Þjóðviljinn - 13.09.1953, Blaðsíða 7

Sunnudagur 13. september 1953 — ÞJÓÐVILJINN — (7
Viðtal við Þorstein Valdimarsson
og tveliniir alþýðai-
lý$v©Miifiit
— Hvenær fórstu utan?
— Eg fór í nóvember 1952 til
Vínar til að kynna mér kirkjutón
list og hef lengst af verið þar
síðan. í Vín er mikið tónlistarlíf,
þar eru framúrskarandi hljóm-
sveitir, en hins vegar er Vínar-
óperan ekki sérstaklega góð, þar
er t. d. mikill hörgull á tenórum
og jafnvel líka sópranröddum.
Þeim helzt ekki á beztu songv-
urum sínum, sem fá betri kjör
annars staðar en hægt er að
bjóða þeim heima.
— Er mikil nýsköpun í tón-
listarlífi í Austurrki?
— Eg fékk þá hugmynd að
þar væri fremur lítið um að
vera á því sviði. Eg kynntist
einu tónskáldi. Marcel Rubin,
miðaldra manni. Hann samdi
skemmtilega kantötu til flutn-
lírukassamenn og aðrir slíkir
setji svip sinn á götulífið. Fjöldi
manna dregur fram lífið á ótrú-
lega lágum styrkjum. Eg kynnt-
ist manni sem lifði á 400 schill-
inga mánaðarstyrk. Mér virtist
kaupmáttur schillings vera á-
líka og krónu hér hvað fatnað
snerti, en til matvæla heldur
meiri, víða er hægt að fá mjög
ódýrar máltíðir, allt niður í 4
schillinga. Hægt er að fá stæði í
óperu og sæmileg sæti í leikhúsi
fyrir 4—5schillinga, enda sækja
Vínarbúar mjög leikhús. Bækur
eru hins vegar ókaupandi, svo
dýrar eru þær, enda var mér
sagt að upplög bóka anstur-
rískra höfunda væri oft lægri
en tala höfunda í landinu. Það
sem útlendingar taka allir eftir
er hvað Vínarbúar virðast komn
ir langt í þeirri list að lifa af
ótrúlega litlum efnum og miða
lif sitt við þau.
— Hvernig er afstaða Vínar-
búa til hernámsins?
— Austurríkismenn koma vel
fram gagnvart hernámsyfirvöld
unum, þeir halda fast við þjóð-
legar erfðir og blanda lítið geði
við hernámsliðin opinberlega,
en þar er auðvitað sama neðan-
jarðarlíf og í öðrum hernáms-
löndum, blöðin birta oft fréttir
um kvennarán og árekstra. En
þjóðin er sér meðvitandi um
sérkenni sín og menningu, hefur
mjög í heiðri þjóðbúninga og
þjóðlega siði. Mér virtist al-
menningur fyrirlítur innilega
Bandaríkjamenn og amerísku
ómenningaráhrifin, en við
Rússa eru þeir smeykir.
ings á Búkarestmótinu, og var
efni hennar stímabrakið við
Berlínarfarana. Bandarísk her-
námsyfirvöld ætluðu að stöðva
þúsundir æskumanna frá ýms-
um löndum sem voru á ferð yfir
Austurríki á Berlínarmótið.
Austurrísk æska og almenning-
ur reis gegn þessu, svo að Banda
ríkjamenn urðu að sleppa fólk-
inu. Um þetta var texti kan-
tötunnar.
— Hvernig er að lifa í Vín fyr-
ir námsmenn?
— Það er svo gott og ódýrt, að
mig skyldi ekki undra þó náms-
mannastraumur færi að beinast
þangað meir en hingað til, dval-
arkostnaður stúdenta í París og
London mun vera tvöfaldur á
við dvalarkostnað í Vín. Há-
skólinn nýtur almennrar viður-
kenningar, og enn eru þar ekki
tilfinnanleg skólagjöld. Átti að
hækka þau gífurlega í fyrra, en
stúdentarnir mótmæltu því svo
kröftuglega með verkfalli og
öðrum ráðstöfunum að hætt var
við þau. Enda búa austurrískir
stúdentar flestir við svo kröpp
kjör að fjöldi þeirra hefði ekki
klofið námið með nýju skóla-
gjöldunum.
— Hvað er hægt að komast af
með á mánuði?
— Það er hægt að lifa í Vín
fyrir 1000 krónur íslenzkar eða
um 1700 schillinga á mánuði.
Nóg framboð er á herbergjum
fyrir 300 schillinga.
Hvernig virtust þér kjör
fólksins?
— Mikið atvinnuleysi er í land
inu og segjá má að betlarar,
nærrl ° ársdvöl er-
lendls hefur I*or-
stelnn Valdimarsson
numið kirkjutónllst
og söng í Vín,
setið friðarþingið
inikla þar í borg og
komizt í snertingu
við marga skáld-
bræður, Neruda, Za-
lamea, Sartre, Ern-
est Fischer, Johann-
es Becher. Hann
hefur einnig tekið
þátt í starfi ai-
þjóðasamb. lýðræð-
issinnaðrai- a'.sku,
setið stjórnarfundi
þess í Tékkóslóvakíu
og Búkarest, heim-
sótt Lidice og ver-
lð á Búkarestmót-
inu. Hann fæst ekki
til að segja neltfe
um ijóðagerð sína,
þó mörgum sé for-
vitni að vita hvað
höfundur „Ilrafmi-
mála“ hygsst fyrir,
en hér eru nokkur
atriði lun þennan
árskafla erlendis.
— Að hverju beinist stjórn-
málaáhugi Austurríkismanna
aðallega?
— Þeir bíða eftir friðarsamn-
ingi sínum, og er það Ijóst að
togstreitan um hann er fyrst
og fremst vegna þess, að Aust-
urríki er talinn einn þýðingar-
mesti reiturinn á hernaðarskák-
borði álfunnar. í hinum upp-
haflegu drögum að friðarsamn-
ingi „Staatsvertrag“ voru þau
ákvæði að landið skuldbindi sig
til hlutleysis og að leyfa ekki
erlendum veldum hernaðar-
bækistöðvar í landi sínu. Nú
hafa Bandaríkin beitt sér fyrir
því að þessi ákvæði hafa verið
numin brott úr þeim friðarsamn
ingsdrögum „Kurzvertrag“ sem
Vesturveldin bjóða nú Sovét-
ríkjunum viðræður um. En upp
á þau býti vilja Rússar ekki
semja, enda yrði á samri stundu
sáð bandarískum herstöðvum
um allt landið ef þetta yrði of-
an á. Annars virðist fólk vonlit-
ið um árangur allrar stjórnmála
baráttu.
— Voru margir íslenzkir
námsmenn í Vín?
— Við vorum sex, og héldum
vel hópinn. Um jólin söfnuðumst
við saman hjá Högna Sigur-
jónssyni og' konu hans Hrönn
Aðalsteinsdóttur og lásum
Gerplu upphátt, það voru góð
jól. Og enginn ungur íslending-
ur er móðurlaus í Vín. Heimili
Ástu von Jaden, sem fjöldi ís-
lendinga kannast við ,er opið
hverjum landa sem til Vínar
kemur, þar komum við saman
í fagnaði vikulega í vetur.
Maður Ástu er nú látinn, en
þau voru óopinberir fulltrúar
íslands í Vín um langan aldur.
Ásta er ern og hress og fylgist
með öllu sem gerist hér heima.
— Sástu nokkuð af grann-
löndum Austurríkis?
— Eg skrapp til Tékkósló-
vakíu í febrúar, á ráðsfund Al-
þjóðasambands lýðræðissinnaðr
ar æsku, og var hann haldinn
í þinghúsinu í Praha. Aðalefni
þess fundar var undirbúningur
heimsmótsins í Búkarest. Við
áttum annríkt á fundinum, svo
lítill tími var til að kynnast um-
hverfinu. Þó sáum við talsvert
af borginni og fórum eina ferð,
til Lidice.
— Hvar er Lidice?
— Lidice er í dalvcrpi um 30
km. frá Praha, þar er risið upp
ljómandi fallegt lítið þorp, hjá
auðninni sem þýzku nazistarnir
skildu eftir. Á rústum gamla
þorpsins hefur ekki annað ver-
ið byggt en lítið steinhús, og er
þar safn með þeim fáu minjum
sem eru um gamla Lidice. Þar
er t. d. ljósmynd af skólabörn-
unum í þorpinu, þau voru ný-
hætt í skólanum þegar ógnirnar
dundu yfir, ljósmyndarinn var
ekki búinn að framkalla film-
una og tókst að geyma hana allt
stríðið.
— Var þetta ekki snemma á
stríðsárunum?
— Þetta var 10. júní 1942.
Þýzku nazistayfirvöldin ákváðu
aS jafna Lidice við jörðu í hefnd
arskyni við tilræði, sem Heyde-
rich landstjóra þeirra var sýnt
í Praha. Þetta þorp var valið af
tilviljun. Þýzk hersveit um-1
kringdi það fyrirvaralaust, allir
fullorðnir karlmenn voru myrt-
ir, börnin send til Þýzkalands,
en konur í fangabúðir í Pól-
landi. Síðan var þorpið alveg
bókstaflega jafnað við jörðu,
skriðdrekarnir moluðu jafnt
kirkju þorpsins og allt sem upp
úr stóð kirkjugarðinum og
heimili fólksins-
— Kom eitthvað aftur?
— Já, allmargt kvennanna og
barnanna kom aftur, og fólkinu
hefur verið fengið til eignar
nýja þorpið sem ríkið hefur lát-
ið byggja. Safnvörðurinn sem
sýndi okkur litla húsið, var t. d.
ein kvennanna.
— Kornstu víðar í Tékkósló-
vakíu?
— Til Kladno, verksmiðju-
borgar skammt frá höfuðborg-
inni. Þar komum við á dvalar-
heimili iðnnema og kynntumst
kjörum þeirra. Virtist mér prýði
lega búið að unglingum við
iðnnám, þeir fá allt ókeypis sem
til námsins þarf og uppihald
með, eru við verk í grein sinni
þrjá daga vikunnar en bóknám
hina þrjá. Undirbúningur að
hvers konar iðnaðarstörfum
tekur 2—2 V2 ár, og þeir sem
hug hafa á geta haldið áfram
beint úr þessu undirstöðuiðn-
námi til æðri tæknimenntunar,
allt upp í verkfræðinga.
— Hvernig leizt þér á fólkið?
— Alþýða manna er frjálsleg
í fasi og ber svipmót þess fólks
sem hefur tekið völdin í landi
sínu. En nóg er af mönnum
gamla heimsins, mönnum sem
hafa verið sviptir forréttindum
sínum og auðsöínunartækifær-
um á annarra kostnað. Þeir
sitja á kaffihúsum og eru næst-
um auðþekktir, sífellt á þönum
eftir útlendingum harmandi
„góðu gömlu dagana“. Þetta
fólk rís öfugt gegn allri fram-
faraviðleitni alþýðustjórnanna
og reynir að spilla árangri henn-
ar. Við sáum ekki svo fá dæmi
þessa fólks í Búkarestförinni.
Þetta er sambandsfólk útlenda
auðva’dsins og dreymir um að
Bandaríkin eigi eftir að sýna al-
þýðu landanna í tvo heimana og
setja „fína fólkið“ aftur á „sinn“
stað-
— Hvernig fórst þú til Búka-
rest?
— Beint frá Vín. Eg var einn
af fjórum fulltrúum íslendinga
á þingi Alþjóðasambands lýð-
ræðissinnaðrar æsku, sem hófst
Framhald á 11. síðu.
Nolckrar kvennanna frá Lldlce sem lifðu
það af að koina aftur heim