herforingi er“.
„Ó monsieur Jean, hún vill því miður ekkert
segjá.“
„Grunar yður, að hún viti eitthvað?"
„Eginkona monsieurs Ballon er hafin yfir
allan grun.“
arahailár, og biðu þess að eintthvað méiia
gerðist.
1 Aden biðu sir Samson og lafði Couteme.y
frétta af týndu flugvélinni.
Þau bjuggu hjá landstjóranum, sem ger3i
allt, sem gestrisnum og þakklátum manni getur
hugkvæmzt tii að létta áhyggjur þeirra. Frétta
riturum og samúðarfullum londum var bægt
frá þeim. Porech etatsráðsfrú og ungfrú Tin
voru sendar heimleiðis með fyrsta P & O-skipinu
sem lét úr höfn. Jagger bjóst líka til að ýfir-
gefa þennan stað, sem ha.nn hafði enga ástæðu
tii að meta mikils. Sir Samson og lafði Coutern-
ey biðu ein frétta af flugvélinni. Flugdeildir
voru sendar út af örkinni. Þær flugu lágt yfir
óbyggðunum, þar sem siðast hafði sézt til flug-
véiar Prudencec. Siðan sneru þær heim, tóku
nýjar benzínbirgðir og iögðu aftur af stað.
Viku leit bar engan árangur. Hernaðaryfirvöld
staðarins töiuðu um að gera út leitarleiðangur,
en gáfust upp 1 við það.
Þegar stytti upp, rangluðu embættismenn og
hermenn milii hermannaskálanna og skrifstof-
aniia. en þar fengu þeir hvorki fyrirskipanir,
laun né fréttir frá höfuðborginni. Tundurspiilar
frá fjórum þjóðum lónuðu úti á flóanum, reiðu-
búnir áð verja Ííf og eignir landa sinna. .Her-
liðsstjórinn í borginni bjó sig í leyni undir að
strjúka fyrivaralaust tii meginlandsins. Við
'barínn í Hótel Amurath , blandaði ; hr. Youkoú-
miap skjálfhentur mergjaða drykki, sem enginn.
vissi deili á.
1 uppbirtunni milli hádegis og sólarlags komst
Basil til tjaldbúða Seth’s við Gulu. Lið hans
hafðj setzt að í nálægð lítils sveiaþorps. I tjald-
búðunum sátu tíu manns í trosnuðum einkennis-
búningum, óg fægðu tennurnar í sér með spýt-
um.
Úlfaldi Basils féll á kné, og hanA sté af baki.
Enginn lífvarðanna stóð á fætur'til að heilsa í
ilonum, og ekkert lífsmark var að sjá við Jeir-
^kof^n^jjMennimir litu fram hjá honum og inn
„Það er alveg tilgangslaust að stofna aftur til
óeirða. Nú höfum við engan keisara enga jám-
braut, og þessir helvítis negrar eyðileggja allt,
sem þeir koma höndum yfir í Debra Dowa. Og
sanniði bara til — það líður ekki á löngu
þangað til hvítu þjóðirnar hefja stórskotahríð
á okkur hérna í borginni — svei!“
I gatslitinni kyrrð arabíska klúbbsins jóðluðu
hinir sex elztu meðlimir khatið sitt friðsamlega,
og uppgötvuðu samtimis kórvillu í kynslóða-
gamalli málastreitu.
i frúmskóginn, sem gufumökkurinn stóð upp
úr' ' ■ 1 :lri.-. j
H&iin spurði : „Hvar er keisaripn?“ en, .enginp.
sy^raði. khuíúiUíÍ •• du.fti'i!
’S?„Hvár er Boaz?1^
stóra húsinu — hann er að hvíla sig.“
Þeir. bentu í áttina til kofa höfðingjans, '
hinum enda þorpsins. Hann var stærri en hinir
kofamir og með litlu sólbyrgi, gólfi út troðnum
leir og stráþaki
„Hvers vegna er keisarinn ekki í stóra hús-
inu

I Debra Dowa sem flaut í ösku og for, gafst
forustulaust fólkið upp við að sinna daglegum
störfum sinum, og hélt sig heima við, þar sem
það stytti sér stundir við að rífast og nagga.
Sumt aðkomufólkið úr sveitinni var rekið aftur
til þorpa sinna. en sumir settust að til bráða-
birgða i auðum sölum hinnar yfirgefnu keis-
Þeir svöruðu ekki, en fægðu tennur sínar í
krafti og störðu í örvæntingu inn í skóginn,
þar sem nokkrir apar sveifluðu sér grein af
grein svo vatnið hrundi af greinunum.
Basil gekk í gegnum liópinn og í áttina til
kofa höfðingjans. Kofinn var gluggalaus, og
um stund greindi hann ekkert í myrkrinu, en
hann heyrði að einhver dró andann sogkennt
einhversstaðar inni í myrkrinu. Smámsaman
birti honum fyrir augum, hrúga a.f búsáhöldum
lá í bendu á gólfinu, matarleifar og Bóaz
steinsofandi. Hann lá á bakinu í gríðarmikilli
dyngju af teppum og pokum og andlitið var
DAVÍÐ

M 1 ■ • <’ *
WM
-smmr-, - r*r% c--e
Í1i?