Þjóðviljinn - 11.03.1953, Blaðsíða 11

Öryggi fyrir opna vélbáta
Framh. af 6. síðu.
Það er ekkert hægt að segja,
því það eru komnar talstöðvar
í hvert krunrmaskuð, og mun
hann hafa átt þar við talstöðv-
arnar sem komið hafa hin síð-
ustu ár í hinar smærri ver-
stöðvar. Þær voru krumma-
skuð skipstjqrans. Þær höfðu
ekki sama- rétt til sjálfshjargar
og hinir stærri staðir,. en það
'er einmitt þessi hugsunarhátt-
ur skipstjórans er kemur fram
hjá • ráðamönnum þjóðarinnar
gagnvart þeim sfnáu. En þeir
■mörgu smáu eru hinir stóru,
og eru því þýðingarmikill
hlekkur í þjóðfélagskeðjunni.
Áður en ég lýk við þennan
öryggisþátt, þá vil ég hér
minna á nokkra eftirminnilega
atburði er gerzt hafa ekki fy-rir
. alllöngu 'síðan, en vil ó'gjarnan
nefna nöfn í því sambandi eða
staði.
Vitað er að okkrir opnir vél-
bátar hafa hrakizt fyrir sjó og
vindi svo klukkutímum skipti
á hafi úti án þess nqkkur vissi
hvað væri að gerast, sumir
höfðu rekið upp í urðir í stór-
sjó og 'stormi langt frá manna-
byggðum, bátar þeirra brotnað
í spón, en einhver yfirnáttúrleg
öfl bjargað áhöfnunum, þannig
að þær komíist. til manna-
toyggða nær dauða en lífi. Aðr-
ir toátar hafa hrakið í óveðrum
skammt undan landi, þar til
þeir soguðust í hið mikla djúp.
Flestir þessir bátar mundu
hafa. komizt heilir í höfn, ef
þeir hefðu getað kallað á að-
stoð frá landi, og 'greint frá
staðarákvörðun..
Hvort er meifa virði: okur-
karlar áðurnefndrar stofnunar
eða nokkrir fjöiskyldufeður er
hætta hfi ’SÍnu á haustnóttum
á haf út á .litlum opnum vél-
toátum til að draga björ.g í bú?
Enn má nefna stofnanir er
telja þennan útveg smábátanna
réttlausan og vil ég þar fyrst
tii telja vátryggingarfélögin.
öHvað mun valda því að ekki
er unnt að fá þessa litlu báta
tryggða eins og .stærri báta og
skip? Vil 'ég 4b:þvfusambanidi
leyfa: mér að toeina því ,sjér-
staklega -til -Samvinnutvygging-
anna að þær taki upp trygg-
ingar á opnum vélbátum nú á
þessu ári. Það er tilfinnanlegt
fyrir fátækan ’f jölskylöumarin
að verða máske fyrir missi
eða tilfinnanlegum skemmdum
á bát sínum án þess að fá bæt-
iur greiddar fyrir tjónið- Hér
sem svo á mörgum öðrum svið-
um áyíslik samhjálþ. rétlf'á sér.;
að fjöldinn gréiði “ fyrir eih-
staklinginn, þegar óhöpp ber
að höndum. _
Þá kem ég að lánastofnun-
um (bönkunum). í>ar er eltki
að finna náð fyrir þessa litlu
báta. Það mun vera ókleift að
fá lán, þótt í litJum stil væri,
út á nýsmíði þeirra, og tel ég
það misráðið af bönkunum að
lána ekki einhvern hundraðs-'
hluta af byggingai’kostnaði eða
matsverði út á þessa báta. Tel
ég sízt meiri hættu á að foank-
arnir fengju skelli eða yrðu
fyrir skakkaföllum af slíkum
lánveitingum en lánum til hinna
stærri báta og skipa. Væri það
vel, ef bankarnir endurskoðuðu
afstöðu sína til þessarai- teg-
•undar útgel’ðar.
Þ.að var svo fyrr á tímum,
að hin opnu róðrarskip veittu
möi’gum landbóndanum mikla
tojörg í bú, því víða var það
svo, að bóndinn átti hlutdeild
í bát og stundaði sjóróðra vor
og haust að einhverju leyti.
íSiðan hverfa róðrarbátarnir og
vélbátar koma í staðinn, sem
eru ekki eins mannfrekir, og
þróunin verður sú að alltaf ér
talið að það stóra og fullkomná
sé það sem koma á og það
litla eigi ekki tilveiuxrétt, því
það gefi ekki nægilega gróða-
von, hvorki fyrir útgerðarmann
né skipshöfn, og aðfoúnaður sjó-
mannanna sé með öllu óviðun-
andi í þessum litlu bátum. Það
skal viðurkennt að betri mun
líðan manna oft og tíðurh á
hinum stóru skipum og þau
skila oft meiri f járhæð til þeirra
er við þau vinna, en það virð-
ist nú um skeið, að það sé stói’-
útgerðin sem ætli ,að 'setja heil
byggðarlög og margan útgerð-
armanninn o, fl. í gálga gjald-
þrota. .Má vera að hér sé um
þjóðarmein að í’æða sem ráða-
menn þjóðarinnar kæra sig
ekki um að lækna með í'étt-
um meðulum.
Það virðist einkennileg þjóð-
félagsfræði á sviði fjármála, að
ríkisvaldið geri ráðstafanir til
að greiða af almannafé til út-
gerðarinnar þegar illa gengur,
en lofa svo hinni sömu útgerð
,að hirða óskertan gróða þegar’
vel 'gengur.
Og í’íkisvaldið gerir stundum
enn furðulegri ráðstafanir til
að bjarga stórútgerðirini. Það
ákveður með lögum, að verzl-
anir og ýmis önnur fyrirtæki
og einstaklingar skuli tapa stór
fé ,af því að þeir aðilar hafi
lánað útgerðinni ,að undan-
förnu, og dæmi munu vera
fyrir því að vegna þessara að-
gerða ríkisvaldsins hafi sum
fyrirtæki orðið gjaldþi-ota, en
Ilagnýt jarðefni
Framhald af 7. síðu.
hafa við zink sem sýður við
: 907° og enn auðveldaj’a. við
ijjsyikg&ilfiur sqpv sýður v.ið 357°
Sil^ur er , liægt að leysa upp í
bráðnu hlýi og bréyta 'síðan
blýinu í blýoxíð en silfrið verð-
ur eftir. (Blý bráðnar við
327°). Gull ieysíst upp í sölt-
um ,af blásýru o. s. frv.
Kvikasilfur er eini málmur-
inn sem er fljótandi við venju-
legan hita. Storknunarmark
þess er -y39°. Það finnst frítt
í náttúrunni én einkum bundið
torenriisteirii sem málmsteinn-
,inn sinnóber. Sinnóber er rahð-
ur að lit og er eðlisþyngri en
flestir aðrir málmsteinar. Eðl-
isþyngdin er 8. Vinnsla málms-
ins úr þessum steini er ákaf-
lega .auðveld. Brennisteinninn
binzt súrefninu á venjulegan
hátt. Kvikasilfrið tengist hins
vegar ekki súrefninu við háan
hita heldur breytist það sjálft
.í gufu og fæst fljótandi málm-
urinn með því ,að þétta -kvika-
silfursgufuna. Kvikasilfur og
sambönd þess eru mjög eitruð
eins og kunnugt er 'og þarf því
að gæta allrar varúðar við
meðferð þess. Hið sama gildir
'Um ýmsa fleiri málma, einkum
þungu m-álmana,- en fyrst og
fremst kvikasilfur og blý.
útgerðin er varð þess valdandi
haldi rekstri sínum áfram á
kostnað almennings að meira
eða minna leyti.
‘Hér að ofan gat ég þess, að
bændur hef.ðu fyrr á tímum
haft nokkui’t bjargræði af út-
gerð róðrarbáta, og nú væri
það úr sögunni. En er ekki enn
heppilegt fyrir landbóndann og
sveitafólk yfirleitt að neyta
meiri fisks nú eins og áður var
og afla sér. hans þannig að fara
in.n á vöruskiptaverzlun við
smábálaeigendui', en það fyrir-
komulag hefur verið til fyrir
nokkru síðan í sumum by.ggð-
arlögum og reyndist vel.
Nú er .aftur á móti 'sá hátt-
ur á hafður að sjómaðuiinn
verður að kaupa það sem hann
annai’S getur, afui’ðir bóndans,
í gegnum oft óheppilegan milli-
iið, og bóndinn einnig fiskinn
í gegnum .annan mllilið. Þetta
verzlunarfyrirkomulag verður
þess valdandi að varan fyrir
báða verður oft og tíðum ein-
um fjórða til einum þriðja
dýrari fyrir báða en vera
þyrfti.
Er ekki hér um að ræða það
mikið hagsmunamál fyrir báða
þessa aðila, að tímabært sé að
i?oma slíkri skipan á samvinnu
er. til sparnaðar yrði fyrir báða
og ef til vill aukinna fram-
leiðslumöguleika?
K. J.
Þarfa bilsijórar?
Framhald af 4. siðu.
vilja draga lærdóma af fram-
anskáðum staðreyiadum og rök-
semdum og gera félagsstjórnina
að samnefnara hinna ólíku
faktora félagsorkunnar, eiga
þess kost að jafna þessi met
með því að kjósa lista vinstri
mannanna í sjálfseignarmanna-
deildintní.. Jafnframt eiga þeir
þess kost að kjósa í strætis-
vagnadeildinni lista, sem ér
skipaður einum vinstri manni
og tveimur hægri mönnum.
Ef slík yrði niðurstaða stjóm
arkosningarinnar, mætti heita
að nokkurt jafnræði skapaðist
í félaginu.
Að sjálfsögðu hefði verið
heppilegra að utidirbúa stjórn-
arkosningsna á annan veg og
fá samkomulag um samsetningu
hennar. En eins og málum er
nú komið, vil ég alvarlega
skora á þá félagsmenn . sem
óska friðar í félaginu og heil-
brigðs samstarfs um liagsmuna,
mál stéttarinaar, að athuga
hvort þeim finnist ekki, eins
og sakir standa, þettá vera lík-
legasta ráðið til að undirbyggja
heiðarlegt samstarf um félags-
málin og um hagsmunamál
stéttarinnar.
Steingr. Aaðalsteinsson.
Þé? skrökvið, sésa
Framhald af 7. síðu.
öldin hafi byi-jað í Austui'-
heimi, að „friðarhugsjónir
kristindómsins" hafi mjög kveð
ið niður vígaferli meðal ger-
man'skra þjóða o. fl. o. fl., en
slík ónákvæmni ber .aðeins vott
ium skeytingarleysi, eða það að
þér talið um hluti, sem þér
ekki eruð færir um að ræða;
verður ekki hér um sakazt.
Reykjavík, 8. marz 1953.
ísleifur Högnason.
Miðvikudagur 11. marz 1953 — ÞJÓÐVILJINN — (11
Furðulegur ritdómur
í Tímanum 26. og 27. febr.
birtist furðuleg grein, eftir
einhvern Helga Haraldsson á
Hrafnkelsstöðum, þar sem hann
skrifar um Gerplu Halldórs
Kiljans.
Það stendur einhvérS staðar
vrisa í gömlum rímum, þar sem
gelið er um bónda einn í fyi-nd-
inni er hafi búi'ð á Hrafnkels-
stöðum og spútð eldi og e.'tri.
En það er varla hægt að segja
um Helga, að hann spúi e'idi,
en héimska o*g fáfræði hecar
löngum verið eitthvert mesta
eitrið í heiminum. — Annars
er það átakanlegt, hvað maður-
inn flettir miskunnarlaust oian
af sjálfum sér, skilningsle'":,i
sínu og fáfræði.
Það er auðheyrt, að hann
botnar ekkert í Gerplu. Hann
skilur ekki þetta mikla skáld-
verk, hvorki að listgildi eða
anda.
Hann blínir á einstök orð,
slítur þau úr samhengi við
verkið og dæmir þau út af fyr-
ir sig, en igerir sér enga grein
fyrir því, ,að enginn íslenzkur
rithöfundur spennir yfir. annan
eins orðaforða að fornu og nýju
og Laxness.
Og enginn kann betur með
þau að fara en hann. Gömlum
orðum gefur hann nýtt líf og
vefur þau svo haglega í mál og
skáldverk, að þaðan mega þau
ekki missast, hversu ljót sem
þau annars væru út af fyrir
sig.
Ég er hérumbil viss um það,
ef Helgi tæki á sínu mikla sál-
arþreki og færi að hugsa að
hann gæti skilið það, að víking-
ar fornalda voru ekkert annað
í síriu innsta eðli og breytni
en 'ræningjar og ribbaldar, sem
fóru yfir löndin og rændu og
dráþu sáklaust fólk.
: Hvér ‘ þóttist mestur sem
rnestú í’séndi og flesta gat drep-
ié. — Þannig var auður þeirra
tíl kominn og völd.
Víkingar nútímans eru stór-
eiguamenn þjóðfélaganna, sem
verja fjármagni og tækni til
þess að hefja stríð við saklaust
fólk, — samanber Kóreustríð-
ið, nema nú er állt stórkost-
legra . qg ægilegra með morð-
velirm putimans.
En andinn er sá sami. Og
það er á þenna striðsanda sem
L'áxness deilir í Gerþlu;
Hann lætur liann kristallast
í Þorgeiri Hávafssyni. Þorgeir
er fullkominn persónugerfing-
ur þessa stríðsanda. Hann
vildi ekkert gera nema drepa
og ræna.
X raun og veru er toað þessi
einfalda, en, þó mikilsverða,
spurning sem Gerpla, eða höf-
undur - réttara sagt, leggur
fyrir íslendinga nú á þessum
síðustu og vei'stu .tímum, þegar
stríðsöíiin eru í algleymingi,
reiðubúin að hremma okkur
íslendingu eins og aðrar eða
fleiri þjóðir, . ef við gæturn
ekki að okkur í tíma: Ertu
með sti'íði eða móti? Ertu.með
é^á móti' víkinga- og ræningja-
andanum? Með eða móti menn-
ingunni, fólkinu?
En þar sem Helgi er nú einn
af þeim sem í sveit búa, þá
hélt ég satt a.ð segja, að hann
hlyti að vera , friðsemdarmað-
ui', sem hefði andúð á stríði,
því sveitafólk er yfirleitt gott
fólk. En ef maður á að taka
þau orð alvarlega sem hann
skrifar síðast í grein sína, þá
dettur manni annað í hug. —
Og vonandi er hann einangr-
aður með slíka hugsun.
Sagan mun sýna það, þó
seinna verði, að þessir — Rauð-
kjaftar •— sem ,Helgi kallar,
xrmnu bjarga íslenzkri menn-
ingu, verði henni á annað borð
bjargað,’ en ekki þeir menn
sem hugsa líkt og Helgi Har-
aldsson.
Svipall.
Kvikmyndir
Framhald af 9. síðu.
ljós fi’amar. Við fylgjumst með
því er hann vinnur fyrsta sig-
ur sinn, ratar hjálparlaust dá-
lítinn spöl og brosir í fyrsta
sinn síðan Ijósið slokknaði. Síð-
an vinnur hann hvera sigur-
inn af öðrum unz hann verður
sér þess meðvitandi að aðstaða
hans er ekki vonlaus, heldur er
honum kleíft að lifa og starfa.
sem hverjum öðrrim. Síðári'tek-
ur við er heim kernur að vinna
bug á hleypidómum aiínárra
gagavart óhagræði blindúnnar,
sem harin nú sjálfur veit að
þarf ekki að verða honum f jöt-
Leyniþjónustuaferðir
Framhald af 5. síðu
anna vörur, sem Bandaríkja-
stjórn og bandamenn hepnar
hafa sett bann á. Gaf Stass-
en í skyn að þescir náungar
mjmdu fá að kynnast ..bulu-
o'g rýtingsaðferðum" Villta
Bill.
Biskupar deila
Framh. af 5. síðu
arinnar Ustashi á stríðsárun-
um. Við þessi orð Garbetts hafa
kaþólskir' Bretar orðið æfir og
seg.fa árð það sé hróplegt -að
erkibiskup skuli mæla hót
ofsókn gúðleysingjá á hendur
kristinni kirkju.
ur um fót.
Myndin er jákvæð á fleiri en
einn veg. Kynþáttavandamálið
fær sinn skerf.
Arthur Kennedy leikur her-
manninn sélega vel; svo að
þróunin frá örvæntingu yfir í
von óg í bjartsýni verður
éinkar lifaridi og sannfærandi.
Sömuleiðis negrinn James
Eldvards (Homé of the OBrave)
sem hinn blindi vinur Kenne-
dys.
Kennedy er látinn vera frá
Suðúrríkjunum; en Edvards
verður bezti vinur hans; þeir
sjá ekki litarhátt hvórs arin-
ars. Eftirniinnilégur er þáttur-
inn þegar vinirixir höfðu verið
saman marga xnánuði og ein-
hver hefur orð á að von sé á
þremur nýjum sjúklingum.
Kennedy segir: .-.fvJlix’ niggarar,
ég vissi ekki að þeir hleyptu
xiiggurum hingað.“ Og Edvards;
„Jú — þeir hleyptu mér hi-ng-
að fyrir sjö mánuðum síðan“,
;og þá fyrst veit Kqnnedy um
litina á vini sínm.u.
Mörg önnur blutverk cru og
með ágætxu-n.
Mynd þessari <-r þgð -eiixkum
til ágætis að: liún or hrungin
mannúð og bjartsýni, hún er á-
gætlega leikin, handritið' ber
þess vott að það er samið: eft-
ir góðu skáldverki (Liglits out.
eftir Baynard Kendricks). D.G.