Þjóðviljinn - 23.07.1953, Blaðsíða 7

Fiiamtudagur 23. júlí 1&53 — ÞJÓÐVILJINN — (7
i
í fyrsta kapítula sögunnar
Manns og konu lætur Jón
Thoroddsen landhlauparann
Hiallvarð Hallsson segja heimil-
isfólkinu í Hlíð frá merkilegu
skipstrandi vestur við Seyðis-
fjörð. Þar rak upp hollenzka
duggu og komust engir af nema
kokkurínn og hundur skipherr-
ans. ,,En það var ekki að búast
við, að það færi öðru vísi fyrir
þessu skipi, því það kvað vera
sannfrétt, að þetta var sama
skipið, sem kom inn fyrir aust-
an árið fyrir það í hitteðfyrra
og hafði mannakjöt í beitu,
þeir voru alls staðar að fala
rauðbirkinn strák, og vildu láta
fyrir hann tvær tunnur af
grjónum, tvær tunnur af
brauði, 8 færi og 10 sökkur,
sem var helmingi meira en
þeir eru vanir að gefa fy.rir
beztu skurðarkú, það er að
segja mötuna, því skinninu
skila þeir, og nú höfðu þeir
þjáningabróðir sinn frá Rein á
því, að hann hafi „verzlað við
Hollendinga árum saman og
gert góð kaup. Kona hans v*nn
í voðir fyrir þá, á súmrin færði
hann þeim smjör og ost, kálfa,
dilka og böi’n. Hann fékk hjá
þeim kostamjöl, tóverk, ás-
mundarjám, aungla, tóbak,
klúta, rauðvín, kornbrennivín;
og gulldúkata fyrir börn“,
dúkat fyrir topu, tvo dúkata
fyrir dreng. „Það hafði við-
gengizt bráðum í hundrað ár,
að Austfirðingar seldu dugg-
urum börn, enda var færra um
ibarnamorð á Austfjörðum en
nokkurs staðar annars staðar
á landinu. Guttormur Gutt-
ormsson hafði selt duggurum
tvö börn, sjö ára dreng og ljós-
hærða telpu fimm ára“. Þessar
nöturlegu frásagnir rithöfund-
anna hljóta að verða vandfýsn-
um lesendum nokkur þymir í
augum, ef hér er einungis um
fróðleikur fornaldar féll aldrei
,í gleymsku og dá, þvi -að meira
að segja íslendingar 12. aldar
vita það glöggt, að jörðin er
hnöttur eða bö-llóít eins og það
heitir á þeirrar tíðar máli; og
þeim reiknast svo að það
muni taka þá um 180 daga að
MANSAL *
0G MANNA-
VEIÐAR Á ÍSLANDI
ætlað að taka kokkinn og beita
honum“. Þannig farast hinum
óljúgfróða fréttamanni orð, og
merkur fræðimaður hefur
bent á, að frásögn Gísla Kon-
ráðssonar af Guðbrandi nokkr-
um Jónssyni, er bjó að Kvig-
indisdal við Patreksfjörð um
ialdamót 1800, sé heimild Jóns
að þessari sögu. „Eitt er það
talið sem dæmi um fégirni
Guðbrands11, segir Gísli, „að
hann seldi son sinn hollenzk-
um fiskimönnum. Piiturinn var
einkabarn Guðbrands, 10 eða
12 vetra, og rauðleitur á hár;
sagt er, að Hollendingar vildu
fá blóð hans til lækninga og
gæfu Guðbrandi því mikið fé
fyrir hann. Margar eru og.fleiri
sagnir. hér á landi um eftir-
sókn Honendinga eftir rauð-
birknum mönnum. Er sagt, að
jafnskjótt og Hollendingar
komu út í fjarðarmynnið, þá
hengdu þeir d.renginn upp á
fótunum og stingju hann síðan
og töppuðu úr honum blóð-
ið, og áttu hljóð hans að hafa
heyrzt í land; en Guðbrandur
ságðist hafa komið honum fyr-
ir hjá útlendingum til lær-
dóms.“
Þessi hryllingssaga hefur orð-
ið allfræg í íslenzkum bók-
menntum, í bókinni Ljós
heimsins, iætur Kijjan Júst
segja dæmisögu um það, hvei*n-
• ig Sæbýlingar í Aðalvík hafi
selt duggururrt sveitarómaga til
beitu, sökum þess að hann fór
með kerskið ieirhnoð og sýndi
„ekki þá réttu art“. f Skipi
heiðríkjunnar segir Gunnar
Gunnarsson írá Franseisum,
sem steli rauðhærðum drengjum
eða kiaupi fyrir lítið og noti í
beitu, e,n í íslandsklukkunni
fræðir Guttormur Guttormsson
svaðasögur að ræða, settar inn
til þess eins að krýdda frá-
sögnina, en hafi þær við eitt-
hvað að styðjast, þá vaknar
sú spurning: Hvers végna greip
fólk til þess örþrifaráðs að
f-arga afkomendum sínum?
Auðvitað væri skemmti’egast
að geta sannað það, að íslend-
ingar hefðu aldrei þurft að
leggjast jafnlágt og Blálending-
ar, sem seldu enskum kaupa-
héðnum og víkingum afkvæmi
sí-n og þegna fram á 19. öld, en
því miður er því ekki að heilsa,
þvi að staðreyndirnar virðast
vera þær, að rithöfundarnir
fari með réttara mál en þá
sjálfa hefur grunað, og' í krafti
þess að íslendingar láti sig
sannleikann mestu skiptia, hef
ég ráðizt- í það af vanefnum að
taka saman helztu atriðin um
þetta efni, en mér hafa borizt
j'mis gögn í hendur, þegar ég
hef únnið að rannsókn óskyldm
mála.
Maður er nefndur Maríin
Behaim. Sá var þýzkur sægarp-
ur og landfræðingur, fæddur
um 1436, en dáinn 1507. Hann
var um skeið í þjón-ustu Portú-
gala og gerði hnattlíkan árið
1492, og er það enn varðveitt
í Niirnberg í Þýzkalandi. Þétta
hnattlikan sannar okkur eins
og margt annað, að lærðir
menn miðalda vissu gjörla að
jörðin er hnöttur. Gríski spek-
ingurinn Pyþagórás frá Samos,
sem uppi var á 6. öld f. K.
mun hafa haldið þ\ú einna
fyrstur fram að jörðin væri
‘hnöttur eða reikistjarna. sem
svifi um í himinhvolfinu. Eratos-
þenes frá Kyríu, grískur land-
fræðingur á 3. öld f. K., reikn-
aði út íummál jarðarinnar af
' furðumikilli nákvæmni.. Þessi
sigla kringum hana, ef íerða-
lagíð gehgi : með svipuðum
hætti og venjuleg sigling milli
Björgvinjar og. íslands.En nú er
ég kominn .alllan-gt frá um-
ræðuefni mínu að sinni. Landa-
fræðin á hnattlíkani Behaims er
dásamlega vitlaus, enda hafði
hvorki Kólumbus né Magalháns
lagt i símar frægðarfarir, er
hann gerir hnattlikan sitt. Þar
er þvi hvorki að finna Ame-
riku né Ástralíu, en ísland
fin-nst þar sem ferstrend eyja
rátt norðan við heimskauts-
baug. Behaim skreytir hnatt-
líkan sitt með mörgum skemmti
legum frásögnum um einstok
lönd, þ. á m. um ísland. Þar
segir: ,.Á íslandt býr fagurt,
hvitt fólk og er kristið. Hjá
því er siður að selja hunda
dýrt, en börn sín gefa menn
kaupmönnum -til guðsþakkar,
svo að þeir fái brauð handa
þeim, sem eftir eru. Einnig
finnst fólk á fslandi um átt-
rætt, sem aldrei hefur bragð-
að brauð, því að kor'n vex þar
ekki, en i stað brauðs eta menn
þurrkaðan fisk. Á eyjunni ís-
landi er aflað skreiðar, sem
flutt ,er til lands vors“.
Þessi klausa varð snemma
allfræg og kemur víða fr-am i
erlendum ritum, þar sem Is-.
lands er getið. Árið 1546 kemur
t. a. m. út bók eftir Albert
Kranz frá- Hamborg, sem fjiall-
ar um Norðurlönd. Þar er all-
mikill fróðleikur um ísland, og
segir þar frá því, -að íslending-
ar meti hvolpa sína og syni
jafnmikils, nema hvað hægara
muni að fá son fátæks manns
en hvolp hans. Kranz segir,
iað íslendingar telji þá menn
sæla, sem fluttir séu til útlanda,
og kveðst hann hafá - séð ís-
lenzkar konur og karla, sem
fluttir hafi verið utan á unga
aldri og hafi þetta fólk -gjör-
samlega verið búið að gleyma
móðurmáli-nu nema nafni sínu.
Árj siðar eða 1547 kom út
upphaf að eins konar alfræða-
bók i Englandi, með furðuleg-
um fróðleik um ísland, þar sem
þess er meðal annars getið, ,að
íslendingar selji hunda sína, en
gefi börn 'sín.
Það þarf engan iað undra,
þótt íslenzkra hunda sé getið
í erlendum ritum 16. aldar, því
að þeir þóttu hinar mestu ger-
semar. Á fyrsta hluta aldar-
innar var uppi mikill fræðimað-
ur í Svíþjóð Olavus Magnus.
Hann samdi mikið rit um
Norðurlönd og hefur þar langar
frásagnir af fslandj og segir,
að þar séu hvitir ullhærðir
hundar, og.hafi höfðingsfrúr og
prestar þá sér til gamans. Þeir
hafa verið fluttir til Englands,
því að Shakespeare minnist á
íslenzkan hund í leikritinu Hin-
rik V., en danskur maður biður
Arngrim lærða árið 1601 að
senda sér hvolp, sem geti orðið
sér til ánægju í ellinni.
Behaim, Kranz og flestir
aðrir erlendir höfundar, sem
geta íslands á 15. og 16. öld,
hiafa eflaust fengið fróðleik
sinn hjá sæförum, en þeir hafa
jafnan verð taldir manna lygn-
astir, svo að okkur ber að taka
frásagnir þeirra með fullri var-
úð, 'enda þótt staðhæfingarnar
um harðfiskát og brauðskort séu
auðsaéilega sannleikanum sam-
kvæmar, því að allt "iram á 19.
öld hefur það fólk fundizt hér
á landi, sem aldrei hefur bragð-
að brauð. y'rásaigiiimar um
hina dýru hunda og barnagjaf-
ir minna laftur á móti á reyfara
frásagnir, og er sennilegt, að
sæfarar, sem hingað sigldu,
hafi ságt, að sér hafi verið
gefin böm, ef þeir hafa haft
þau á bráut með sér héðan

031 þaö fyrir
>1 fyrr á ölcfum að fslend-
l! ingar seldu útlendingum
eða gæfu börn sín? Björn
!; Þorsteinsson sagnfræðing-
!; ur rekur í grein þessari
J; sögulegar líkur fyrir þvi,
J1 að þær frásagnir hiafi við
J' rök a.ð styðjast....... þá
vaknar sú spurning", seg-
'1 ir Björn, „hvers vegna
greip fólk til þess ör-
ij þrifaráðs að farga af-
Jj komendum sínum", og
Jj svarar þeirri spurningu
J; með áthugun á þjóð-
féiagsástandinu á ís indi
I'1 þeirra tíma. —- Það er
fyrri hluti greinarinnar
sem birtur er i dag. Sið-
ari hlutinn kemur á
morgun.
rænd eða stolin. Við verðum því
að leita öruggari heimilda um
þetta mál.
Árið 1425 var allviðburða-
rikt á .landi hér. Englendingar
höfðu þá um nokkurra ára
skeið komið sér upp bækistöðv-
um um suðurnes og í Vest-
mannaeyjum. Hér hafði ríkt
norsk-þýzk einokunarverzlun,
bvindin Björgvin í Noregi, en
Englendingar rufu hér einokun-
:arfjötrana og gerðust allaðsóps-
mikiir í verzlun'armálum.
Hin dansk-þýzka-norska stjórn
ríkisins kunni aðförum Eng-
lendinga illa og braut mjög
hei'ann um það, hvernig hún
ætti að bola þeim burt héðan
og endurreisa einokunina. Hún
gerðí því harðsnúinn mann út
af örkinni, Hannes Pálsson að
nafni, og sendi bann hingað
með hiðstjóravaldi. Þessi hirð-
stjóri fór hér hart fram gegn
Englendingum, og vorið 1425'
hélt hann með liðsafnaði tib
Vestimannaeyíja „til þess að'
taka þá fasta, sem þar höfðu
farið fram með ofbeldi og drýgt
mörg önnur óhæfuverk", segir
Ilannes sjálfur síðar í skýrslu
um þessa atburði. Þegar tik
Eyja kom risu Englendingai"
„upp gegn oss sem opinberir
fjendur og brutu báta vora
þegar i stað, svo að vér mætt-
um ekki á braut komast.-------
Þeir réðust á land upp með
blaktandi hermerkjum, en vér
leituðum hælis um tvær mílur’
inni í landi. Þar hlóðu þeir
garð utan um oss, sem höfðum
fáia, fylgiar, svo að vér gáfumst
upp sökum bungurs og aðsókr.-
ar þeirra.“ Var Hannes og
helztu menn hans hnepptir í
varðhald og fluttir til Eng-
lánds. „Hörmuðu það fáir“, seg-
ir Nýi annáll, eina íslenzka
heimildin, sem greinir frá at-
burðunum. Þegar til Englands
kom var Hannes látinn laus, og
samdi hann Þá geysimikið
kæruskjal á hendur enskum,
sæförum, sem til íslands sigla.
Kærur hans eru í um 40 liðum
og þar á meðal segir, að Eng-
lendingar ræni „fjölda fólks,.
börnum og unglingum, á Is-
landi ýmist með ofbeldi eða
með því að ginna, einfalda,
auðtrúa foreldra til þess að látia
þau af hendi fyrir smágjafir og
flytja þau síðan rænd eða
keypt til Englands og hneppi..
þau þar í eilífa ánauð til þess
að þjóna sér, en af þessum-
sök-um verður landið ísland
fólkslaust og leggst á mörgum
stöðum í eyði. Svipað er fram-
ferði þeirra (þ. e. Englend-
inga) sömuleiðis á öðru landi,
sem Noregskonungur á og nefn-
ist Færeyjar.“ Þannig farast
Hannesi hirðstjóra orð árið
1425.
Dansk-norska stjórnin bann-
aði Englendingum algjörlega að
sigla hingað, en árangurslaust,
því að þeir héldu uppteknum
hætti og voru hér nær ein-
ráðir um verzlunarmál á næstu
árum. Eftir nokkurt þóf um
þetta mál milli ríkisstjórna
Englands og Danmerkur gerði
Eiríkur konu-ngur af Pommern
út erindrek-a sinn til Englands
sumarið 1429. Þessi erindreki
er vel þekktur hér á landi und-
ir nafninu Jón Gerreksson. Jón
þessi var hálærður maður, af-
burða duglegur og mikill vin-
ur Eiriks konungs. Fyrir til-
stilli konungsvaldsins hafði
hann orðið erkibiskup í Upn-
sö'um í Svíþjóð í trássi við
vilja hefðarklerka Þar í landi.
í embættinu var hann betri
fulltrúi konungs- en kirkju-
valds og svo kom, að háyfir-
völd kirkjunnar nieð erkibisk-
upinn iaf Lettlandi í broddi
fylkingar flæmdu hann úr em-
Framh. á 11. síðu.