Þjóðviljinn - 05.08.1953, Page 7

Miðvikudagur 5. ágúst 1953 — ÞJÓÐVILJINN — (7
Ekki verður leitt nema ó-
vissum getum að því, hve
lengi úthafseyja geti. verið ó-
numin eftir að hún r:s úr
öldum hafsins. I fyrstu er hún
áreiðanlega auð og ömurlega
lífvana og ekkert anaar eða
hrærist á eldbrunnum auðnum
hennar. En er fram í sækir
taka smátt og smátt að ber-
ast með vindum, straumum,
rekdrumbum, upprifnum runn
um eða trjám, sá gróður og
þau dýr, sem eiga framtíðina
fyrir sér í þessum nýju heim-
kynnum.
Svo hægfara en þó óbif-
anleg er framvinda allrar
náttúrusköpunar, að dýra- og
plönturíki eylendu getur ver-
ið milljónir ára að verða til.
Það er óhugsanlegt, að á öll-
um þeim óratíma hendi það
ekki nema fjórum eða fimm
sinnum, að einhver sérstök
tegund, t.d. skjaldbaka, nái
farsælli lendingu á ströndum
hennar. Það lýsir skilnings-
leysi á þeim timagildum, sem
hér lcoma til greina, að vænta
þess með óþolinmæði, að
manninum auðnist að vera
vitni að slíkum viðburðiun.
Vindar og háloftastraumar
eiga þó engu síðri þátt í að
færa eyjunum nýtt iíf. Löngu
áður en maðurinn tók að ferð-
ast um háloftin voru þau mik-
il umferðasvæði. Þúsundum
metra fyrir ofan yfirborð
jarðar er loftið morandi í líf-
verum á flugi og reki. Ekki
var kunnugt um þetta loftsvif
fyrr e.n maðurinn varð sjálfur
fleygur urn þessar slóðir. Með
sérstökum netjum og tilfær-
ingum hafa vísindamenn fund-
ið í háloftunum margar þær
líffegundir, sfem byggja út-
hafseyjar. Köngulær, sem eru
eitt hið merkilegasta við-
fangsefni náttúrufræðinga á
úthafseýjunum, hafa fundizt í
háloftunum í 4—5000 m hæð.
Flugmenn hafa farið gegnum
mikinn sæg af hinum hvítu
silkihimnu-„fallhlífum“ köngu
lóa í 3—4000 m hæð. Mörg
lifandi skordýr hafa náðst í
2—5000 m hæð þar sem vind-
hraðinn hefur náð 70 km á
klst. Með svo sterkum vindi í
svo mikilli hæð, geta þau vel
hafa borizt mörg hundruð
kílómetra. Fræ hafa oft fund-
izt í allt að 1600 m hæð. Með-
al þeirra sem oft finnst eru
fræ af körfublómaættinni,
sérstaklcga hinn svokallaði
„þistil-dúnn“, sem er einkenn-
andi fyrir úthafseyjar.
Það er athyglisvert í sam-
bandi við flutning lifandi
plantna og dýra, sem berast
fyrir vindi, að í efri lögum
loftsins fylgir vindurinn ekki
ávallt sömu stefnu og niðri við
jörðu. Sérstaklega eru stað-
vindamir grunnir, þannig að
maður sem stendur á bjarg-
brún St. Hélenu, 350 m fyrir
ofan sjávarmál er fyrir ofaa
stomiinn sem geisar á hafinu
fyrir neðan. Þegar fræ eða
skordýr hafa á annafð borð
borizt upp í háloftin, geta þau
vel borizt í öfuga átt við þann
vind, sem rikjaadi er á eyj-
unni fyrir neðan.
Farfuglar þeir, sem lialda
uppi reglubundnum ferðum til
úthafseyja, geta einnig átt
drjúgan þátt í útbreiðslu
plantna og jafnvel einnig
sumra skordýra og örsmárra
landskeldýra. Úr moldar-
Iköggli, sem Charles Darwin
fann í fiðri fúgls eins, rækt-
aði hann 82 plöntur, fimm
mismunandi tegunda. Ýms
fræ hafa. króka eða þyrna,
sem festa þau mjög vel í
fiðri. Kyrraiiafslóan, sem
flýgur árlega frá Alaska til
Ilawaiieyja og jafvel lengra,
á eflaust hlutdeild í margs-
konar dularfullri plöntudreif-
ingu.
Eyðing Krakatár veitti nátt-
úrufræðingum ágætt tækifæri
til athugana á því, hvernig
eynám fer fram .Eftir gos-
sprenginguna árið 18S3, þeg-
ar mestur hluti eyjarinnar
var sokkina en afgangurinn
hulinn heitum vikri og ösku,
var hún sem ný gosevja frá
líffræðilegu sjónarmiði. Strax
og fært var, tóku vísindamenn
að leita að nýjum lífsmerkj-
um, þótt erfitt væri að i-
mynda sér, að nokkur lífvera
hefði lifað af. Enda íannst
Jaínvæ

ekkert, hvorki dýr né planta.
Það var ekki fyrr en níu mán-
uðum eftir gosið, að náttúru-
fræðingurinn Cotton gat til-
ikynnt, að hann hefði fundið
eina örlitla könguló — aðeias
eina. Þessi furðulegi frumherji
Hfsins var í óða Önn að
spinna vef sinn. Þar sem nú
engin skordýr fjmdust á eyj-
unni, má æíla að þetta fram-
tak hins ótrauða landnema
hafi komið fyrir lítið, og að
nokkrum stráum undan-
teknum bærðist ekkert líf
á Krakatá í næsta aldarfjórð-
ung. En þá tóku landnemamir
að berast. Nokkur smádýr ár-
ið 1908; ýmsir fuglar, eðlur
og snákar, og ýmsar tegund-
ir lindýra, skordýra, og ána-
maðka. Iíollenzkir vísinda-
menn komust að þeirri niður-
stöðu, að 90% af þessum nýju
íbúum eyjarínnar hefðu getað
borizt þangað loftleiðis.
Þar sem líftegundir eyjanna
hafa verið einangraðar og
ekki haft neina möguleika. til
blöndunar. sem lineigist til
þess að viðhalda og efla hið
almenna en eyða nýjum og ó-
venjulegum afbrigðum, hefur
þróun þeirra. orðið með mjög
sérstökum hætti. Á þe^sum
afskekktu blettum hafa komið
fram hinar furðulegustu og
dásamlegustu tegundir. Hin ó-
trúlega tilbreytni náttúrunnar
birtist i því, að því nær sér-
hver eyja hefur tegundir, sem
eru einkennandi fyrir hana
eina, og finnast hvergi annars
staðar á jörðunni.
• Það var frá þeim jarðsögu-
legu heimilaum, sem skráðar
voru á hraunbreióur Galapag-
oseyjanna., sem Charles Darw-
in fékk á ungum aldri hinar
fyrstu hugmyndir um upp-
runa tegundanna. Þegar hann
virti fyrir sér þessar undar-
legu plöntur og dýr — risa-
vaxnar skjaldbökur, furðuleg-
NEÐANSJÁVARGOS 1 KRAKATÁ
ar, svartar eðlur, sem leituðu
fanga í fjörubrimiau, sæljón
og geysilega mergð fuglateg-
imda — varð honum ljóst að
þau liktust meginlandsteg-
undum M- og S-Ameríku, en
honum varð munurinu þó enn
hugstæðari, þessi munur, sem
greindi þau ekki einungis frá
meginlandstegundunum, held-
ur og tegundum allra annarra
eyja í hafinu .Mörgum árum
síðar komst hann að orði í
því sambandi á þessa leið:
„Bæði í tíma og rúmi virð-
umst við hafa þokazt nær
lausninni á hinum mikla leynd
ardóm — upphafi eða sköpun
nýrra tegunda á jörðinni".
Af „nýjum tegundum“ sem
komið hafa upp á eyjum,
eru sumir fuglar meðal hinna
eftirtektarverðustu. í ein-
hverri óra fortíð, löngu áðúr
en nokkrir menn voru til,
barst Htill fugl, svipaður
dúfu, til eyjarinnar Máritius í
Indlandshafi. Samkvæmt ein-
hverjum þróunarlögmálum,
sem við getum einungis getið
okkur til um, missti fugl þessi
hæfileikann til þes.s að fljúga.
Haun fékk digra og stutta
fætur og stækkaði unz hann
var orðinn á stærð við kalkún.
Þannig var þróunarferill hins
fræga dúdú-fugls, sem varð
aldauða skömmu eftir að
menn settust að á Máritius.
Eina. lieimkynni móafuglsios
var Nýja Sjáland. Ein tegund
þe.ssara fugla, sem mmntu á
strúta, var fjórir metrar á
hæð. Móafuglinn hefur verið
til á Nýja Sjálandi frá fvrri
hluta tertieraldar, en þeir
urðu brátt aldauða cr Maor-
íar námu laudio.
Auk dúdú- og móafuglsins
■hafa og canur eyjadýr haft
tilhneigingu t<l þcss að
stækka. Ef til vill hefur Gala-
pagosskjaldbakan orðiö svona
risavax:n eftir komu sina til
eyjanna, þótt steingervingar,
sem fundizt hafa á meginland
inu geri það vafasamt.
Missir flughæfileikans og
jafnvel vængjanna sjálfra
-— móafuglinn hafði enga
vængi — eru venjulegar af-
leiðingar eyjalífsins. Skordýr
á litlum, veðrasömum eyjurn
týna gjarnan fluginu — þau
sem ekki gera það eru ávallt
í hættu fyrir að fjúka á haf
út. Á Galapagos er skarfa-
tegund, sem ekki getur flog-
ið, og á, Kyrraliafseyjum eru
að minnsta kosti 14 tegimdir
flugleysingja af fuglakyni.
Eitt af átakanlegustu sér-
kemnun eyjategundanna er
hve gæíar og spakar þær eru,
svo að jafnvel hin bitrá.
reynsla í samskiptum þeirra
við mannkynið hefur ekki
megnað að hafa mikil áhrif
þar á. Þegar R. C. Murphy
kom til Suðurtrinidad ásamt
félögum sínum árið 1913 sett-
ust kríur á kollinn á mönnun-
um og horfðu rannsakandi
framan i þá. Máfar á Laysan,
en binar dásamlegustu dans-
sýningar eru einai af furðu-
legum háttum þeirra, leyfðu
náttúrufræðingunum að
ganga um liópinn og hneigðu
sig hátíðlega er þeim var
lieilsað á þann hátt. Er brezki
fuglafræðingurinn David L-ack
lieimsótti Galapagoseyjar
huadrað árum eftir að Darw-
in kom þar, segir hann frá
Bókin Httfið og liuld-
ar lendur, seni Mál
og meiming gaf út
sl. vetur er einhver
skemmtilegasta fræðl
bók sem komið hefur
út liér á landi um
langt skeið. Þáttur
sá sem hér er birt-
ur er tekinn úr
henni, úr kaflanum
úm TJpphaf og örlög
úthafseyja. — Bekur
höfundur hvernig líf
þróast á nýjum eyj-
sem rísa úr hafi, hið
undursamlega jaf n-
vægi náttúrunnar er
þar skapast og hvo
vjðkvæmt það er l'yrlr
annarlegum áhrifum,
fyrst og fremst þelni
sem fylgja aðgerðum
mannsins.
því, að haukamir voru svo
gæfir að hægt var að strjúka
þeim, og smáfuglar reyndu að
ná hárum úr höfðum manna
til að liafa í hreiður. „Það er
undarlega unaðúeg tilfinning
sem er því samfara er villtir
fugíar setjast á öxlina á
masiini, og mundi það ekki
vera svo sjaldgæft ef menn-
irnir væru ekki svo grimnrr
og rángjarnir", ritaði hann í
þessu sambandi.
En því er. nú svo farið að
margir ljótustu kaflarnir í
landnámssögu mannanna lýsa
þeim sem eyðöndum eylanda
i úthöfunum. Sjaldan hefur
maðurinn stigio svo fæti á ey,
að eyðing og dauði hafi ekki
fylg't í fótspor hans. Hann
hefur eyðilagt umhverfið með
exi og eldi og rottuplágan
'hefur fylgt honum trnlega um
heimshöfin, og nærri undan-
tekningalaust hefur hann
hleypt upp á eyjamar heilur.i
hjörðum af geitum, svíáum,
hundum og köttum og öðrum
aðskotadýrum og plöntum.
Hver tegundin af annarri af
frumbyggjum eyjanna hafa
orðið aldauða, oft á skömm-
um tíma.
Það er vafasamt hvort
jafnvægið milli tegunda og
umliverfis þeirra sé nokkurs
staðar jafn hnitmiðað í líf-
heimi náttúrunnar og einmitt
á eyjum úthafanna. Þetta um-
hverfi er sérlega litlum breyt-
íngum undirorpið. Úti í regin-
hafi þar sem sömu straumar
og vindar ríkja árið um kring
eru loftslagsbreytingar litlar.
Þar enx fáir náttúrulegir ó-
vinir — kannske engir. Hin
harða lífsbarátta, er hvar-
vetna finnst á meginlandinu,
er því nær óþekkt þar. En
þegar þessurn Ijúfu lífsskil-
yrðum er skyndilega breytt,
hafa frumbyggjarnir litla
möguleika til að lifa stríðið
af.
Emst Mayr segir frá því,
,að árið 1918 strandaði gufu-
skip undan ströndum Lord
Howe eyju austan við Ástral-
íu. Rotturnar syntu í land og
að tveim árum liðnum höfðu
þær útrýmt fuglalífi eyjarinn-
ar svo gjörsamlega, að einn
af íbúum hennar komst svo
að orði: ,,Hin forna fugla-
paradis er nú auðn og öræfi,
og dauðakyrrð grúfir nú þar
sem söngurinn áður ríkti“.
Því nær allar liinar ein-
stæðu landfuglategundir, sem
höfðu mótazt á Tristan da
Cunha, hafa orðið svínum og
rottum að bráð. Hawaiieyjar,
sem nú hafa glatað hinum
upprunalegu plöntu- og dýra-
tegundum sínum fljótar en.
flestir aðrir staðir á jörð, eru
átakanlegasta dæmið um af-
leiðingarnar af því, þegar
hnikað er við því jafnvægi,
sem náttúran sjálf hefur kom-
ið á í viðskiptum dýra og
gróðurfars og gróðurs og
jarðvegs, með úrvali og að-
hæfingu um óteljandi áraþús-
undir. Þégar maðurinn kom
til sögunnar og raskaði þessu
jafnvægi, hófust keðjubundin
viðbrögð eyðingar og niður-
dreps.
Frá Vancouver voru fluttir
nautgripir og geitur til
Hawaiieyja, og hafði sá inei-
flutningur í fcr með sér gíf-
urlega eyðingu á skógum og
öðrum gróðri. Eu ýmsar
plöntur, sem fluttar yoru inn,
ollu og svipuðu tjóni. Fyrir
mörgum árum flutti Makee
skipstjóri imi plöntuna pama-
kani til að prýða með henni
hina fögru garðp sína á Maui-
eyju. En pamakaai, sem fellir
létt svíffræ, ruddi sér fljót-
lega. braut úr görðum Makees,
eyðilagði beitilöndin á Maui
og' bars,t síðan af einni eyju
á aðra. Um eitt slceið voru
lærðir skógræktarmenn sett-
ir til að útrýma henni úr skóg
lendum Iionolulu skógrækt-
unarstofuunarinnar, en þeir
Framh, á 11. síðu.