Þjóðviljinn - 14.07.1953, Blaðsíða 7

Þriðjudagur '14. júlí 1953 — ÞJÓÐVILJINN ~ (7
Gunnar Benediktsson:
tlmmáómm
Oi
un-
ÍSMIl
Ég leyfi mér að þakka Stúd-
entafélagi Reykjavikur fyrir
þann heiður og það traust, sem
það hefur sýnt mér með því að
biðja mig að flytja hér fram-
sögu um það stórbrotna um-
ræðuefni, sem fundi þessum er
ætlað.
Umræðuefnið er látið heita:
Kristindómur og kommúnismi.
Stúdentafélagð hefur mjög tíðk-
að það að undanförnu að velja
þau efni til umræðu, þar sem
andstæðum er att saman- Mér
virtist því fyrst, er ég heyrði
umræðuefnið, sem nú ætti að
taka upp nýjan sið og leiða nú
saman samherjana, eyða öllum
misskilningi, se.ni milli þeirra
kynni að hafa ríkt og tengja þá
traustari böndum. Ef etja ætti
saman andstæðum, þá hefði um-
ræðuefnið átt að heita: Kristin-
dómurinn og auðvaldið, eða:
Kommúnismi og kapitalismi,
eða þá ósköp einfaldlega: Krist-
indmur og ortódoksar kirkju-
stofnanir. En umræðuefnið heit-
ir: Kristindómur og kommún-
ismi, og þar sem séra Jóhann
Hannesson hefur varið valinn
sem framsögumaður ásamt mér,
þá er mér fullkomlega ljóst, að
svo er til ætlazt, að við stöndum
hér sem andstæðingar um um-
ræðuefni fundarins. Hann hef-
ur lítt fagra sögu að segja af
viðskiptum kommúnistanna í
Kína við þær stefnur og stofn-
anir, sem munu heita kristin-
dómur í hans munni, og víðar
gerast atburðir svipaðs eðlis.
Þetta er tilefni þess, að þetta
umræðuefni er valið.
Það gleður mig, hve því er nú
miklu minna hreyft en áður, að
ekki megi blanda saman trúar-
brögðum og stjórnmálum. Val
Stúdentafélagsstjórnarinnar á
umræðuefni í dag og þátttaka
séra Jóhanns Hannessonar um
framsögu þess sýnir, að báðir
þessir aðilar eru mér sammála
um, að þetta tvennt snerti hvort
annað í veigamiklum atriðum.
Enda er það sannast mála, að
trúarbrögð eru aðeins eitt at-
riði þess hugmyndaheims, sem
skapast og þróast í sambandi
og samræmi við þróun og á-
stand fra-mleiðslu- og þjóðfé-
lagsafla hverju sinni. Ég fer
ekki nánar út í fræðilega skil-
greiningu þess í þessu sambandi.
en engin er sú trúarhreyíing,
sem sýnir þetta greinilegar en
einmitt kristindómurinn. Krist-
■ indómurinn er upphaflega sam-
tvinnun þjóðfrelsisbaráttu og
öreigauppreistar, og er okkur
íslendingum þvi sérstaklega
heilnæmt að kynna okkur sem
gerst uppruna þessarar merki-
Iegu og sterku hreyfingar, þar
sem þetta tvennt verða sterk-
asíir þættir sögu okkar þjóðar
næstu árin og máski áratugina,
ef allt fer að felldu. Nú er kristin
dómurinn fyrir löngu orðinn al-
þjóðleg hreyfing, en hinir félags-
legu þræðir upprunans hafa
megnað að setja mót sín á ýms
félagsleg úrlausnarefni í þjóðfé-
lögum þeim, sem talið hafa sig
til kristinnar trúar. Öreigaupp-
runann hefur aldrei verið hægt
að uppræta úr kristindóminum.
Þótt kirkjustofnanirnar sjálfar
hafi orðið einn sterkasti aðili yf-
irstéttar og kúgunarafla ýmsra
ííma, þá hefur andi samhjálpar,
bróðurkærleika og jafnréttis
haldið velli í brjóstum alþýð-
unnar, nærður af trúnni á kær-
leiksríkan föður, er öllu ræður
og gerir kröfu til barna sinna um
hjálp við lítilmagnann. Perlur
eins og sagan um Miskunnsama
Samverjann. Glataða soninn og
málsgreinin: „Það sem þér hafið
gert einum þessara minna
minnstu bræðra, það hafið þér
gert mér“, ganga ekki frá kyn-
slóð til kynslóðar án vitnis-
burðar í hjörtum mannanna.
Og kristindómurinn fór land
úr landi í sambandi við þjóð-
félagslegar hræringar og þjóð-
félagsleg tímamót i sögu þjóð-
anna. Við látum okkur nægja
að benda á Norðurlöndin. Þar
tekur konungleg einvaldsstefna
þessa eingyðistrú á sina arma
til niðurrifs trú á marga guði,
sem allir höfðu til síns ágætis
nokkuð, en meira og minna
gallaðir, gátu ekki einu sinni
myndað fullkomna heild, þótt
öllum væri slengt í eitt, — voru
þannig táknmynd litilsmegn-
ugra fylkiskonunga. Hér á Is-
landi verður kristnin lögleidd í
andstæðum tilgangi, það er gert
til að forðast konungsvald. Hér
verður því fátt þeirra afla, sem
rekur á eftir því, að troðið sé
inn í fólkið kristnum guðfræði-
hugmyndum og hinar heiðnu
gerðár útlægar. Enda hafa ís-
lendingar löngum þótt trúmenn
litlir á kirkjulega vísu.
Öldur innan kristninnar
sjálfrar hafa haft hin sömu ein-
kenni um samband við* þjóðfé-
lagsástand og þjóðfélagsþróun,
og getum við þá enn látið okkur
nægja að litast um i nágremrinu.
Siðbótin, sem kennd hefur verið
við Lúter, er upprunalega sam-
tvinnun alþýðuhreyfingar og
þjóðfélagslegrar frelsisbaráttu
undan ráni páfans í Róm. Sú
uppreist verður svo vatn á myllu
konungsvaldsins hér um Norð-
urlönd, það tekur í sínar hend-
ur æðsta vald kirkjunnar. ís-
lenzk alþýða hefur skilið inn-
tak siðbótarinnar hér á landi
fullkomlega og metið hana sam-
kvæmt því. Hún hefur hiklaust
talið sig lúterskrar trúar og
sýndi aldrei neina teljandi
tregðu með að kveðja pápiskar
bágbiljur til brottfarar úr hug-
myndaheimi sínum. En þessi
lúterska þjóð hefur nú um fjög-
urra alda skeið tignað sem þjóð-
hetju þann mann, sem fórnaði
lífi sínu í baráttunni gegn lút-
erskri trú.
í þessu stutta yfirliti minu
hefur þegar verið tæpt á því
atriði, sem er þungamiðj'a í þró-
un kristni og kirkju. Það eru
afskipti ríkisvalds yfirstéttanna
af kirkjunni sem stofnun, vald
þess yfir henni og síðan bróður-
leg tengsl þess við hana. Ör-
lagaríkasti atburðurinn i sögu
UMRÆÐURNAR í Stúdenta
íélagi Reykjavíkur sl. vetur
er Gunnar Benediktsson og
Jóliana Hanncsson áttust
við, vöktu mikla athygii.
Þjóðviljinn birtir hér fram-
söguræðu Gunnars, því mörg
um mun ánægjuefni að rifja
upp þcssa snjöllu og rök-
föstu ræðu. Fyrri lielmingur
ræðunnar er birtur í dag, nið
urlagið á morgun.
kristninnar er tvímælalaust sá,
þegar grískum keisara hug-
kvæmist að gera hana að rikis-
trú, taka kirkjuna upp á sína
arma og gerast verndari henn-
ar. Með því er ruddur vegurinn
til þeirrar þróunar, að megin-
andstæða kristindómsins, í þess
orðs sönnustu og upprunaleg-
ustu merkingu, verður kirkjan
sjálf. Og þá höfum við í hönd-
um lykilinn, sem opnar fyrir
okkur leyndardóma þess, sem
er tilefni þessara umræðna í
dag: árekstrana milli trúar-
bragðastofnana, sem kenna sig
við kristindóminn, annars vegar
og hins vegar byltingarhreyfing-
ar alþýðunnar og hinna kúguðu
nýlenduþjóða í þeirri baráttu,
sem þessir aðilar heyja nú gegn
alþjóðlegu auðvaldi um allan
heim.
Það hafa orðið hin sorglegu
örlög kristinnar kirkju víða um
heim, að hún hefur orðið eitt
miskunnarlausasta kúgunar-
valdið, sem alþýða þjóðanna
hefur átt yfir höfði sér og veitt
hefur þverúogasta tregðu gegn
félagslegri framvindu tímanna.
Og þetta stafar ofureinfaldlega
af þeirri ástæðu að yfirstétt
hvers tíma hefur lagt kapp á að
gera hana hluthafa í sérrétt-
indum sínum. Hún hefur látið
hana afskræma innsta inntak
kristins boðskapar til að afvega-
leiða hugmyndir fólksins. Og
kirkjan verður ómetanlegur
bandamaður vegna hins sálræna
valds, sem hún hefur yfir al-
þýðu manna, sem æ og ævinlega
stendur í andstöðu við drottn-
andi yfirstétt hvers tíma. —
Kirkjunni hefur lærzt það í
margslungnu stríði lífsins að
beita því valdi sínu á hóflegan
hátt og ekki áberandi. Það er
ekki fyrr en nú á þessum allra
síðustu og verstu tímum, þegar
auðvaldið heyir fullkomlega
vonlausa baráttu upp á lif og
dauða fyrir tilveru sinni um
nokkur ár til viðbótar, að mátt-
ugar kirkjustofnanir hafa leyft
sér að kasta grímunni og ganga
opinskátt í lið með yffrráða-
stétt viðkomandi lands á hrein-
um stjórnmálavettvangi. Við
þingkosningar á Ítalíu 1948
leyfði páfinn sér að beita kirkj-
unnar þyngsta vopni gegn al-
þýðuhreyfingu Ítalíu og flokk-
um hennar. Þá þótti mikið við
liggja. Auðvaldsheimurinn stóð
á öndinni af skelfingu út af því,
hvernig þeirri kosningabaráttu
mundi ljúka. Þá tók páfinn upp
svipu bannfæringarinnar og
lýsti eilífri fordæmingu yfir
hverjum þeim, sem greiddi
verkalýðsflokkunum atkvæði.
Og það, að dúsa í logum hel-
vítis um alla eilífð, það er, eins
og þið skiljið, góðir stúdentar,
eitt helvíta mikið áíall,. og fyr-
irheit um það getur sannarlega
haft sin áhrif á gerðir þeirra
manna, sem taka mark á orðum
þessa heilaga manns.
Ég hef enga sérstaka tilhneig-
ingu til að tíunda svívirðingar
kristinnar kirkju eða halda þeim
á loft að öðfu leyti en því, sem
ég tel nauðsynlegt til skilnings
þess máls, sem hér er til um-
ræðu. Sá sem alinn er upp á
kristnu alþýðuheimili á Islandi,
þar sem öll trúarleg áhrif voru
miðuð við það að innræta lítil-
læti, mannkærleika, ást á kon-
ungi sannleikans og samúð með
lítilmögnum og kúguðum, og
kynnist svo lítils háttar sögu
kristinnar kirkju, hann stend-
ur orðlaus gagnvart þeirri ó-
svífni, að trúarlífið heima skuli
vera látið bera sama nafn og
valdastofnanir þær, sem hafa
gengið flestum framar í því að
kúga lítilmagnann, traðka á
sannleikanum og ofsækja menn-
ingarfrömuði mannkynsins.
Eitt höfuðeinkenni kristilegs
anda er hjartahreinleiki og ást
á sannleika. „Sælir eru hjartg-
hreinir, því að þeir munu guð
sjá“. Mennirnir eru sagðir næsta
breyskir, og hið góða, sem þeir
vilja gera, gera þeir stundum
ekkij en sannkristinn maður
leggur kapp á að gera það eitt,
sem rétt er, og leita þess, hvað
sannast muni vera í hverjum
hlut. Og „leitið, og þér munuð
finna“. Hér sem í öðru hefur
kirkjan verið mjög á öndverð-
um meiði. Voldugustu kirkju-
stofnanirnar 'hafa lagt áherzlu
á það, að þær byggju yfir öllunv
sannleika í hverjum hlut,
katólsk kirkja mun fá þann
sannleika enn þann dag í dag
beint frá heilögum anda. Þetta.
hafa trúaðir menn í hjarta-
hreinleika sínum tekið sem heil-
agan sannleika, og þeir hafa
fyllzt angistarinnar skelfingu,
þegar hrærzt hafa í brjóstum
þeirra efasemdir um gildi kenn-
inganna og talið þær rödd
freistarans. Og þetta hefur íjöldi
trúaðra og hjartahreinna presta
prédikað ástkærum söfnuðum
sínum í fullu trausti þess, að
með því væru þeir að vaka yfir
andlegri og eilífri velferð sókn-
arbarna sinna. Þótt við öll sjá-
um og skiljum, hvílíku tjóni
þessi skoðun hefur valdið and-
legri framsókn mannkynsins, þá
sé það fjarri okkur að kasta
steini á þá menn, sem trúðu
þessu og beittu allri andans orku
og viljaþreki til að standa gegn.
því, er þeir töldu vélabrögð
djöfulsins. En á æösta valda-
stóli kirkjunnar sátu menn, sem
ólu á þessum kenningum, en
trúðu þeim ekki sjálfir. Þeir
vissu öll skil á þessum heilaga
anda sínum. Hún hefur orðið
fræg frásögnin af kirkjuþinginu,
þar sem fresta varð ákvörðunum
um mikilsvert mál dögum sam-
an, meðan beðið var eftir heil-
ögum anda. Hann átti nefnilega
að koma frá Rómaborg, en vöxt-
ur haf'ði hlaupið í ár, og heilagur
andi komst ekki yfir. Það var
anzi þungt í honum pundið, and-
anum þeim, hann var úr hrein-
um málmi og dýrum. Það voru
gullkoffort frá Rómaborg, sem
kölluð voru á vettvang, svo að
lagfæra mætti með þeirra hjálp
sannfæringu þeirra, sem ekki
voru á bandi Rómaveldisins.
Saga þessi er táknmynd þess,
hvernig menn öðrum þræði litu
á innsta eðli kirkjunnar. Hún
var stofnun, sem hafði gnægðir
fjár og þannig úr öllum efna-
hagslegum tengslum við bláfá-
tæka alþýðu landanna. Hún
hafði aflað þessa fjár með völd-
um yfir sálum og sannfæringu
fjöldans, og hún neytti fjár
purkunarlaust til að tryggja á-
fram sín völd. Auður og völd,
völd og auður, það hefur tengt
hana órofaböndum við yfirráða-
stéttir hvers tíma og gert hana
hverju sinni að sjálfkjörnum
bandamanni þeirra, þegar verja
hefur þurft sérréttindin, og þá
mest og innilegast, þegar allri
valdaaðstöðunni hefur verið
ógnað.
Og það er einmitt sú ógnum.
Framhald á 11. síðu. .