Þjóðviljinn - 29.04.1951, Blaðsíða 5

Sunnudagur 29. apríl 1951 — ÞJÓÐVILJINN
(5

Klondæk heildsalanna

Menn kannast við frásagn-
irnar af því þegar gullið
fannst í Klondæk skömmu
fyrir síðustu aldamót. Menn
þyrptust þangað í stjórn-
lausum tryllingi þúsundum
og tugþúsundum saman í von
um að hönala mola af þess-
um málmi sem er öllu öðru
mikilvifegari í heimi kapítal-
ismans en Lenín vildi láta
reisa úr mígildi í heimi komm
únismans, þannig að eitt-
hvert gaga yrði þó að öllum
þeim kynstrum sem falin
hafa verið í dimmum 'kjöll-
urum þjóðbankanna. Klon-
dæk-æðið hefur síðan verið
-notað til samjc<fnunar þegar
lýst hefur verið trylltri eftir-
sókn í fjármuni.
—v—
HeildSalastéttin íslenzka
hefur fimdið sitt Klondæk.
Það er Spánn. Einn elzti og
virtasti maður stéttarinnar,
Magnús Kjaran, lýsti gull-
æði þessu í viðtali við Valtý
Stefánsson í Morgunblaðinu
5. desember s.l., og hin
fagnaðarríka lýsing hans var
á þessa leið: „Viðskipti eru
að hefjast við Spán að nýju.
Fjöldi íslenzkra kaupsýslu-
manna eru því nýkomnir frá
Spáni, eða á förum þangað.
Þetta eru yfirleitt ungir
menn, sem eru fljótir að
átta sig, og þurfa því ekki
langa viðdvöl. Með mér í
flugvélinni suður var heill
hópur. Þeir fóru allir til
Barcelóna. Hún er höftuð-
borg Katalóníu, eins og allir
vita, og þar er mestur iðn-
aður Spánar. Þetta vita þess-
ir menn, og því er kapp-
hlaup um að vera fyrstur
þangað. Þetta minnir ofur-
lítið á kapphlaup gullgraf-
aranna til Klondyke hérna
um árið.“ Það var sem
sagt í desember sem gull
æðið hófst og nókkrir flug-
farmar heildsala voru flutt-
ir út til Spánar; í desember
þegar vísitalan komst upp í
123 stig, atvinnuleysið í
Reykjavík náði til á annað
þúsund einstaklinga og verka
mannafjölskyldur í Bíldudal
urðu að lifa af 98 krónum.
Því miður eru ekki skráð-
ar frásagnir um árangur
gullleitarmannanna á Spáni,
en Magnús Kjaran segir þó
örlítið af sínum högum í við-
talinu. Honum fannst ,,stór-
glæsilegt“ á Spáni, enda ekki
að undra í einu helzta fyrir-
myndarríki vestræns lýðræð-
is, og „fólkið frjálsmann-
legt“. Og valdhöfunum leizt
sem betur fór vel á heild-
salann. Stærsta blað Madríd-
ar, fasistamálgagnið Arriba,
sem Magnús Kjaran nefnir
af elskulegri einlægni Morg-
trnblað Spánar, átti við hann
viðtal „með þriggja dálka
fyrirsögn og mynd.“ Viðtal
þetta samsvaraði hvorki
meira né minna en 100.000
peseta auglýsingu að sögn
stórkaupmannsins, enda fór
það svo að hann stofnaði í
Madríd sérstaikt fyrirtæki á-
samt einum innbornum, Kjar
an & Monteliu, „í hjarta borg
arinnar, á fyrstu hæð, við
aðalgötu Madrídar.“ Þeir
menn voru ofaná í Klondæk
sem stofnuðu fyrirtæki, en
þó skal þess getið að heild-
salinn tekur sérstaklega
fram að hann „hafi ef til vill
ekkert upp úr þessu.“ Þarna
er sem sé fyrst og fremst
um þjóðþrifafyrirtæki að
ræða í almenningsþágu, líkt
og hið ágæta og alkunna
firma Bjarnason & Mara-
botti í Italíu. Afstöðu sinni
til fyrirtækisins lýsir Magn-
ús Kjaran með þessum tákn-
rænu orðum: „fáir njóta eld-
anna sem fyrstir kveikja
þá.“ Menn muna að þessar
vel völdu ljóðlínur eru tekn-
ar úr Ikvæði skáldsins um
konuna sem kynti ofninn
hans:
„Ég veit að hún á sorgir,
en segir aldrei neitt,
þó sé hún dauðaþreytt,
hendur hennar sótugar
og hárið illa greitt.
Ég veit að þessi kona
er vinafá og snauð
af veraldlegum auð,
að launin sem hún fær
eru last og daglegt brauð“.
Heildsalaútflutningurinn
til Spánar í vetur var að
sjálfsögðu framkvæmdur
með sérstakri blessun stjórn-
arvaldanna. Þarna var þó
loksins stjórn sem Bjarni
Benediktsson gat átt við-
skipti við, þarna fundust
loks verzlunarsambönd sem
hann áleit blessunarrík. Ár-
um saman hefur verið reynt
að brýna fyrir honum nauð-
syn þess að selja íslenzkan
fisk til Sovétríkjanna og al-
þýðuríkja Austurevrópu, en
heldur hefur hann látið fisk-
inn morkna og frystihúsin
stððvast, enda er ekki kunn-
ugt að heildsalarnir hafi ósk
að eftir hópsendingum á sér
til þessara. landa. En um
hið nýja Klondæk var öðru
máli að gegna. Og þegar
einhver vandkvæði urðu á
saltfisksendingu til Spánar,
slóst sjálfur atvinnumálaráð-
herrann, formaður Sjálfstæð
isflokksins, í heildsalahópinn
til að leysa vandann. Annar
eins sómi hefur fáum öðrum
viðskiptaþjóðum íslendinga
Verið sýndur. Og ráðherr-
ann virðist una sér vel í
Klondæk heildsalanna, enda
hefur hann ekki komið heim
þaðan í nærfellt þrjá mán-
uði. Væntanlega skýrir hann
frá því í viðtali við Valtý
Stefánsson hvort hann hafi
einnig stofnað þjóðþrifafyrir
tæki á Spáni, t. d. Thors &
Franco.
-—v—
■ "
Þótt ekki séu skráðar aðr-
ar frásagnir um Klondæk-
farir heildsalanna en viðtal
Magnúsar Kjarans við Morg-
unblaðið er almenningur nú
að kynnast afleiðingum
þéirra af eigin raun. Eitt
fyrsta dæmið var að nælon-
sokkar fengust aftur í búð-
um á íslandi, þar sem þeir
höfðu varla sézt árum sam-
an, utan í Kron. Kostuðu
þessu nýju sokkar 96 krónur
parið, en Sokkar frá Tékkó-
slóvakíu voru 70 krónum ó-
dýrari, og þarf því ekki að
undra þótt heildsölunum
finnist munur á löndum.
Segja viðskiptafróðir menn
að af verðinu séu 20 kr.
framleiðslukostnaður en 40
kr. mútur til fyrírtækisins
sem annaðist útflutninginn.
Að sjálfsögðu hefur það ekki
verið Kjaran & Monteliu, en
væntanlega hefur þó einhver
heildsalinn fengið sinn mola
af gullinu. Og það var ein-
mitt í því skyni að menn
þyrptust til Klondæk.
—v—
Önnur blessunarrík áhrif
eru þau að til landsins hafa
komið 30 tegundir af spönsk
um dúkum. Að sögn heild-
salablaðsins Vísis eru dúkar
þessir „alveg gallalausir“.
Hins vegar hafa þeir þá eig-
inleika að þeir rifna sundur
sé togað lauslega í þá, eru
sem sé einna líkastir lopa-
flóka að styrkleika og end-
ingin í öfugu hlutfalli við
verð. Eínhver kann að láta
scr detta í hug að þá hefði
verið kveðið og sungið í heild
salablöðunum ef slík vara
hefði verið flutt inn frá
austantjaldslöndum, en það
eru ástæðulausar getsakir.
Hinir vörufróðu heildsaiar
hafa auðvitað valið þessa
dúka sérstáklega úr eða lát-
ið framleiða þá handa sér,
til að tryggja sem örasta
umsetningu. Enda hvikaði
ráðherra Klondækmanna
hvergi þótt smávægis olíu-
sprenging yrði í verðgæzlu-
stjóranum.
—v—
Það gengur sem sé allt
að óskum í hinu nýja Klon-
dæk. Heildsalarnir fljúga á
milli í hópum og íslenzikar
búðir fyllast af vörum sem
eru í bezta samræmi við
þarfir og hagsmuni heild-
salastéttarinnar. En það eru
ekki aðeins joidislégir verzl-
unarhættir og vörugæði sem
til fyrirmyndar má telja I
landi Francós. Væntanlega
líður ekki á löngu þar til
reynt verður að móta einnig
þetta land í æ ríkara mæli
af stjómarháttum þeim sem
tíðkast á Spáni og daglega
eru lofsungnir í Morgunblaði
Madrídar, en Spánn er sem
kunnugt er einn traustasti
hornsteinn vestræns lýðræðis
að sögn bandarískra stjórn-
málamanna. Að vísu hefur
bólað nokkuð á austrænum
verkföllum síðustu vikurnar,
en þeir kunna ráð við slíku
í Klondæk heildsalanna, og
það eru ráð sem gaman
væri að ( *
flytja inn /} r
og beita. fl
>5
Ritstjóri: Guðmundur Arnlaugsson
EinvigicS um heimsmeisfaratignina
Enn er eins tvísýnt um úr-
slit og nokkur getur óskað sér.
Eins og menn muna vann Bot-
vinnik 12. skákina og átti þá
einn vinning yfir, og raskaðist
sú staða eigi fyrr en í þeirri 17.
Þá skák vann Bronstein. Ekki
hefur frétzt nákvæmlega, með
hvaða hætti það gerðist, en
svo virðist sem Botvinnik hafi
yfirsézt eitthvað, þegar komn-
ir voru, rúmlega 30 leikir.
Missti hann mann og gafst upp
þegar í stað. Stóðu þá báðir
jafnt að vinningum, og hefur
eigi frétzt af einvíginu síðan
svo ég viti til.
Hér á eftir koma þrjár skák-
úr einvíginu, sú fyrsta, átt-
unda og tólfta.
1. SIÍÁKIN.
Botvinnik Bronstein
1. d2—d4 e7—«6
2. c2—c4 f7—f5
3. g2—g3 Rg8—f6
4. Bfl—e2 Bf8—e7
5. Rbl—c3 0—0
6. e2—e3 d7—d6
7. Rgl—e2 c7—c6
8. 0—0 e6—e5
9. d4—d5 Dd8—e8
10. e3—e4 De8—h5
11. e4xf5 Bc8xf5
12. f2—f3 Dh5—g6
13. Bcl—e3 RbS—d7
14. Ddl—d2 c6xd5
15. c4xd5 Be7—d8
16. Hal—cl Bd8-—a5
17. g3—g4 Bf5—d3
18. Hfl—dl Bd3—c4
19. Dd2—c2 Dg6xc2
20. Hclxc2 Rd7—b6
21. Hc2—d2 Bc4—a6
22. Be3—f2 Rb6—c4
23. Hd2—c2 Ba5—b6
24. Bf2xb6 a7xb6
25. Hdl—el Rc4—e3
26. Hc2—d2 Re3—c4
27. Hd2—c2 Rc4—e3
28. Hc2—d2 Re3—c4
29. Hd2—c2 — Jafntefli.
8. SKÁKIN.
Var tefld 1. apríl og varð
fljótt flókin og fjörug. Stór-
meistaramir völdu sér eina
flóknustu taflbyrjun, sem lcunn
er, Meranvörnina við drottning
arbragði. Þótt meira en aldar-
fjórðungur sé liðinn síðan af-
brigði þetta kom fyrst fram
á sjónarsviðið, kemur mönnum
enn ekki saman um gildi þess.
Sumir taflmeistarar telja hyít-
an ná betra tafli en aðrir halda
fram hlut svarts. Botvinnik og
Bronstein eru báðir þaulkunn-
ugir þessu afbrigði og eyddu
litlum umhugsunartíma í sjálfa
byrjunina. Eftir talsverðar
sveiflur í fyrri hluta miðtafls-
ins urðu drottningarkaup, og
þá hófst ný barátta, ekki síður
tvísýn, milli tveggja frípeða
Bronsteins á drottningarvæng
og peðfylkingar Botvinniks á
miðborðinu. Báðir tefldu vel og
veitti livorugum verr, svo að
skákinni lauk í jafntefli í'41.
leik. Ameríska stórblaðið New
York Times telur þessa skák
dæmi um „exact timing“ —
hnitmiðaðan 'leik. Hér kemur
skákin:
Bronstein Botvinnik
1. d2—d4 d7—<15
2, c2—c4 c7—c6
3. Rbl—c3 Rg'8—f6
4. Rgl—f3 e7—e6
5. e2—e3 Rb8—<17
6. Bfl—d3 d5xc4
7. Bd3xc4 b7—b5
8. Bc4—<13 9. e3—e4 a7—a6
Hér hefst hin eiginlega Mer-
anvöm. Hvítur býr sig undir
að ná góðri sóknarstöðu með
10. e5
9....... c6—c5
Önnur svör koma ekki til
greina.
10. e4—e5 c5xd4
11. Rc3xb5
Rússneski taflmeistarinn
Freymann mælti með 11. Re4,
er Bogoljuboff telur leiða til
jafnrar stöðu; 11. Re4 Rd5
12. 0—0 Be7 13. a4 b4 14. Hel
h6 15. Bc4 Bb7 16. Dxd.4 Db6
o. s. frv.
11. . . . Rd7xe5
Þessi leikur er sennilega sá
bezti sem völ er á. Sosin stakk
upp á honum 1925 og rannsak-
aði framhaldið gaumgæfilega.
12. Rf3xe5 a6xb5
13. Ddl—f3
Kurteisi við hinn sænska
dómara: leikur Stáhlbergs.
13....... Bf8—b4
14. Kel—e2 Ha8—b8
15. Re5—c6! ?
I hinu mikla riti Euwes um
taflbyrjanir er þetta talinn
slæmur leikur vegna 15. — Bb7
16. Bxb5 Db6 17. Rxb8 Dxb5
18. Dd3 Dxd8 19. Kxd3 Bd6 og
svartur á að vinna. Bronstein
virðist vera annarrar skoðunar.
15....... Bc8—b7
16. Bcl—f4 Bb4—d6
17. Rc6xd8 Bb7xf3
18. Ke2xf3 Hb8xd8
19. Bd3xb5 Ke8—e7
20. B14—d2 Hd8—b8
Báðum er mikill vandi á hönd
um. Hvítur verður áð freista
þess að sækja fram með peð-
um sínum á drottningarvæng,
en svartur andæfir og reynir
hð neyta liðsmunar á miðborð-
inu.
21. a2—a4
22. b2—b3
23. Hlil—cl
24. Kf3—e2
25. Hcl—c6
26. Hal—cl
27. Hclxc6
28. Hc6xb6
29. a4—a5
30. a5—a6
31. b3—b4
Rf6—d5
f7—f5
e6—e5
e5—e4
Hh8—c8
Hc8xc6
Hb8—b6
Rd5xb6
Rb6—d5
Bd6—c5
Bc5—a7
Vitaskuld mátti svartur ekki
drepa péðið.
32. Bb5—c6
33. Bc6—b7
34. h2—h4
35. h4xg5
36. Btl2xg5
37. Bb7—cS
38. Bgo—d2
39. Bc8—b7
40. Bd2xc3
41. g2—g3
Hér fór skákin í bið, Botvinn
ik cyddi miklum tíma í biðleik-
inn. Þeir sömdu síðar um jafn-
tefli án þess að tefla frekar,
Ke7—d6
h7—h6
g7—g5
h6xg5
Rd5xb4
Kd6—e5
Rb4—d5
Rd5—c3
d4xc3
enda virðist niðurstaðan ekki
geta orðið önnur.
(Skýringarúar eru að mestu
teknar að láni frá Tornerup í
Land og Folk).
12. SKÁKIN.
Hér kemur svo 12. skákin.
Bronstein reynir nýja leið gegn
Hollendingnum, en hún gefst
ekki vel. Botvinnik er fljótur
að finna snöggu blettina, og
Framhald á 6. síðu.