Þjóðviljinn - 06.10.1953, Blaðsíða 6

6) — ÞJÓÐVILJINN — Þriðjudagur 6. október 1953
JUÓOVIUINN
Útgefandi: Samelnlngarflokkur alþýðu — Sósíalistaflokkurinn.
Kitstjórar: Magnús Kjartansson (áb.), SigurCur Guðmunósson.
Fréttastjórl: Jón Bjarnason.
Blaðamenn: Ásmundur Sigurjónsson, Bjarnl Benediktsson, Guð-
mundur Vigfússon, Magnús Torfi Ólafsson.
Auglýsingastjóri: Jónsteinn Haraldsson.
Ritstjórn, afgreiðsla, auglýsingar, prentsmiðja: Skólavörðustíg.
19. — Sími 7500 (3 iinur).
Áskriftarverð kr. 20 á mánuði í Reykjavík og nágrenni; kr. 17
annars staðar á landinu. — Lausasöluverð 1 kr. eintakið.
Prentsmiðja Þjóðviljans h.f.
i: Sjö ár
í gæv voru liðin rétt sjö ár frá atburöi sesm jafnan mun
verSa minnisstæöur í ísienzkri sögu, einum hinna. dökku
daga í lífi þjóðarinnar. 5. október 1946 var Keflavíkur-
samningurinn samþykktur á alþingi íslendinga. Það eru
aðeins liðin ?jö ár, cn manni finnst tíminn hljóta að vera
langtum lengri, því þessi: ár hafa verið mjög afdrifarík í
tsögu íslenzkra sjálfstæðismála. þarhafa ein ótíðindin tek-
iö við af öðrum. En uþphafið varð þennan haustdag 1946,
jþangað má rekja allt það sem síðan hefur gerzt.
Haustið 1945 báru Bandaríkin fram kröfur um aö fá til
íifnota þrjár herstöðvar á Íslandí til 99 ára — en það er
dipiómatískt orðalag fyrir afnot urn óákveðinn tíma. Þá
var heimsstyrjöldinni miklu rétt nýlokið, og þjóðirnar
trúðu á frið um langa íramtíð; en þá þegar var auðvald
Bandaríkjanna farið að undirbúa næstu styrjöld með því
að skipuleggja herstöðvahring sinn kringum Sovétríkin.
íslenzka þióöin átti í fyrstu erfitt með að trúa tíðindun-
um um herstöðvakröfur Bandaríkjanna, svo fiarlægar
voru þær því sean öllum var efst í liuga, en þaö kom þá
þegar í ljós rið ýmsir i'orustumenn afturhaldsflokkanna
vom reiöubúnir til að ganga erinda Bandaríkjanna. Kröf-
um Bandarikjanna var þó hafnað, vegna þess eins áð
Sósíalistafiokkurinn átti fulltrúa í ríkisstjórn landsins og
fylkti þjóðinni til andstööu og baráttu gegn hinum ó-
tvifnu kröfum Bandaríkjanna.
í kosning’mum sem fram fóm sumariö 1946 vora her-
stöövarkröfur Bandaríkjanna mjög ræddar, og í þeim
kosningum sóru allir frambjóðendur — nema Jónas frá
Hriílu — að þeir myndu aldrei ljá máls á því áö afhenda
nokkru erlendu ríki íslenzk landsréttiindi, — og þjóðin
trúoi þcim, og hélt að allir þingmenn jafnt myndu gæta
réttar íslands.
En þegar er þing var kvatt saman var lagt fram frum-
varpið um Keflavíkursamn'nginn og hafði það verið sam-
í laumi af Ólafi Thors og félögum hans á milli svardag-,
anna. Meo þe m samningi var stefnt að því að tryggja.
Bandaríkjunum það í áföngum sem fariö hafði verið fram
á haustið 1945. Enn sem fyrr hófst hörð barátta. Félags-
sajmtök um land allthéidu fundi og samþykktu mótmæli.
Verkalýðshreyfingin — þar scm einingarmenn höfðu þá
forustu — boðaði tii íyrsta allsherjarverkfallsins semj
hér hefur veríð, og þátttakan 1 því var alger og sýndi Ijós-!
lega hug almennings. Só-íalistaflokkurinn lýsti yfir því i
að hann myndi hætta stjórnarþátttöku ef þjóðin væri
svikin á þer nan hátt. En þessi barátta bar ekki árangur,
agentav Bardaríkjanna höfðu tryggt svo aðstööu sína í
svardagakosningunum nm sumarið að þeir framkvæmdu
hin erlendu fyrirmæli; þó voru úrslit svo naum að til-
laga sósíalista um þjóðaratkvæðagTeiðslu var felld með
27 atkv. gegn 24 en einn þingmaður sat hjá.
Meö samþykkt Keflavíkursamningsins höfðu verið
dregnar lokur frá hurðum og síðan hafa Bandaríkin jafnt
og þétt stvrkt. og eflt aðstöðu sína. 4 Vz ári eftir að Kefla-
víkursamningurinn var gerður var iandið opinberlega
hemumið.
En það er vert að veita einu athygli. Þrátt fyrir allt
sem gerzt hefur hér á landi síðustu árin hafa Banda-
ríkin ekki enn fengið uppfylltar hinar upphaflegu kröfur
sínar um 99 ára hemám. Sú staðreynd sýnir glöggt að
sjálfstæðisbaráttan, sem sósíalistar hafa haft foru:?tu
fyrir, hefur borið mikinh árangur og tryggt þjóðinni mik-
il réttindi sem annars lnefðu verið frá henni tekin. Það
er hægt að ’osna við allt erlent herlið úr landinu á 18
mánuðum. samkvæmt ákvæðum „vamarsamningsins"
svonefnda, og að því markmiði þurfa allir þeir sem fs-
iendingar vdja heita að einbeita sér. Það átti vel við að
fmmvarpi ura það efni var útbýtt á þingi í gær, réttum
sjö ámm eftir að Keflavíkursamningurinn var gerður.
Mngntemt sósíalista flytfa fmitt-
varp ra þriggja vikna orbf
Alþingi ber að iryggja þennan sjálfsagða rétt áður
en til nýrra átaka kann að koma vegna hans
Hinir nýju bingmenn sósíalista, Karl Guðjónsson
og Gunnar Jóhannsson, ílytja í neðri deild írumvarp
um breyiingu á orlofslögunum og var því útbýtt í
gær. í frumvarpinu felast fjórar meginbreytingar:
1. Orlof iengist í þrjár vikur og orlofsfé hækki
samkvæmt því í 6 V2 %. ....
2. Klutarsjómenn fái tryggðar óskeríar orlofs-
greiðslur.
3 Fullt orlofsfé sé greitt á eftirvinnu, næturvinnu
og helgidagavinnu.
4. Fyrning á kröfum vegna orlofsfjár fylgi sömu
reglum og fyrning kaupgjalds.
I greinargerð flutningsmanna"
segir svo:
„Lögin um orlof voru sam-
þykkt 1943. Aðdragandi þeirra
var skseruhernaðurinn svo-
nefndi en eftir hann gerði Dags-
brún mjög mikilvæga sarnninga
við atvinnurekendur síðari
hluta sumars 1942. Með þeim
samningum var viðurkenndur 8
stunda vinnudagur, og auk þess
var orlof verkamanna samnings
bundið tvær vikur á ári, og
skyldu atvinnurekendur greiða
verkamönnum orlofsfé, þannig
að þeir héldu launum sínum í
leyfi sínu.
Alþingi gaf síðan samningi
þessum lagagildi á næsta ári
með lögum um orlof, en þau eru
Hari Guðjónsson
mjög mikilvægur áfangi í rett-
indabaráttu islenzkrar alþýðu.
En svo mikilvæg sem lögin
voru á sínum tíma, eru þau eng-
an veginn fullnægjandi nú, og
hafa þingmenn sósíalista beitt
sér fyrir nauðsynlegustu um-
bótum á undanförnum þingum.
Hermann Guðmundsson og Sig-
urður Guðnason lögðú fram
frumvarp svipað því, sem hér
liggur fyrir, á þinginu 1948—49,
og á síðasta þingi var það enn
flutt af Magnúsi Kjartan.ssyni
og Steingrími Aðalsteinssyni.
í þessu frumvarpi felast fjór-
ar meginbreytingar á lögunum;
1. Lágmarkssumarleyfi leng-
ist upp í 18 virka daga, eða sém
svarar þriggja vikna orlofi, og
skal orlofsfé hækka í samræmi
við það upp í 6Ví% af kaupi.
Þriggja víkna orlof er nú orð-
ið mjög algengt hjá embættis-
mönnum, stari'smönnum og ýms
um iðnaðarmönnum og mun af
almenningi vera talinn mjög
hæfilegur og eðlilegur tími. Er-
lendis hefur 3 vikna almennt
orlof færzt mjög í vöxt á und-
anförnum árum. Norðmemi sam
þykktu lög um 3 vikna orlof
þegar 1947, hafa þau gefið hina
beztu raun og þykja jafnsjálf-
sögð nú og 2 vikna orlof áður.
Síðan hefur sama breyting verið
tekin upp í Danmörku og Sví-
þjóð.
Það er auðsætt að vinnandi
fólk á íslandi mun ekki sætta
sig við það lengi að vera eftir-
bátar starfsbræðra sinna á
Norðurlöndum á þessu sviði.
2. Þá er lagt til í frumvarp-
inu, að orlofsrétturinn nái einn-
ig óskertur til hlutarsjómanna.
I orlofslögunum eru ákvæðin
um orlof hlutarsjómanna ó-
glögg og hafa valdið ágreiningi.
Þar kemur tiJ álita, hvort hlut-
arsjómenn fái nema hálft orlof,
ef þeir taka þátt í útgeröar-
kostnaði að einhverjum hluta.
Það virðist með öllu ástæðu-
laust að láta slík ákvæði standa
í orlofslögunum, enda mælir
ekkert með því, að hlutarsjó-
menn séu afskiptir orlofsfé. Ef
hlutarsjómaður jafnframt rekur
útgerð, er liann að sjálfsögðu
sem slíkur ábyrgur fyrir orlofs-
greiðslunum á sama hátt og aðr-
ir atvinnurekendur.
3. Lögin gera ráð fyrir, að or-
lof sé ekki greitt á eftirvinnu,
næturvinnu og helgidagavinnu
í sama hlulfalli og launagreiðsl-
ur, heldur svo sem um dagvinnu
væri að ræða.
Ilér er lagt til, að þessi á-
levæði verði felld niður úr or-
lofslögunum og orlof verði í
öllum tilfellum jafnt, 6'/2%.
Breyting þessi stefnir að fyllri
framkvæmd á markmiði lag-
anna. Orlofslögin eiga að
tryggja vinnandi fólki hæfilega
hvíld að unnu starfi, og hlýtur
hvíldarþörfin jafnan að verða
rniklum mun meiri, ef unninn
er óhæfilega langur vinnudagur,
svo sem jafnan er, þcgar um
eftir- og næturvinnu er að ræ'ða.
4. í 15. gr. orlofslaganna eru
sérstök ákvæði um fyrningu á
kröfum, og hJjóða þau svo;
„Kröfur á hendur vinnuveitend-
f
Gunnar Jóhannsson
um samkvæmt lögum þessum
falla úr gildi fyrir fyrning, ef:
þær hafa ekki verið viðurkennd
ar eða lögsókn hafin innan loka
næsta orlofsárs eftir að kröf-
urnar stofnuðust.'1
Þessi tilhögun er óeðlileg.
Þess eru mörg dæmi, að afr
þessu ákvæði hafi hlotizt óþæg-
indi og misskilningur. Virðist
sjálfsagt, að fyrning á kröfum
vegna orlofsfjár fyJgi algerlega
sömu reglum og fyrning kaup-
gjalds, og er það lagt til í frum-
varpinu.
Þegar hliðstætt frumvarp
kom til umræðu á síðasta þingi,
komst fyrri ílutningsmaður
þess, Magnús Kjartansson, svo
að orði meðal annars;
„Ef Alþingi fæst ekki til a<3
breyta orlofslögunum, henda
allar líkur á, að aukið orlof
verði knúið fram.af verkalýðs-
félögunum sjáJfum í sámning-
um við atvinnurekendur, sanrn-
ingum, sem ef til vill fengjust
ekki fyrr en eftir kostnaðar-
samar deilur.“
Þessi varnaðarorð rættust
þegar nokkrum mánuðum síðar.
í desemberverkföllunum miklut
í fyrravetur var 3 vikna orlof
ein meginkrafa verkalýðssam-
takanna, og eftir hin miklu átök
var samið um 15 daga orlof —
helminginn af kröfum verka-
lýðssamtakanna á þessu sviði.
En það er engum eía bundið,
að verkföllin hefðu orðið auð-
leystari, ef A1þingi hefði fylgt
tillÖgum sósíalista um af-
greiðslu málsins.
Nú standa sakir þannig, að
orlofslögin eru óbreytt með á-
kvæðum um 12 daga orlof.
Verkalýðsfélögin liafa með
samningum sínum tryggt 15
daga orlof, og flestir, ef ekki
allir starfshópar liafa fylgt í
kjölfar þeirra,
Lögin eru á eftir veruleikan-
um. Ilins vegar væri ófullnægj-
andi að breyta lögunum aðeins
til samræmis við ákvæði gild-
andi samninga því að ekki verð-
Framhald á 11. 01511.