Þjóðviljinn - 22.04.1951, Blaðsíða 3

Sunnudagur 22. apríl 1951 — ÞJÓÐVILJINN
(3
Minningar
M. A. Nexö:
Að gerast skáld
Hamingja mikilmenna lætur |
sjaldan að sér hæða. |
Eitt af þremur hæstlauna-;
skáldum Islendinga var um;
daginn að bera. sig upp undan
því í nýju tímariti sínu, í
annarra nafni að vísu, að i
danski rithöfundurinn Ma.rtin i
Andersen Kexö væri á rit-i
höfundalaunum hjá danska rík-i
inu. En í sama mund og skáld-!
ið sveittist við að lesa prcfark-!
ir af sinni þýddu ri'tsmíð, svo!
ekki yrði viilzt á meiningu!
hennar, barst íslenzkri alþýðu
í hendur lokabindi af Endur-;
minningum hins danska stór-;
skálds. Nexö er stærsti húm-
anisti sem nú er uppi á Vest-
urlöndum, sakir skáldskapar
síns og sósíalisma. En End-
urminningar hans eru eitt með-
al þriggja höfuðverka hans.
.Svona glettin er hamingjan oft
| og ttðum. Og svona broslega
;gerir hún stundum þá sem
; minna mega sín.
1 Það var ætlunin að rita of-
1 urlítinn ritdóm um þessa bók.
»En þegar til alvörunnar kom
»reyndust orð mín of fátækleg,
»svo ég tók þann kost að láta
! bókina og höfund hennar held-
! ur mæla fyrir sér sjálf. Enda
[mun engum takast það betur.
[Birtast hér örstuttir þættir úr
[ lokakafla bókarinnar, í þýðingu
[ Björns Franzsonar. Gefur fyr-
[•irsögnin til kynna efni þeirra.
; Er því tímabærara að koma
» þeim á framfæri sem enn fleiri
i.ep jafnan áður gerast nú til
i þess að afneita manneskjunni
og andanum fyrir formkukl og
máttlausan hringsnúning um-
hverfis heimatilbiina sorg.
Sigurbraut skálds hefst og
endar i hjarta fólksins. B. B.
Hvernig verðnr maður skáld?
Spurningin hefur -svo oft ver-
ið lögð fyrir mig úr margvís-
legri átt, að ég hef neyðzt til
að gera mér grein fyrir mál-
inu, þó að ég hefði raunar
aldrei neinn sérstakan áhuga á
því. Ég hef aldrei séð neinn
eðlismun á skáldi og öðrum
mönnum — nema. skáldið byggi
sér hann til vísvitandi, það
er að segja, væri með upp-
geríar látálæti. Spurningin,
hvernig farið væri að því að
verða sannur maður, hefur mér
alltáf fundizt mun áhugaverð-
ari, því að mér þótti augljóst,
að þar væri kjami málsins
fólginn. Því dýpri rótum rem
skáld stendur í jarðvegi liins
.mannlega í almennasta skiln-
ingi og því fullkomnari sam-
nefnari hinna ýmislegu þáttp
.þess sem honum tekst að yerái,
því verðmætara mun starf hans
reynast mannkyninu.
MARTIN ANÐERSEN NEXO
Að sjálfsögðu hefur skáldið
enga þá sérstöðu, að önnur
'lögmál eða sjónarmið eigi að
koma til greina í mati á
honum en öðrum mönnum. Að
krefjast þess væri að leggja á
hann sama mæl.ikvarða sem
irúðinn, paðreimslistamanninn.
En =káld, sem er einhvers virði,
er enginn trúður og getur ekki
komizt Iengra en að verða
sannur maður....
■ Ef það er skiíyrði til þess
!að geta orðið skáld, að maður
hafi sýnt ótvíræða skáldskap-
arhneigð allt fr!á barnæsku, þá
get ég varla verið á marga
fiska. Mér er það reyndar svo
að segja í blóð borið áð geta
gkrifað málfræðilega viiiulaust,
en S. því efni gegnir einu máli
um mig og öll systkini mín.
Ég hafði aldrei neina sérstak?
hneigð til að skrifa. Allir mm-
ir stílar og öll min bréf hlutu
einkunnina: Of stutt. Hvorki
fyrr né síðar hef ég setzt við
skrifborðið af einskæm þörf á
því að skrifa, — jmkja. Forms-
listamennskan heíur aldrei
freistað mín. Ég hef alla tí'ö
verið fús til að sætta mig við,
að listrænt gildi verka minna
væri véfengt, ef mannlegt gildi
þeirra væri víðurkennt. . . .
Björnson segir einhversstað-
ar, að maður verði skáld með
því að veita eftirtekt og leggja
rækt við allt þáð, sem aðrir
ganga fram hjá án þess að
gefa því gaum. — Skáldið er
auga mannkynsms í smáu, still-
ir það tiL samfélags við blóm-
in og fuglana, við barnið og
hinn kpgal^i og snauða. Én
helzt ætti hann að vera það
einnig! í stóru og. eiga sér hina
miklu útsýn og þá eilifu óró,
sem si og æ rumskar við hin-
um og neyðir þá til að endur-
sko'ða afstöðu sína til mann-
anna og lífskjara þeirra, — til
þjóðfélagsins! A»ð yrkja er
þetta: Vita ekkert með vissu —
og gimast allt að vita!
Enginn hefur frýð mér til-
hlýðilegrar einfeldni, ,en hins
vegar hefur hæfileiki minn til
sjálfsrannsóknar \rerið dreginn
í; efa. Ég hef aldrei verið,, mjög
gefinn fyrir að rjála við sjálf-
an mig. Mér hefur þótt meiri
nauðsyn að halda vöku niinni
og lifandi 'áhuga á sérhverju
fyrirbæri milli himins og jarð-
ar en sökkva mér niður í mitt
eigi'ð hugskot og bókfæra það,
sem þiar gerðist. En hefði ég
verið naflarýnir, — annað eins
taugakerfi og mér er áskap-
að!....
Þegar ég hóf ritmennsku-
feril rninn, var hinn hversdags-
Framhald á 7. síðu.
rr!
Minningar Sigurðar frá
Syðstu-Mörk munu settar
stærra letri en aðrar bækur á
íslandi. Og við höfum ekki séð
aðra venjulega lesmálsbók í um-
fangsmeira broti. Það er að því
leyti viðeigandi að höfundur-
inn hefur á marga lund verið
stórbrotinn karl, og talsverður
öfgamaður. Hér er sýnishorn af
rithætti hans: „Sæmundur... .
varð brátt höfðingi mikill, ekki
aðeins undir Eyjafjöllum, held-
ur í öllu héraðinu. Urðu allir
samtíðarmenn hans að lúta
boði hans og banni. Hann hafði
risnu mikla á búi. Gerði liann
skála um þjóðbraut þvera, sem
laða’ði gesti, og var öllum heim-
ilt á búi hans allt það, er hafa
þurftu....“ Um son hans,
Tómas prest á Breiðabólstað,
segir hann m. a.: „Tómas. . . .
var. ... lærðari en allir sam-
tíðarmenn hans. .. . Hann stóð
langt fyrir ofan alla samtíðar-
menn sína sem prestur. . . .“
Systir hans fær þennan vitnis-
burð: „Ingibjörg. . . . var mikil
kona vexti, forkunnar fríð sýn-
um og tíguleg. Var svo mælt,
a.ð hún væri fegurst og tignar-
legust kona. á íslandi um sína
daga og höfðinglegust. Hún
var djörf og einörð í fram-
göngu, en þó prúð og aðlaðandi.
Heimamönnum hennar sýndist
að hafa hvern hlut, sem hún
vildi vera láta. Hún þurfti ekki
annað en koma og sjá, til að
sigra. Alhr hIT,rddu hoði hennnr
og banrd. ITið cmo var að
segja um sveitunga hennar,
hvcr sem hún var stödd. öllum
sýndist hvcr hlu’ur sem henni
og létu sér vel Ilka. A lieimili
-ínu bar hún ægishjálm. Allir
heimamén:i cI'ikuTu liona. I
öllura samkvæmum var hún
drottningin."
Það má ekki verja meiru af
rúmi blaðsins undir þessar til-
vitnanir, en miklu lengur mætti
halda áfram í þessum tóni.
Meginhluti bókarinnar er mann-
lýsingar, að vísu ekki allar
svona hástemmdar, og því öfga
minni sem lengra líður á ævina
og bókina, en þó að vissu leyti
jafnan samar við sig. Höfund-
urinn leggur sig einkum eftir
hetjulegu fóliki — glæsilegum
konum og höfðinglyndum, stór-
vöxnum karlmönnum, sterkum
að afli, vitrum og örlátum.
Nokkrum lítilmennum að hans
dómi bregður einnig fyrir á
þessum blöðum, ekki síður en
í íslendingasögum þaðan sem.
mannshugsjón höfundar er
runnin. Það er til dæmis um
grúa manna- og staðanafna í
sögu þessari að nafnaskráin í
bókarlok er 27 bls. tvídálka, og
lætur nærri að 100 nöfn sóu á
hverri síðu. Annað lesmál er
270 bls., og koma þannig um
það bil tíu ný eiginnöfn, staða
og manna, fyrir á hverri síðu að
meðaltali. Sögusviðið tekur líka
að nokkru yfir þrjár aldir.
Sigurður Jónsson frá Syðstu-
Mörk var bóndasonur undan.
Eyjafjöllum, fór ungur að ár-
um til sjós á Suðurnesjum og
gerðist þar maður mikill vexti
og sterkur. Vikingalíf nefnir
hann á einum stað sjómannslíf
sitt, og það liggur velþóknun í
orðinu. klanni finnst stundum.
að höfundurinn hafi hug á vík-
ingaferðum: strandhöggi og
vígaferlum. En liann fór nú
samt friðsamlegra erinda vest-
ur á Snæfellsnes, kvæntist þar,
bjó á ýmsum jörðum um hríð,
en lagði síðan haf undir kjöl
og sigldi til Ameriku og nam
þar land í, Islendingabyggðum.
Býrjaði' iiánn þar með tvær
hendur tómar, en brauzt áfram.
af miklum dugnaði. Sögu hans
’ýkur þegar eftir .fyrsta árið,
an við ta’ia nokkrar ritgerðir
og ein ræða, samið og flutt
þar í vestrinu síðar. En í Sögu-
lokum, óvandlega sömdum af
syni höfundar, eru sláttuvélar
komnar á bæinn, ennfremur
traktor og bíll. Sigurður Jóns-
son andaðist árið 1930, og hafa.
Framhald á 7. síðu.
SKAK
Ritstjóri: Guðmundur Arnlaugsson
EínvlgiS um heimsmeistaratignina
Einvígið um heimsmeistara-
tignina er nú rúmlega hálfnað
og hafa síðustu skákirnar orðið
jafntefli, svo að staðan hefur
ekki breytzt: Botvinnik á 3
unnar, Bronstein 2, en hinar
allar jafntefli.
Skákdálkurinn birtir í dag 5.
og 6. skákina. Báðar eru hár
dramatískar, flóknar og spenn-
andi.
5 SKÁKIN
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
Ra.4—c3
Hfl—el
BdS—fl
Bcl—f4
Bf4xd6
Bfl—g2
c4—c5
Hal—cl
Rc3—a4
R.a4—c3
d4—d5
24. f2xg3
I «>
a7—a6
Rb8—c6
Rc6—d8
Be7—d6
Dc7xa6
RdS—f7
Dd6—c7
Ha8—e8
b6—b5
f5—f4
f4xg3
e6xd5
32. Rf5—d6 Bb7—c6
33. Hel—al Ra3—c2
34. Halxa6 d5—d4!
35. Rc3xb5 Bc6xg2
36. Kglxg2 Rf6—g4!
Peðið, sem hvítur smáði, er orð-
ið hættulegt og þar að auki
vofa. ýmsar hættur yfir kóngi
hvíts, eins og síðasti leikur
svarts leiðir all harkalega í
Ijós. Hvítur leikur nú af sér i
tímaþrönginni, og skiptir þá
Botvinnik Bron&tein 25. Ddl—d4 engum tqgum, að hann verður
1. d2—d4 RgS—Í6 Ég sé ekki annað en hvitu'm mát. Sennilega var Re4 bezta
2. c2—c4 e7—e6 hefði verið óhætt að taka peð- vörnin.
3. Rbl—c3 Bf8—b4 i’ð, en ef til vill finnst honum 37. Rd6—!•> d4—d3
4. e2—e3 0—0 hann geta þrýst að svörtum á 38. Ha6—d6 Hf8xf5
5. Bfl—d3 c7—c5 þennan hátt. 39. Hd6xd7 Rg4—e3f
6. Rgl—f3 b7—b6 25. Rg4—f6 og mlát í næsta leik.
7. 0—0 Bc8—b7 26. Rf3—h4 He8—e5
8. Kc3—a4 27. Helxe5 Dc7xe5 6. SKÁKIN
Þettaver nýung, og er tilgang- 28. Dd4xe5 Rf7xe5 Bronstein Botvinnik
urinn að ná tökum drottningar- 29. Rh4—f5 Re5—c4 1. e2—el c7—c5
tnegin. 30. Hcl—dl Kg8—h8 2. Rgl—f3 Rb8—c6
8. c5xd4 31. Hdl—el 3. d2—d4 c5xd4
9. a2—a3 Bb4—e7 Nú dugár Rxd5 ekki : 31. R*d5 4. Rf3xd4 Rb8—c6
10. e3xd4 Dd8—c7 Rxd§ 32. Bxd5 Bxd5 33. Hxd5 5. Rbl—o3 d7—d6
11. b2—b4 Rf6—g4 g6 og Re3 í næsta leik. Báðir 6. Bcl—g5
Máthótun! munu vera komnir í tímaþröng Þessi leið er kennd við þýzks
12. g2—g3 f7—Í5 31. Rc4xa3 Framhald á 7. síðu.