Þjóðviljinn - 18.11.1951, Blaðsíða 3

Suiinudagur 18. nóvember 1951 — ÞJÓÐVILJINN — (3
Kvæðl Péturs frá Grcifardal
I Grafardal á Botns-
heiði sést aðallega upp
[ himininn. Þsss vegna
er íbúum hans nauð-
synlegt að hafa víða
innri sýn. Pétur Bein-
teinsson rækti þá nauð-
syn af mikilli trú-
mennsku.
Ég sá nafn hans
fyrst uppi í Hofteigs-
flóa sumarið 1937. Við
vorum að. slá, og það
kom nýtt hefti af Dvöl
með eftirmiðdagskaff-
inu. Þar átti Pétur
Beinteinsson kvæði. —
Vegnaþess er mér dag-
urinn minnisstæður. Ég
sá enn nokkar kvæði
eftir hann í tímaritum,
og mér fannst mikið
koma til þessa heita
skálds. Síðan hvarf
hann mér sjónum. Löngu seinna
frétti ég að hann hefði dáið
sumarið 1942. Níu árum síðar
eru Kvæði hans komin á bók.
Útgefafidi er ísafoldarprent-
smiðja, en systir höfundarins
hefur búið þau til prentunar.
Þetta er stór kvæðabók, röskar
200 síður, iþéttletraðar. Þó er
þetta aðeins um það bil þriðj-
ungur af kvæðum höfundar.
Hann lézt 35 ára að aldri, svo
hann hefur ekki verið neinn
gaufari við kveðskapinn.
Pétur Beinteinsson var
bóndasonur; ólst upp í heiðar-
dal við heyskap og fjárgæzlu.
stundaði búnaðarnám, kynnti
sér kornrækt, var nátengdur
mold sinni og jörð, og gerði
stórhuga búskaparáætlanir.
Hann byrjaði raunar að yr'kja.
um svipað leyti og hann fór
að tala, orti hringhendur innan
við tíu ára aldur, og það var
ein skemmtun þeirra Grafar-
dalssystkina að k veðast á frum-
ortum vísum. Samt sem áður
dreymdi lrann ríkari drauma
um búskap sinn en skáldskap,
enda er meiri hluti kvæða hans
ortur í sjúkdómi hans — er
hinir draumarnir höfðu beðið
skipbrot.
Pétur Beinteinsson hefur ver-
ið gæddur kímnigáfu, eins og
öll karlmenni. En flest kvæði
hans eru ,þó :kveðin í alvar-
legum tóni, og það gætir meira
að segja í þeim mikils þungr
lyndis. Hann þekkti sem sé
heiminn — án þess að skilja
hann til hlítar. Það var morð
á morð ofan, stríð af stríði:
heimsstyrjöld að baki, Abessín-
íustríð á eina hlið.' Spánar-
stríð á hina, síðan önnur
heimsstyrjöld yfir og allt um
kring. ÖII þessi síendurteknu
morð sóttu að sál daladrengs-
ins íslenzka. Og í þessum svarta
heimi gisti hvítidauðinn hann
sjálfan að lokum, cg lagði
persóunlega drauma hans í
eyði. Bjarni Thorarensen bað
engan ámæla Oddí Hjaltalín að
hann æpti ekki eftir nótnm.
IPétur Beinteinsson var líka
rnciri hugsjónamaður og skap-
maður en iistföndrari. Hann
fágaði lítt ikvæði sín. Víða er
einkar auðvelt að bæta um
orðalag í vfsum hans. Hann var
hamhleypa við kveðskapinn.
Vandvirkni hans hafði ekki við
tilfinningum hans né skaphita.
Honum er alltaf heitt, honum
liggur ævinlega mikið á hjarta.
Kæði hans fjalla um margvís-
legustu efni, ekki aðeins um
granna hans og búskapinn,
heldur um söguna og heiminn
— og gátu lífsirrs. 1 sjúkdómi
sínum hneigðist hann að heim-
spekilegri dulhyggju, og orð
hans verða þá stundum nokkuð
óhlutstæð. Hann orti auðveld-
lega um hluti sezn fáir hefðu
fundið yrkisefni í. En hann
braut sér ekki nýjar leiðir í
formi. Þar stendur hann á
herðum skálda okkar á 19. öld.
En marga hluti hugsaði hann
sjálfstætt — og sagði vel. Hann
gat ekki arniað, því hann var
svo mikilli gáfu gæddur. Nokk-
ur kvæði hans verða tímanum
seig undir tönn.
Það koma ekki fieiri kvæða-
bækur eftir Pétur Beinteinsson.
Hann er einn þeirra manna sem
íslenzkri menningu er ástæða
að sakna. Hann er svipsterkur
fulltrúi þeirra íslendinga í þús-
und ár sem dreymdi hamingju-
samt líf að auðuga. mennt yfir
önn sinni og áhyggju, sömdu
sögu og ortu kvæði bak við
heimsins glaiun og harm. En
að hinu leytinu var hann heims-
borgari, lostinn kvöl veraldar-
innar í brjóstið. Hann féll fyrir
Framhald á 6. sWa.
Þe gar við vöknuðum
Það er sælt að va'kna útsof-
inn eftir. langa nótt og finna
sólskinið flæða inn um glugg-
ann. Maður á ekki annars völ
en fara á fætur cg taka til
starfa. Svarið við ákalli fegurð-
arinnar heitir afhöfn í anda
liennar.
Baldvin Einarsson var dáinn.
Sól hafði brugðið sumri Bjarna
Thcrarensens. Torfa kyssti ná
Jónasar Hallgrímssonar. Fjöln-
ir var liðinn undir lok. Svein-
’ojörn Egilsson andaður. Hin
þungu ár frumherjanna voru
að baki. Hrím morgunsársins
var þiðnað í dögg og glóperlur.
Því Alþingi hið nýja var risið,
hinn hvíti ás íslenzkrnr sögu
á öldinni fylkti og samfylkti
þjóðinni til frelsisstríðs og
sjálfstæðisbaráttu, við höfðum
„allir mótmselt“ erlendri lög-
leysu og kúgun. Það var vakn-
ing í landi.
Þegar allir eru haldnir nú-
tímanum, í þágu framtíðar, er
nauðsynlegL að einhver rif ji upp
fortíðina. I grannlöndum okk-
ar 'var söfnun og útgáfa þjóð-
sagna og ævintýra einn þáttur
rómantízkunnar. Fyrstir brugðu
við Grimmbræðurnir í Þýzka-
iandi er gáfu út Kinder- und
Hausmárche:í*1812—1815. Næst
komu Dahske Folkesagn, síðan
Svenska folksagor; cg Norske
folkaeventyr, eftir Asbjörnsen
og Moe, 1842—1843. Þannig
yar þjóðsagiiasöfimn í tízkti um
þetta leyti, tízku sem grund-
vallaðist á sögulegum rökum:
á byltingatímum er óhjákvæmi-
legt a.ð einhver gæti arfsins.
Jón Árnason var alveg á rétt-
um stað í íslenzku tímatali.
Söguleg nauðsyn vakti hann til
starfa. Svörtu aldirnar olckar
vcru þó ekki rúnar öllum auði.
Það vrrð að gæta samhengis-
ins í lífi okkar cg sögu. í þessu
var engin rcmantik fólgin, enda
hefur sagan jafnan verið Is-
lendingum nytsamari en öðrunf
bjóðum. Jóni Sigurðssyni varð
hún í einu röksemdir og vopna-
búr.
Þjóðsagnasöfnun Jóns Árna-
sonar hefur verið nefnd merk-
asta bókmenntaafrek Islend-
inga á nítjándu öld. Það er að
vísu orðum aukið, einkum vegna
þess að þjóðsögur eru ekki fyrst
og fremst bókxnenntir, heldur
þjóðmenningarsaga, þjóðlífs-
lýsing. Hins vegar má rita þjóð-
sögur þannig að bókmenntun-
um sé það mikill fengur. En
hvað sem því líður öllu saman,
þá er það öruggt mál að Jón
Árnason er öndvegismaður í
íslenzkri mennta- og menning-
arsögu. Veit nokkur hve miklu
fátækari við værum ef hann
hefði ekki farið á fætur þennan
morgun og tekið til starfa.
En Jón Árnason átti fleira
í fórum sínum en þjóðsögurnar,
gáturnar, leikina og þulurnar.
Hann skrifaðist á við fjölda
manna sem við þekkjum nú öll
úr sögu okkar, einnig útlend-
inga, og þegna íslenzkrar þagn-
ar. Nokkuð af þessum bréfum
hefur nú verið gefið út í tveim-
ur allstónim bindum, undir
nofninu ,.Úr fórum Jóns Árna-
sonar“. Útgefandi er Hlaðbúð,
en Finnur Sigmundsíson, lands-
bókavörður, ,,bjó til prentunar“.
Er verk hans allt þannig af
höndum leyst að ekki er hægt
að ljúka á þa$ nerna einu orði:
lofsorði. Aðeins hefðu ýmsar
sögulegar skýringar lians mátt
vera fyllri. Frágangur bókar-
innar er með þeim ágætum sem
hæfir þvilíku afbragðsverki.
Nú mætti hefja langt mál
um þessi bréf, en því verður
ekki við komið. 1 báðum bind-
unum eru samtals 256 bréf, ef
ég hef talið rétt. Af þeim eru
113 frá Jóni sjálfum, með sama
fororði. Þar af eru 43 bréf til
Jóns forseta, . og ritar Jón
Árnason ekki öðrum mönnum
fleiri bréf. Frá Jcni forseta
eru 25 bréf, þar af 19 í seinna
bindinu sem hefst árið 1862,
og virðast þeir nafnar hafa
fengið því meiri áhuga hvor á
öðrum sem tímar liðu. Hér
verða ekki taldir aðrir frægðar-
menn sem Jón Árnason átti
bréfaskipti við, enda er engu
Framha’d á 7. siðu.
Sigríður Sigurhiartardóttir
Minningarorð
EINN morgunn í vikunni sem
leið sá ég það út um gluggann
minn að Ásgeir gekk til sjáv-
ar í fylgd eldri drengjanna
sinna. Hann leiddi þann yngri
og bar lítinn bát í hendi sér,
búinn seglum. — Við erum
Vestfirðingar báðir og vitum
hvílíkt yndi það er ungum
mönnum að draga bát með
landi. En ekki vissi ég þá livaða
farmi þessi farkqstur átti að
valda. Þá voru umskiptin orðin.
Sigríður var látin.
Við Ásgeir erum nágrannar.
Hann á leið framhjá, þegar
hann kemur síðdegis frá vinnu
Hann gengur alltaf hratt og
horfir fram, og það er varla
að hann. megi vera að því að
kasta kveðju á þi, sem á leið
hans verða. 'Og hversu oft höf-
um við ekki séð Sigríði standa
brosandi á hlaðinu við húsið
þeirra og augu hennar fylgja
litlum dreng, sem hleypur á
móti pabba sínum, og fagna síð-
an eiginmanni og syni.
Fyrir nokki’um mánuðum
kom ég sem oftar í búðina
okkar og mætti Sigráði í dyrun
um. Hún heilsaði mér brosandi,
eins og hennar var vandi. Af-
greiðslustúlkan var ókunnug.
Hún sagðis „En hvað þetta er
vndisleg kona“. -—- „Þetta er
konan hans Ásgéirs Blöndals",
svaraði ég.
Oft gerum við okkur fyrst
Ijóst, þegar samferðamennirn-
ir eru gengnir hjá, hvers virði
þeir eru okkur. En þetta á
þó ekki við um mat okkar ná-
býlishjónanna á Sigríði. Þegar
við fyrstu kynni hrifumst við
af þessari björtu, sviphreinu,
glöðu og tígulegu konu, og
fundum, að við áttum þar strax
góðan vin, sem allt vildi fyrir
okkur gera, og að hún var ein
þeirra, sem jafnvel hinn hlé-
drægasti gat ætíð leitað til.
Aldrei getum við hjónin full-
þakkað hve. hún hefur verið
okkur og drengjimum okkar
hjálpsöm og góð.
Enginn skyidi þó halda að
Sigríður hafi verið allra við-
hlæjandi. Hún var virðuleg
kona, fríð sýnum og svipmikil,
einörð í máli og enginn veifi-
skati, og ég hygg að hún hafi
verið mikil skapkona. En mild-
in. og umhyggjusemin var svo
ríkur þáttur í eðli hennar, að
öllum hlaut að líða vel í návist
hennar. — Hús hennar var bú-
staður hamingjunnar.
Gagnvart dauða eru öll orð
fátækleg og því máttlausari sem
þau eru fleiri. Ég á enga mynt
til að gjalda ástvinum þessar-
ar látnu konu þá skuld, sem við
vandalausir komumst í við
hana, og þó er ég að vona að
við verðum betri menn eftir en
áður og trúaðri á lífið og menn-
ina, Gjg við munum, ásamt
þeim sem húir elskaði, blessa
minningu hennar. Hún var mik-
il kona. — Og hefði hún verið
svona falleg og góð, ef hún
hefði ekki verið hamingjusöm ?
Sigríður var fædd á Siglufirði
17. febr. 1917. Foreldrar henn-
ar voru Sigurhjörtur Bergs-
son rafstöðvarstjóri og kona
hans Sigríðiír Signrðardóttir,
og var hún næstyngst af níu
systkinum. Faðir hennar er lát-
inn en móðir hennar er á lífi,
öldruð kona. Sigríður var gagn-
fræðingur frá Ákureyrarskóla.
Hún giftist Ásgeiri Blöndal
Framha’.d á 7, síðu.

AUKIÐ ORÐAFORÐANN!
lslendiugum er ínikil nauðsyn að ráða yfir mikium orðaforða
til að liaida tun;u slnni fjölbreyttri og vera í lífrænum tengsl-
um við bókmenntir sínar frá fyrstu tíð. I>ó mun óhætt að full-
yrða að orðaforði almennings sé að dragast saman, og er
fuil ástæða til að gefa þeirri þróun gætur.
Þjóðviljlnn hefur nú fengið Helga J. HáUdórsson kennara
tii að taka sainan nokkra lista um sjaldgæf og tvíræð orS handa
iesendum að spreyta sig á og til þess að hvetja fólk til þeirr-
ar skemmtiiegu tómstundaiðju að auka orðaforða sinn, Eru
gefnar fjórar merkingar í hverju orði, þrjár rangar og eiu
létt. Lausn keimir í næsta blaði ,og geta menn þá borið hana
saman við sviir sín.
DRÖMI:
A) sverð, B) hjálmur, C) hennaður, D) fjötur.
SVÁS:
A) blíður, B) harður, C) kaldur, D) mjúkur.
NÁR:
A) bleikur, B) mjöll, C) lík, D) kaldur.
SKÖR:
A) óhreinindi, B) hökutoppur, C) karlmannshár.
D) kveuhár.
HADDUR:
A) hökutoppur, B) kvenhár, C) karlmanushár, D) sól'.
BLÓÐUGHADDA:
A) alda, B) sól, C) skjöldur, D) sverð.
HIMINGLÆVA:
A) sól, B) stjarna, C) alda, D) skýjarof.
SKELKUR:
A) sverð, B) spjót, C) ör, D) ótti.
HÚFUR:
A) hnjúUur, B) hestur, C) skip, D) liætta.
BRIMILL:
A) úfinn sær, B) fressköttur, C) karlselur, D) blindsker.