Þjóðviljinn - 02.07.1952, Síða 3

Miðvikudagur 2. júlí 1952
ÞJÓÐVILJINN
(3
Ragnar V. Sturluson:
Vegna þesa, að Grænland
hefur um langan aldur verið
lakað oss íslendingum, er eigi
nema að vonum, að oss sé
harla ókunnugt um mannúðar-
starfsemi þá, sem danskt
stjórnarfar hefur rekið þar síð-
ustu tvær aldirnar. Möguleik-
ar á því að kynnast ástand-
inu þar af eigin raun og
ksyfja til mergjar hin raun-
verulegu rök og ástæður fyrir
stjórnarháttum Dana á Græn-
landi og verndarstarfsemi
þeirra yfir hinu grænlenzka
fólki, hafa því verið sára litl-
ar fyrir oss Islendinga, nema
þá fáu, sem þar hafa dvalizt
á vegum dönsku stjómarinnar,
háðir tilgangi hennar og tak-
mörkunum á því að kynnast
iþjóðfélagsiegum og hagfræði-
legum möguleikum Grænlend-
inga og Græniands niður í
kjölinn.
Hér hefur af mörgum verið
haldið fram þeirri skoðun, sem
reyndar danskir patriótar eru
höfundar að, að tiigangur
dansksins, með háttum sínum
þar sé sá einn, að vernda
hina fámennu íbúa frá tortím-
ingu uppruna síns og eymdar
lífskjörum, sem óhjákvæmilega
yrði hlutskipti þeirra, ef hulu
launungarinnar væri af þeim
svipt og venjuleg samskipti
hæfust milli þeirra og annarra
evrópuþjóða. Hlutverk Dana
væri því þakkarvert frá sjón-
arámiði mannúðarinnar. Hinum
sömu hefur reyndar gleymzt
að um nokkurn aldur áttu og
Isiendipgar þennan kost, en
þráuðust af alefli gegn því að
njóta hans, þó segja megi, ef
til vill, að þeir hafi fengið
öðrum í hendur forsjá þessa
hlutverks nú um sinn.
Það mætti því óneitanlega
vekja athygli, í það minnsta
hér á landi er dönsk rödd
heyrðist, sem kvæði við annan
tón í -þessu máli.
Fyrir skömmu barst mór í
hendur tölublað af málgogni
■Sameignarsinna í Danmörku,
„Land og foik“, frá 2S. febrú-
ar þ. á. þar sem Börge Poulsen
kennari, er áður hefur starf-
að í Grænlandi, cg því kunnug-
ur .högum manna þar, ritar
grein í tilefni 2ja ára afmæl-
is útkomu tillagna Grænlands-
nefndar Ríkisdagsins um hag-
ifræðilegan grundvöll hinnar
dönsku nýlendustiórnar.
Enda þótt, að því er verður
aéð, að höf.undur gangí út
frá því að Grænland sé danskt
land, og, að því leyti, varpi
ekki nægilega skýru ljósi yfir
þá • sögulegu þróun, sem skap-
að hefur Grænland dagsins í
dag, er greinin mjög vel rit-
uð og skarplega drevin dialekt-
isk mynd af ástandinu einsog
það kemur honum fyrir sjón-
ir.
Mér þótti hlýða að gefa fólki
kost á að lcynnast þessu ó-
venjulega danska viðhorfi um
(þessi mál og tók mér því Bessa
leyfi að snúa greininni laus-
lega yfir á íslenzkt mál. Þótt
íhinum líflega danska stíl hafi
ekki orðið náð hjá mér sem
skyldi vænti ég að hvergi sé
meining rangtúlkuð. En nóg
;um það, nú hefur Poulsen
orðið:
Eins og kunnugt er, er nú
leksins farið að tala um raun-
verulega hagnýtingu námuauð-
æfa Grænlands, setn vitað hef-
ur verið um í fleiri ár á tak-
mörkuðum svæðum. Fyrst
snýst áhuginn um hinn mikla
blýfund í Austur-Grænlandi.
Enda þótt áhugi erlendra auð-
fyrirtækja verði sterklega vak-
inn með gróðavoninni, mundi
auðvitað einnig verða eitthvað
afgangs fyrir Danmörku. En
mundi nokkuð verða handa
Grænlendingum? Það er spum-
in.
Hið hneykslanlega, óverjandi
ástand á Grænlandi er oftast
afsakað með því, að það sé
peningana sem vantar. Leið-
andi embættismaður í Græn-
landsstjórninni hefur í grein
í Berlingske Tidende staðhæft
Margir málmar
finsiast I jörðu í
Grænlandi, en Ht-
ið sem eivkert
verið gert af því
að vimia þá. Þó
eru þar kryolit-
námur, en lcryo-
Iit er notað við
aluminiumfram-
leiðslu. Myndin
er úr slíkri námu.
á hendur verzlunina 1774*,
og leit á það sem fyrirmyndar
verkefni um langa hríð, að
sem alíra mostar tekjur af
Grænlandi í ríkiskassann. Það
var þess vegna nauðsynlegt að
ná beinum tökum á daglegum
atvinnuháttum Græalendinga
og danska stjórnin (þ. e. a. s.
konungsstjórnin, þýð) tókst á
hehdur stjórn hinnar græn-
lenzku þjóðar sem heildar. Hið
gamla frumko.mmúniska sam-
félag, þar sem sérhver Græn-
lendingur hafði verið frjáls
einntaklingur var gleypt af
skipulagsvél auðvaldsins.
Þegar tekin er til athugun-
ar hin lága íbúatala** (í
forstjórar og ffeiri í sinn hlut
12.000 rbd. á sama líma og
trúböðið verour að láta sér
nægja um 8.000 rbd. Lækna-
embættin, sem haldið var uppi
með nauðsyn danskra manna
? hvga. fengú í sinn hiut um
3.COO rhd. en útsend hús og
skólastofur urðu að láta sér
nægja 166 rbd. Afgangurinn,
39.500 rbd. fóru í ríkiskass-
ann. Á &u árum, .1842-—46,
var imiborgað i ríkiskassarm
samtais: 125.242 rbd.
Embættismennirnir í Græn-
landi höfðu vitanlega hin
ströngustu fyrirmæii um að
gæta peninganna og þegar
liuzigurtímabH gengu í garð,
eigin iþjónar ríkisverzlunarinnr
ar vorú heldur ekki alltaf fé-
legir. Morðingjar og aðrir
tugthúslimir voru notaðir í
þjónustu verzlunarinnar.
„Grænlánd er áreiðanlega
hentugur staður fyrir þajinig
spillta menn“, eins og umsjón-
ar maður nokkur skrifaði.
Á þriðja tug nítjándu ald-
arinar var sett á stofn stærri
Grænlandsnefnd, eftir að ris-
ið -höfðu kröfur' um að eitt-
hvert tiliit væri tekið til Græn-
lendinganna. I eirmi. tillög.u er
minnst á það, að það sé áa
efa ósanngjarnt að „hinir 7000
Græniendingar, sem lifi við svo
léieg kjör, að þeir væru eklri
ósjaldan ofurseldir hungurs-
neyð, ættu að þjóna því hlut-
verki að skapa Danmörku á-
litlegar tekjur“.
L. N. Hvidt, sá, sem ,af svo
miklum áhuga tók þátt í
frelsishreyfingu fjórða tugs
aldarinnar, var fulftrúr í Græn-
landsnefndinni 1835, og hann
lagði ekki lófana yfir í dóm,-
um sínurn um Grænlandsstjórn
ina. Ailan ágóða sem ynnist af
að Grænland geti ekki um
langa framtíð bjargast nerna
með miklu tiliagi og greiðsi-
um utanfrá. Grænland gefur
viðskiptalegan halla, er sagt,
og að íbúarnir hafa enn ekki
gefizt upp, er að þakka mann-
úðlegum og fjárhagslegum
hjálparstofnunum vorum. Af
Þessu hljóta Grænlendingar
sem Danir að fá þá hugmynd
að Grænland sé byrði fyrir
Danmörku.
En athugun þeirra heimilda
sem fyrir liggja munu sýna,
að ef tala á um byrði í þessu
tilfelli, er það —• einnig í hag-
fræðilegum skilningi — Dan-
mörk, sem um aldir hefur ver-
ið þrældómsbaggi á hinni litlu
grænlenzku þjóð, en .ekki öf-
ugt.
Hin evrópska ásókn á hið
grænlenzka samfélagssvæði,
fór fram á tvennum vígstöðv-
um: með beitingu trúboðsá-
hrifa og verzlunaraðferðum,
Möguleikar Hans Egedes, að
komast til Grænlands, síóðu,
og féllu með „Hinu grænienzka,
verzlunarfelagi“. Verzlunin við.
Grænland var rækt af þessu
fálagi fyrstu árin en konung-
urinn tók hana fljótlega að
sér. Síðan leigði hann hana
sérstöku verzlunarfélagi um,
stundarsakir, sem ekki drap,
hendi við ágóðanum
Þegar þetta félag, reyndar
nauðugt, varð að láta af hendi
rakna of mikinn hluta af gróð-
anum til trúboðsins, voru oft
erjur milli þessara tveggja að-
ilja. Urðu þessar erjum m. a.
til þess að danska ríkið tókst
kringum 1830 var hún hér um
bil 7000 sálir) voru það eng-
ar smáupphæðir, sem græddar
voru á Grænlendingum. Ef lit-
ið er t. d. á reikningana fyrir
árið 1842 eru taldar tekjur
af vörum útfluttum frá Græn-
landi 260,000 rbd., sem að við-
bættum ýmsum smátekjuliðum
ger-ir hina samanlögðu tekju
upphæð að 287.000 rbd. á út-
gjaldahliðHia er dregia upp
svolátandi mynd:
„Vegna þarfa Grænlendinga"
l, 968 rbd.
Reiknlngurinn sýnir, eftir að
m. a. er búið að draga frá
mikla launfúlgu fyrir forstjóra
á eftiriaunum, verulegan hagn-
að á, 62,247 rbd. Af þessum
tekjuafgangi taka emfremur
* Þetta er ekki rétt. Verzl-
unin var tekin af „Det grön-
landske HandeIskompagni“ og
fengin í hendur „Den kougelige
Monopolhandel“ 1775, vegna
kvörtunar trúboðsprestanna
um meðferð „Ðen grönl. Hand-
elskomp. á Grænlendingum. Síð
an var hún sameinuð við ís-
lenzku einokunarverzlunina
1781, ásamt verzluainni við
Færeyjar og Finnmörku undir
nafninu: Den kongelige Grön-
landske, Islandske, Finnmark-
ske og Færöiske Handel.
Þýð.
**Eaginn veit um þá majin-
fækkun, sem varð eftir að
Danir hófu trúboð og við-
skipti við Grænland, fyrstu ára
tugina eftir að Egede kom
þangað, en hún yar gífurleg.
Þýð.
vissu nýlendustjórar og um-
sjónarmenn varla hvort þeir
máttu hjáipa, eða livort þeir
áttu að láta. Grænlendinga,
hægt, og róiega, deyja úr sulti.
I kringurn 1830, játar nið-
urbrothin umisjónarmaður, að
hann hafi orðið að. útdeila
hungurskammti meðal ítúanna.
Til afsökunar bætir hann hcg-
væriega við „því verziunin gæti
ekki staðizt án Grænlending-
anna“. __ ^
t fyrstu 100 árin eftir inn-
troðslu Dana í landið var sam-
kvæmt þessu einungis hugsað
um ágóðana af því, Gxænlend-
ingarnir voru hreint og beint
ruddalega arSrnýtt nýlendu-
þjóð, sem beið óbætanlegan
skaða við ránsskap hins
danska ríkiskassa, Stéttarskipt
ingin var byrjuð og trúboð og
vérzlun í félagi vcru í fullura.
gangi með að brjóta niður
hina grænlensku menninsu,
sem ekki var bætt með neinni
a.nnarri. Áhrif Evrópumanna
höfðu ekki verið sem bezt.
Forstjóri fyrir verzluninni rit-
aði: „Hvergi eru Grænlending-
ar þrárri, heimtufrekari, drykk
feldari . og ósiðlátari .en við
nýlendurnar, þar sem Evrópu-
menn halda sig . . . . “ Að
Grælendingar tíafi ekki alitaf
haft sem. beztar fyrirmyndir,
benda og ýmisar heimildir á.
Hirt einstöku einkaauðfyrir-
tæici, sem fengu tækifæri tii
að taka þátt í arðnýtingunni,
höfðu oftast ekki sem bezta
menn til að kyana, sig. Starfs-
mönnujn þeirra er lýst sem
urmul af úrkastsmönnum. Og
Grænlandi vegna verðs, sem'
einokunarverzlunin fastákvæði
án þess að Græniendinga.r
fengju að hafa áhrif á vsrðið,
k.allaði hann hreina og beina
þlóðpeninga.
Nefndin frá 1835 sló því
föstu, að þegar ríkið hofði
grætt á Grænlandi væri það
eingöngu vegna þess, að land,-
ið og fó.lkið hefði verið arð-
rænt.
Eftirleiðis var það þá líka
meiningin að Grænltr.dingar
skyldu njóta góðs af þeim tekju
afgangi, sem verzlunin gæfi.
Það var mjög hörmulegt að
þessari reglu .skuli ekki Iiafa
verið fylgt. Grændand ,er s.töðr
ungt einangruð eind í hinum
danska þjóðarbúskap. Ekki
einu sinni danskir p'eningar
gilda á Grænlandi. Ríkið hef-
ur einokun á öllum inúilutn-
ingi og útflutningi og fastá-
kveður þessvegna. allt verð’ag.
Lögin frá 1925 um stjóra
Grænlands. segja fallega, að
a.Uur verzlunarrekstur skuli
hafa . að márkmiði að gagnast
þörfum fólksins. Sérhver hlut-
lau/3 rannsókn mun komast að
þeirri niðurstöðu að þessari'
reglu er ekki fylgt. Ea ói.ukk-
an er, að öll rannsókn torveld-
ast af laumungarbraski stjórn-
arinnar. Þessvegna er það erf-
itt. að fá fullar- skýringar, cn
dálítið- hefur maður þó .að, styðj
ast við.
Samkvæmt ha.gfræðiskýrsl-
um (Statistisk Árbog) 194?,
flutti Ðanmörk, á árinu 1946,
út vörur fyrir 2.774.000 kr«
Framhald á 7, sídiu ,• j