Þjóðviljinn - 16.08.1953, Page 7

Sunnudagur 16. ágúst 1953 — ÞJÓÐVILJINN — (7
Árla morguns, vorið 1929 í
júnímánuði, þræddum við
götuslóðann upp af bænum
okkar, frænka mín og ég.
Ferðinni var heitið að svo-
nefndum Skollhólum, langt
suðaustur í heiði. Hóla þessa
hafði ég áður séð í nokkurri
fjarlægð — og verið sagt að
þar væru tófugreni, en skollar
þeir, sem í slíkum hýbýlum
búa, hafa oft leikið grátt
margan sauðfjárbóndann. En
ástæðan fyrir því, hversu við
vorum árrisul þennan morgun
var sú, að við áttum að tína
ársforða af fjallagrösum
handa heimilinu — en þau
spruttu í nágrenni áður-
nefndra hóla.
Það var ekki laust við að ég
fyndi til vanmáttar þennan
morgun, en ég þræddi troðn-
ingana upp af bænum. Eg
hafði aldrei farið til grasa áð-
ur — var aðeins 14 ára, og á
þeim tímamótum, að vera
hvorki baggatækur né kven-
sterkur eins og það var orð-
að í sveitinni. Frænka mín
stóð á tvítugu, var því á bezta
skeiði, stolt og blómleg eins
og bezt gerðu dætur norð-
lenzkra dala í þann tíð — og
hafði gengið til grasa áður,
svo mér var ljóst, að þarna
átti ég nær ósigrandi keppi-
naut, hvað starfinu viðkom.
Enda skaut bróðir hennar því
að mér kvöldið áður, að það
spyrðist fljótt á næstu bæi,
ef 14 ára karlmaður kæmi með
minni tínu — en tvítug
stúlka. — Þegar við komum
upp á heiðarbrúnina, náði
sólin okkur, enda farin að
skína niður í miðjar hlíðar
vestanmegin dalsins.
,,Það ;er bezt við hvilum
okkur“, sagði frænka.
Eg samsinnti því, líka örð-
ugasta brekkan að baki. —
Við tylltum okkur á sinn
hvom stein og horfðum yfir
dalinn. Græn tún, gráir melar,
hvít húsaþil og glampandi
lækir mættu fyrst augum
okkar, hvergi sást rjúka
nema á Daðastöðum, hjá
Kjartani bónda, einum bezta
bú'höld sinnar samtíðar. 1
eyru okkar barst margradd-
aður fulgasöngur og niður
Keykjadalsár, er heitir eftir
dalnum — hljómaði sem undir
spil.
Næsti áfangi á göngu okkar
var Selásinn — ásinn sunnan
Hvítafells, en svo nefnist
fellið, sem er hæst þarna á
heiðinni milli Reykjadals og
Laxárdals. Þó brekkan væri
meir afliðandi en áður urðum
við samt heit og móð. Eg
hafði bakpoka meðferðis, sem
nesti okkar var í og var
frænka að bjóða mér hvíld
öðru hvoru, en ég var herra-
legur og þáði ekki boðið.
Upp á ásnum áðum við að-
eins stutta stund. Þó var sjón
deildarhringurinn eins stór og
hann orðið gat á þessum degi.
Lam'bafjöll og Gæsafjöll
blöstu við í austri — í suð-
austri fjallahringur Mývatns-
sveitar með Bláfjalli, Reykja-
hlíðarhnúk og Belgjarhniúk í
öndvegi, enda hafa Mývetning
ar löngum verið stoltir af
sinni sveit. Sú saga gekk fjöll
um hærra, að þeir tileinkuðu
sér kvæðið: „Þú bláfjallageym
ur með heiðjökla hring/ um
hásumar flý ég þér að hjarta“
í suðri yfir öræfin glitti í
konung jöldanna — Vatnajök-
ul, en hann sást aðeins í góðu
skyggni. — í vestur séð
gnæfðu ,,Súlur“ fjöllin vestan
Akureyrar hæst, en í norð-
vestri Kinnarfjöll. Til norð-
urs byrgði Hvítafellið sýn.
Nú tókum við stefnu í suð-
austur — yfir lynggróin holt
og grasigrónar dældir, en yf-
ir að líta virtist þessi heiðar-
fláki furðu sléttur. Þegar við
loks námum staðar, vorum
við komin í samfeldan lyngmó
-—■ með mógráum fjallagrös-
um. Eg lagði frá mér bakpok-
fullbjart þegar Þverár stúlkur
lögðu af stað heim, en heimil-
isfólk á Halldórsstöðum lagði
að þeim að fara ekki fyrr en
Ibirti, — en þær sögðu — að
þær yrðu að komast he’m til
mjalta. Stúlkunum var ráðlagt
■að halda sig að hrauninu, sem
liggur á bökkum Laxár, því
túngarðurinn á Þverá náði að
því, svo auðratað átti að vera
— þó í dimmviðri væri. —
Stuttu eftir að stúlkurnar
lögðu út í snjódrífuna — skall
Úr lííi alþýðunnar
í ACASAbeíðf
allir leitarmenn trúaðir á
drauminn, en fóru þó enn af
stað. Af ferðum þeirra segir
ekki — fyrr en þeir eru stadd-
ir hjá Skollhólunum. — Þá
kom einn þeirra auga á tvær
dökkleitar þústur að hálfu
upp úr snjónum, undir barði
við eystri hólinn. Þegar betur
var að gáð, .reyndust þústur
þessar vera stúlkur.nar frá
Þverá, — báðar frosnar í hel.
— Þær höfðu þá siegið undan
veðrinu og leitað skjóls undir
ann á milli þúfna, og frænka
setti strigapoka yfir — leit
síðan á úrið sitt og ákvað
matartíma kl. 2, — aðeins
einu sinni jTir daginn. Mér
fannst þetta hart aðgöngu
en lét mér það lynda, því ekki
vildi ég verða til að brjóta ef
til vill gamla hefð, á heiðum
uppi. Síðan sagði frænka mér
hvernig að skyldi farið við.
tínsluna, sérstaklega handtök-
in við pokann. Sú tilsögn varð
til þess, að ég beið ekki al-
gjöran ósigur í tínslunni og
varð þar með forðað frá
spotti gárunganna. Og heitur
og strembinn var dagurinn
þama í mónum, þar sem við
skriðum í áttina til Skollhól-
anna — með graspokana —
bæði ákveðin í að láta ekki
okkar hlut eftir liggja.
Um tvöleytið komum við að
hólunum, og varð ég að fara
til baka eftir matnum. Það
geklc furðu vel þó falinn væri
á milli þúfna, enda ég fundvís
á þeim árum að talið var. Við
tókum okkur sæti á barði, sem
er nær hálf mannhæð að sunn-
an en aflíðandi að norðan og
gengur úr eystri Skollhólnum.
Á barði þessu, sem var grasi-
gróið —: var allmikið af sól-
bökuðum kindaspörðum —
svo auðséð var að sauðkindin
hafði komizt í samfélag við
náttúruna — líkt og Þórberg-
ur í skógarrunninum forðum.
Að máltíð loldntai spyr
frænka: „Hefur þú heyrt get-
ið um stúlkurnar sem urðu úti
hér á lieiðinni ?“
Eg kvað nei við — og bað
hana að segja mér eitthvað
um það. En frænka fór sér að
engu óðslega og hagræddi
skýluklútnum á höfði sér, en
sagði þó síðan:
„Það var að vetri tií, uppúr
miðri 19. öld, að haldmn var
mannfagnaður á Halldórsstöð-
um í Laxárdal. Margt manna
var þar saman komið — líkt
og altítt var á höfuðbólum til
forna. Gott tíðarfar hafði á
undan gengið og hjarnfenni
var. Meðal þeirra er komu á
mannfagnað þennan voru
tvær vinnukonur frá Þverá,
sem er næsti bær við. Að sögn
var dansinn stíginn ákaft
þessa nótt, allt til morguns.
Einhverra hluta vegna urðu
stúlkurnar frá Þverá af sam-
fylgd að loknum dansi.
En undir morgun hafði
farið að snjóa með noi’ðaustan
átt, 'þó ekki hvassri. Ekki var
á hvassviðri með aukinni snjó-
komu og harðnandi frosti —
með öðrum orðum — það var
skollin á stórhríð, er stóð í
fulla fjóra sólarhringa og ein
af þeim verstu, er sögur
herma.
I*AB er nú orSið næsta fá-
títt að menn fari í grasa-
heiði, en þó er' ekki langt
síðan grasatínsla var nauð-
synlegur þáttur í birgða-
söfnun íslenzkra sveltaheim-
i!a. Gísli T. Guðmundsson
gefur í þessari grein
f.kemmtilega iýsingu á sinni
fyrstu grasaferð fyrir 24
árum.
Sendið Þjóðviljanum grein-
ar úr lífi alþýðunnar til
sjóvar og sveita, úr fortíð
og nútíð.
Heimilisfólk á Halldórsstö'ð-
um fékk sér morgunblund í
þeirri von að stúlkurnar hefðu
náð hraunjaðrinum, áður en
á skall. Um hádegisbilið voru
barinn þrjú högg á útidyrnar
á Halldórsstöðum. Þeir sem
til dyra fóru, tóku á móti
tveim fannbörðum húskörlum
frá Þverá, er komnir voru að
sækja stúlkurnar. Brá þeim
mjög, er þeir fregnuðu áð þær
höfðu af stað farið um morg'
uninn. — Annar Þverármanna
hafði or'ð á, að sér hefði virzt
hann heyra óp, en ekki grun-
að neitt — og haldið þáö veð
urgný. En frásögn hans jók
aðeins á skelf’ngu fólks, því
öllum var ljóst, að alvara var
á ferðum. Nú hófst leit, sem
stóð í nær fimm sólarhringa.
Landslagi er þamnig háttað á
milli bæjanna Halldórsstaða
og Þverár, að það er mjög af-
líðandi suðvestur á heiði —
og óttaðist fólk, að stúlkurn-
ar hefðu slegið um of undan
veðrinu, og ekki gætt h:nnar
aflíðandi brekku. Sagan herm-
ir að margir leitarmanna hafi
lent í miklum þrekraunum, en
svo var það hina fimmtu
nótt frá því að danssamkoman
var haldinn, áð aldraðan mann
á Þverá dreymir að hann sé
staddur suðvestur á heiði, hjá
tveimur hólum, sem honum
v'rðist í draumnum mjög á-
þekkir og standa mjög áber-
andi uppúr snæviþökktu lands
langinu. Finnst honum í
draumnum hann kenna þar
stúlkumar, er voru eitthvað að
vandra vi’ð hólana, Ekki voru
barði þessu, sem við s:tjum
á.“
Um leið og frænka lauk frá
sögn sinni, var eins og færi
um mig kuldahrollur — slík
áhrif hafði frásögn hennar á
hinúm sólbjarta sumardegi.
Nú hófst tínsla á ný. Við
fórum hring eftir hring þarna
á mónum, en gáðum vel að
því, að vera aðeins í kallfæri
til að fyrirbyggja alla óþarfa
mælgi, er trufiað gæti starf
okkar. Svo var ákafi okkar
mikill að við tókum naumast
eftir fuglunum, sem flögruðu
í kr'ngum okkur — né sáum
tíbrána er titraði við sjón-
baug. Þegar sólin fór að síga
1 norðvestri vissi ég að komið
var kvöld, ég var einnig far-
inn að finna til þreytu, eink-
um í hægri handlegg og í hnjá
liðunum. En ekki vildi ég
kalla iá frænku til að spyrja
um kiukku, því ég vissi ekki
nema það yrði tekið sem upp
gjöf. — Loks kom þó áð því
að tinslu lauk, því allt í einu
heyrði ég köll, var það frænka
að gefa mér merki um að*
hætta, klukkan var orðin 10.
Við fórum síðan að undir-
'búa heimferð, og tók þa'ð okk-
ur um 20 mín. Frænka tók
öll grösin og lét í tvo poka,
en ég tróð á eftir með hnján-
um, eins og ég væri að taka
fjórhey. Síðan bundum við þá
saman til að geta borið þá
til skiptis, og þó þeir virtust
ekki þung:r fyrst í stað —
sigu þeir furðanlega í, enda
fullkomlega ársforði handa
heimilinu að frænka sagði. —
Og áfram tifuðum við í áttina
heim, þúfu af 'þúfu og skref
fyrir skref. En nú fórum við
sunnar yfir Selás'nn, en um
morguninn. Við fórum í gegn-
um skarð, er klýfur ásinn í
tvennt og í daglegu tali kall-
ast „Klofar“. í skarði þessu
vestanvert í ásnum, eru seltóft
ir, en svo kenna munnmæla-
sögur að þarna hafi verið sel,
og mun ásinn draga nafn sitt
af því. Þarna vi'ð Seltóftirn-
ar er köld uppsprettulind. Vi'ð
vorum líka fegin er þangað
kom, og við gátum teigað ís-
kalt vatnið þar sem það kom
hreint og tært, upp úr iðr-
rnn jarðar. Eftir noklcra hvíld
við lindina, setti frænka pok-
ana á öxl sér því næsti áfangi
var hennar. Nú gekk okkur
greiðlega, enda teki'ð að halla
mjög undan fæti. Þegar v:ð
komum á heiðarbrúnina fyrir
ofan bæinn okkar, lagði
frænka ti'l að við hvíldum lú-
in bein — líka einn áfangi
eftir og hann var minn.
I annað sinn vorum v.'ð
stödd á bæjarhólnum — og
liorfðum yfir da.liim. Kyrrð og
ró hvíldi yfir öllu, enda komi'ð
miðnætti og dal'búarnir löngu.
gengif r til náða, en þó heyrð-
ist bí-bí lóunnar og niður ár-
innar virt'st samur við sig.
Sólin var gengin undir •— að-
eins bjarmi hennar sást yfir
Kinnarfjöllum, eins og gul-
Framhald á 11. síðu.
Einnig fyrir 3000 árum voru til „gínur“, þessi faunst í gröf hins
nafnkunna konungs, Tut-ankiAmon, og talið er að hún hafi verið
notuð til að máta á föt hans hátignar.