Þjóðviljinn - 17.02.1952, Síða 3

Stmnudagur 17. febrúar 1952 — ÞJÓÐVTLJrNN — (3
Þar stendur alSt í blóma
Othlutunin til myndlistanuanna of
Jón Rafnsson segir frá dvöl
í Ráðstjórnarríkjunum
Frá síðustu áramótum hafa
um 400 bílar tekið þátt í á-
rekstrum hér í bænum. Sjaldan
liafa ýmsir endar vitað jafnoft
upp á Reykvíkingum og und-
anfarnar vikur. Tugir manna
fá heilahristing daglega; og
glæsilegir bílar sem montuðu
sig upp um allar sveitir í §um-
ar komast nú ekki lengur út
úr hjólförum sém jeppar og
trukkar leggja þeim, auk þess
sem þeir eru beyglaðir bæði að
aftan og- framan og byrjaðir
að ryðga. Lögreglan kveður
liáikuna til sakar. ísalögin á
götum höfuðborgarinnar eru
vá fyrir dyrum fólksins — ein
af mörgum. Hún ógnaði líka
okkur Jóni Rafnssyni á þriðju-
dagsmorguainn er við af tilvilj-
un urðum samferða niður í
bæ. Utan til á Lækjartorgi sá-
um við fjóra menn í klaka-
höggi. Tæknin hefur sem kunn-
ugt er haidið innreið sína í
landið, enda höfðu þessir
menn hina ágætustu haka í
höndunum og reiddu þá bæði
ótt og ’ títt að götuísum borg-
arinnar. Þetta var daginn eftir
heimkomu Jóns úr dvöl hans
í Ráðstjórnarríkjunum, og hann
gat ekki orða bundizt:
Þetta þætti nú léleg tækni í
Rúslandi.
Hvernig fara þeir áð þar?
spurði ég.
Jón svaraði: Þar sést yfir-
leitt ekki snjór né ís á götun-
um. Hann er hreinsaður brott
á næturþeli jafnskjótt og hann
fellur. Til þess eru notuð full-
komnustu tæki, og það er frá-
leitt að snjóruðningsmenn þar
eystra þurfi að standa í þvi að
berja upp svell með hökum
eða rekum einum saman. Við
snjóhreinsun vinna sérstakir
menn, sem ekki gera annað.
Hvað gera þeir á sumrin?
Þá njóta þeir veðurbliðunar
úti í sveit: áiistur í Úralfjöll-
um, suður á Krím, eða Káka-
sus, dvelja á sumarsetrum
verkamanna, synda, tefla, lesa,
eiga náðuga daga, eða vinna
utan starfsgreinar sinnar eftir
geíþótta.
Áður en við skildum hét Jón
Rafnsson því að líta inn á
Þjóðviljann og segja lesendum
Ihans brot úr ferðasögunni. Því
miður var tími okkar beggja í
naumara lagi er hann barði að
■dyrum á miðvikudagskvöldið,
en hér eru höfuðdrættimir úr
frásögn hans.
Ég var alls um sjö mánuði
í ferðalaginu, fór héðan í júlí-
mánuði, lagði leið mína um
Kaupmannahöfn, Stokkhólm,
Helsingfors, Leníngrað til
Moskvu. Þar dvaldist ég fram
undir lok júlímánaðar, er ég
fór suður tii Krím og vistað-
ist á heilsuhæli í Mishgor við
'Svartáhafið, undir tindinum
fræga Æ-Petrí. Þar dvaldist sér
til heilsubótar fólk frá flesttim
'þjóðum innan Ráðstjórnarlýð-
velöanna, vestan frá Lettum
austur til Mongóia, norðan frá
Arkangelsk súður til Georgíu.
Þarna var aðbúnaður, þægindi
og tækni allt með sérstökum
fyrirmyndarbrag. og er þeim
sem reynt hafa erfitt að gera
sér í hugariund að betur verði
að sjúklingum búið en í Mish-
gor.
Viltu segja svolítið nánar frá
þessum stað?
Mishgor er nafn á héraði
sunnan Krímfjalla, þar er æva-
forn Tatarabyggð; til dæmis er
þar mörg hundrúð ára gamall
Tatarabær sem heitir eins og
París nema þar er k í staðinn
fyrir p: Karis. Mishgor er ekki
foær, en í þes3U héraði er mik-

ill fjöldi heilsuhæla, þar á með-
al þetta þar sem ég var. Þar
er fjöídi frægra hressingarhæla
á víð og dreif um sveitina, og
má geta þess að Sigfús Sigur-
hjartarson dvaldist um skeið
á öðru hæli ekki langt frá mér.
Hvað sástu merkast í Mish-
gor?
Tvímælalaust „grasgarðinn"
fræga í grennd við Jalta. Þar
kváðu vera samankomnar flest-
ar trjátegundir heimsins. Allt
skipulag garðsins er með þeim
hætti að maður hlýtur að hafa
orðið listaverk um það. Þetta
er gamall garður, stofnaður
snemrna á 19. öld, en að sjáif-
sögðu hefur honum fyrst verið
sýnd full rækt síðustu þrjátíu
árin. I sambandi við garðinn
er heil vísindastofnun sem hef-
ur með höndum tiiraunir í skóg
rækt, o. fl. þar að lútandi, og
er garðurinn og stofnunin nú
orðin kunn um alian heim. Ég
var heilan dag í grasgarði þess-
um, og þó hásumar væri reynd-
ist garðurinn ofviða deginum:
mér fannst ég eiga flest ó-
skoðað þegár ég fór. Fjölskrúði
hans verður ekki með orðum
lýst. Þeir Mitsjúrín og Lýsen-
kó hafa báðir átt drjúgan þátt
í að gera garðínn frægan.
Þú munt hafa komið áður á
þessar slóðir?
Já, árið 1933 var ég um hríð
í þorpinu Símíís, á Sanatorí
Lenína. Það hæli hlaut þau ör-
lög síðar að verða einn seinasti
varnarstaður nazistahersins á
þessum slóðum er hann fíýði
heimleiðis vestur. Var það lagt
í rúst í átökunum, eitt af til-
tölulega fáum hæium sem beið
þau örlög.
Hverju sætti það?
Mér skildist á þeim sem ég
talaði við að sókn Rauða hers-
ins hafi verið. svo hröð og q-
vænt vestur með Asovshafi að
Þjóðverjum hafi ekki unnizt
tími til að eyðileggja nema
hlutfallslega lítið af mannvirkj-
um á þessum slóðurn. Nú er
verið að endurreisa Lenínheilsu-
hælið. Er ég kom þama suður
eftir lét ég ekki lengi bíða
að vitja fornra kynna, og þá
voru þeir að keppast við smíði
nýju byggingarinnar. Þeir byrj-
uðu í vor, og verkamenn sem
unnu þama sögðu mér að þeir
ætluðu að ljúka smíðinni fyr-
ir 1. desember, samkvæmt per-
sónulegum tilmælum Stalíns.
Það verður framkvæmt. Þetta
verður gífurlega mikil bygging
og fögur.
Ég saknaði úr umhverfinu
fjöida listaverka sem nazistar
höfðu skeytt skapi sínu á, skot-
ið niður eða rænt í heilu líki.
Víða sáust brotnir fótstallar
undan ýmsum listaverkum úr
heimi höggmyndaana. í Rús-
Alka sá ég til dæmis mjög öm-
urleg verksummerki nazískrar
IslasdssýnliigÍD í Bnissel
fúlmennsku í garð listaverka.
Mér .var tjáð að reynt yrði eft-
ir föngum að bæta skaðann,
meðaf annars með því að gera
nýjar höggmyndir eftir ljós-
myndum.
Sáust ekki víðar merki styrj-
aldarinnar ?
Búið er að endurreisa flestar
þyggingar sem urðu hart úti,
og jarðvegur færður í samt
horf: skotgrafir fylltar og svo
framvegis.
Krím er mikið gósenland?
Segja má að landið sunnan
Krímfjalla sé einn óslitinn ald-
ingarfur, baðaður daglangri
sól. Þar eru miklir skógar, með
óteljandi trjátegundum. Við
ströndina eru miklir baðstaðir
og kunnir eftir því. Að sumar-
lagi er sjórinn þar þetta 20-24
stiga heitur. Ég sakna þessarar
stóru, heitu laugar. —
Hvert lagðirðu leið þína frá
Krím?
Aftur norður til Moskvu.
Þar hitti ég séndinefnd MlR,
og líklega eru þeir búnir að
segja flest af því sem ég vildi
sagt hafa. Annars kynnti ég
mér sérstaklega kjör sjómanna
í Ráðstjórnarríkjunum. Er
hvorki tími né tækifæri til að
skýra þau mál nú, enda hef
ég í hyggju að gera það síðar
á öðrum vettvangi. Og nú verð
ég að fara.
Viltu ekki gefa okkur fyrst
ofurlítið yfirlit yfir það sem
þú sást og heyrðir í Austur-
vegi ?
Það er mjög greinilegt ein-
kenni á rússneskum bæjum að
þar eru allar búðir fullar af
tvennu: vöru'm og kaupendum.
í Kaupmannahöfn, til dæmis,
Framhald af 6. síðu.
Það starf mun cfundarlaust
af allra hendi, sem árlega er
falið nokkrum mönnum: að
meta og vega íslenzka list til
peninga. Grundvöllur }>essa
mats hefur löngum verið næsta
óljós. Stundum virðist sem úm
viðurkenningu sé að ræða,
stundum um fátækrastyrk, en
oft er þó hvorugu til að drexfa
Iðulega virðist þeirri megin-
reglu hafa verið fylgt, að launa
mönnum fyrir sæmilegan efna-
hag, en refsa öðrum fyrir fð,-
tætkt, — bera á þá gull, sem
minnst hafa látið á sér ki-um'
en strika hina út, sem hafa
haldið sér sæmilega vakandi og
þá oft lent í kasti við ríkjandi
skoðun. Þannig er það oft hvik-
ull barómeter almenningshylli,
sem lesjð er á, en ekki raunveru-
legt framlag listamanna.
Það hlýtur að vera hverjum
þeim augljóst, sem nermir að
hugleiða það í einlægni, að lista-
mannalaun eða styrkur geta því
aðeins orðið til verulegs fram-
dráttar listar í landinu, að þeirn
sé öðru framar beint til þeirra
ungu raanna, sem eru að ryðja
nýjar brautir, hafa getið sér
góðan frama en glima þó enr
við kröpp kjör. Þá væri tvennt
unnið í senn: eftiahagsleg að-
stoð og örfun til freikari starfa.
Allt annað er bein ósk um
menningarlega kyrrstöðu.
Hvað úthlutuninni til ís-
lenzkra myndlistarmanna við-
víkur, þá mun hún öllu furðan-
legri í ár en endranær. Virðist
þar aðeins tvennt geta komið
til greina, — vísvitandi rangs-
leitni listainatsmannanna eða
hitt að yfirsýn þeirra um ísl.
myndlist er mjög ónóg, og er
hvorttveggja jafn illt. Það lof-
ar reyndar ekki góðu, að menn-
irnir skuli valdir til þessa starfs
eftir því, hvaða skoðun þeir
hafa á stjómmálum. Mig mundi
ekki undra, ,þótt sú ráðstcfun
þætti einhverntíma bi'osieg.
Það * sem mér þykir helzt
keyra um þverbak við þesrsa út-
hlutun er, að stór hópur lista-
manna,. sern einna helzt hefur
markað þáttaskil í íslenzkri
myndlist síðustu árin, er með
öllu settur hjá. Eru þétta lista-
mennirnir Tóve Ólafsson, Nína
T ryggyádc tir, Jóhannes Jó-
hann-esson, Kjartan Guðjónsson,
Valtýr P’éturseon, Kristján
Davíðsson og Sverrir Harald3-
son, sem þó er þeirra yngstur
og óreyndastur, en frábært
listamannsefni. Hvað getur vald
ið þessarj unaariegu ráðstöfun
nefndarinnar? Sé styrktarhug-
myndin tekin til álits, þá þarf
engum blöðum að fletta. Málar-
ar þessir eiga það sammerkt
við listamenn allra tíma, eem.
fara órudda slóð, að rayndir
þeirra fá að minnsta kosti að
þorna í næði. Og þótt Tóve Öl-
afsson eigi verk sín á nokkram
opinberum stöðum, í Iistasafn-
inu, anddyri Þjóðleikhússins og
garði hvíldarheimilisins að
Jaðri, þá heggur engirin gull úr
grágrýtinu í Laugarnesi eins og
nú horfir.
Sé hinsvegar um það spurt,
hvort umræddir listamenn hafl
Framhald á 7. síðu.
m

SKAK
Ritstjóri: Guðmundur Arnlaugsson
,,Ævinfýri8 um ókunna skákmanninn"
Þegar Becker, ritstjóri Wienar
Schachzeitung, ritaði i blað sitt
um skákþingið í Moskvu 1935,
kallaði hann það ævintýrið um
hinn ókunna rússneska skák-
mann. Svo mjög fannst honum
til um þá óþekktu menn, er þar
komu fram og stóðu víðkunnum
skáksnillingum á sporði.
Síðan hafa mörg tafímót farið
fram í Sovétríkjunum og mætti
nota sama heiti um flest þeirra.
Efnilegir nýliðar koma fram í
öllum löndum, en hvergi virðist
úr meiru að velja en þar eystra.
Síðasta skákþing Sovétríkjanna
var þarna engin undantekning,
grózkuna má bezt marka af því
að á „interzonal“-mót það, sem
halda á í Stokkhólmi á þessu ári,
senda Sovétrlkin sveit, sem að
Kotoff undanskildum er skipuð
nýjum nöfnum: Petrosjan, Heller,
Averbach og Taímanoff. Og á
þessu þingi kom fram ungur
maður, sem aldrei hefur heyrzt
nefndur fyrr, gerði sér lítið fyr-
ir og lagði bæði heimsmeistarann
og efsta mann mótsins að velli.
Þær skákir hefi ég eigi séð, en
tæpast munu þær kvikari en sú,
sem hér fer á eftir, þar sem sami
Kopýloff ornar Petrosjan.
Nimzoindversk vörn.
Petrosjan. Iiopýloff.
1. d2—d4 Rg8—46
2. c2—c4 e~—eö
3. Kbl—c3 Bf8—b4
4. e2—e3 b'S—b6
5. Kgl—f3 Bc8—b7
6. Bfl—d3 c7—c5
7. o_o 0—0
8. a‘i—a3 c5xd4
9. Bc3—a4 Bb4—e7
10. e3xd4 Dd8—c7
11. b2—b4 Bf6—g4
12. g2—g3 f7—fð
13. Hfl—el
Fyrstu tólf leikina er skákin
samhljóða fimmtu einvígisskák
þeirra Botvinniks og Bronsteins.
Hér lék Botvinnik Rc3 og eftir
a6, 14. Hel stóð skákin jafnt.
13. . . . f5—<4!?
14. Bclxf4 Hf8xf4
15. g3xf4 Dc7xf4
Fórn svarts er ef til vill ekki
rétt frá strangvísindalegu sjónar-
miði, en hvítur á erfiða vörn fyr-
ir höndum.
16. d4—d5 e6xd5
17. Helxe7
Hér virðist hvítur missa af
beztu leiðinni: cxd5. Hann svarar
þá Bxd5 með Bxh7t og Dxd5.
Ekki er sjánanlegt að svartur
eigi þá nokkra leið til þess að
jafna metin, því að 17. Rxf2 dug-
ir heldur ekki.
17 ..... Bb8—c6
18. He7—el
En ekki Hxd7, Rce5 og svartur
vinnur.
18 ..... Ha8—fS
19. Bd3—e4
Önnur vörn er varla til gegn
Rc6—d4.
19 ..... d5xe4
20. Ddl—d5f Kg8—h8
21. DdS—e4 Df4—f6
22. De4—g4 Bc6—d8
23. Dg4—g3 Bb7xf3
24. Hal—cl Kd8—e6
25. Ra4—c3 Re6—d4
26. Hel—eS Bf3—c6
27. Rc3—d5 Df6—f7!
Býr sig undir að grafa ræturn-
ar undan riddaranum á d5, og
felur þar að auki í sér gildruna
23. He7 Bxd5! 29. Hxf7 (hótar
máti!) Re2t 30. Kfl Rxg3t og þv{
næst Hxf7.
28. Ilcl—el.
Bezti leikur hvíts er líklega Hdl.
Eftir Rf5. 29. Hf3 Rxg3 30. Hxf7
Re2t 31. Kfl Hxf7 32. Kxe2 er
jafntefli sennilegasta niðurstaðan.
28. . . . b6—b5!
29. He3—e7 Df7—g8
Því skyldi enginn trúa, er sér
þessa taflstöðu, að hvítur tapi í
fáum leikjum.
30. Kgl—fl fc5xc4
31. Bd5—eS c4—c3
32. Hel—cl c3—c2
33. Be3xc2 DgS—c4f
34. Kfl—el Bd4—f3f
Og nú gerðist það tvennt í senn
að hwítur fór yfir tímatakmörkin,
og gafst upp.
Liðsmunur kemur
ekki alltaf að haldi.
Skákmenn eru því vanir, a3
lítil þúfa velti stóru hlassi, snú-
Frainhald á 6. síðu.
•
Samkeppnin 8. þraut„
\M 1 -M
m ~
i§ í

wM
m
im
r .
Mí m #;,•? 1 i
; ''m a wm.
I m y m & fm
■ ■ ■
ABCDEFGH
Staðan er flókin, og ekki bætip
það úr, að einu upplýsingarnar,
sem þrautinni fylgja eru þær, að
hvítur á leik. Leysendur eiga sjálf-
ir að komast að raun um, hvort
hans bíður vinningur, jafntefli
eða tap. En óhætt er að lofa því
að margt skemmtilegt leynist í
stöðunni, og fyrir rétta lausn eru
veitt 5 stig, svo að ef einhver hef-
ur leyst ailar þær þrautir rétt,
sem komnar eru, er hann kominrt.
upp í 25 stig.