Þjóðviljinn - 09.10.1953, Qupperneq 7

Fimmtudagur 9. október 1953 — ÞJÓÐVILJINN — (7
Nefðarástandið í húsnæðismálunuin bein esfleiðing
czf wöitrækslu ©g hczftczstefnu mars| ©llámnnci
Baráfta Sósialistaflokksins fyrir aÓgerðum i húsnæÓismálunum og
auknu byggingarfrelsi hefur knúiS afturhaldið á undanhald
Eitt helzta baráttumál Sósí-
alistaflokksins á Alþingi og í
hæjarstjórnimii hefur verið og
er lausn húsnæðisniálanna.
Einar Olgeirsson flytur nú á
Alþingi öðni sinni mikinu laga-
bálk „um rétt manna til hygg-
ingar íbúðarhúsa í kaupstöðum
og lcauptúnum og opinbera að-
stoð í þvj skyni.“ og verður
frumvarpinu ýtarlega lýst inn-
an skamms.
í fyrri hiuta greinargerðar
frumvarpsins rekur flutnings-
maður nokkur helztu atriði
baráttunnar á Alþingi um lausn
húsnæðisvandamálsins, og er
hér birtur sá hluti hennar.
★
i.
Húsnæðisvandamálið heíur
eðlilega verið eitt allra brýn-
asta þjóðféíagsvandamál vor
íslendinga á þessari öld. Kyn-
slóð feðra vorra tók við land-
inu lítt húsuðu vararilegum í-
búðarhúsum um síðustu alda-
mót, og tvær kynslóðir hafa
,nú unnið við að bvggja varan-
leg hús í landi voru. I sveit-
unum hefur verið gert mikð
átak til þess að skapa stein-
steypt íbúðarhús í stað gömlu
bæjanna, og hefur vel orðið
ágengt, þótt mikið verk sé
þar enn eftir að vinna.
í bæjunum og kauptúnun-
um hefur orðið að byggja upp
að nýju og þörfin þar verið
bvað brýnust vegna hins hraða
vaxtar þeirra og þá fyrst og
fremst Reykjavíkur. Reynslan
hefur sýnt það allan tímann,
að hér varð að einbeita öll-
um kröftum, jafnt framtaki
einstaklinga og samtakaheilda
sem aðstoð og framlögum rík-
isins, ef bæta átti úr neyð-
inni. Hins vegar hefur verið
við ramman-reip að draga um
að fá það aðgert í byggingar-
málum, sem brýn þörf var á.
Veldur því hvorttveggja, að í
Reykjavík hefur verið voldug-
ur hópur ríkra fésýslumanna,
sem grætt ha£a fé á hárri húsa-
leigu, er húsnæðisskorturinn
olli, og svo hitt, að yfirvöld
ríkis o,g banka hafa löngum
hirt lítt um að .aðstoða alþýðu
manna við að bæta úr húsnæð-
isleysinu, nema til neydd, og
þá gengið skrykkiótt með fram-
kvæmdir svo sem saga síðustu
20 ára ber vott um.
I*örf liig svih-
in í fram-
Uvæmd
1929 voru samþykkt lög um
bann við ibúðum í kjöllurum.
í>að átti að útrýma þar mtð
þeim íbúðum, er hættulegastar
þóttu þá heilsu manna. — Þessi
lö.g hafa aldrei verið íram-
kvæmd og kjallaraíbúðum
fjö'gað ár frá ári. 1928 voru
800 kjallaraibúðir í Rcykja-
vík, en 1046 voru þær orðnar
1884.
Lögin um verkamannabú-
staði voru sett um sömu mund-
ir. Samkvæmt lögum ura tó-
bakseinkasölu rikisins frá 1931
átti helmingur tekna hennar
að ganga til byggingar verka-
mannabústaða. En þessari miklu
tekjulind var nokkru síðar kippt
burt. Byggingarfélag’ alþýðu í
Reykjavík hafðj þó rutt braut-
ina með myndarlegum bygg-
ingum í höfuðstaðnum. En 1939
var starfsemi Byggingarfé'ags
alþýðu bönnuð með útgáfu
bráðabirgða'.aga af hálfu Stef-
áns Jóh. Stefánssonar, er var
félagsmá’aráðherra „þjóðstjórn-
arinnar“.
Mest hyggt á
nýshöpunar-
árunum
Rannsóknir, er gerðar voru
á nýsköpunarárunum, leiddu í
ijós, að bygg.ia þurfti um 600
íbúðir a ári í Reykjavík til þess
að fullnægja þörfinni fyrir nýtt
húsnæði þar. En síðustu tólf
ár hefur bygging íbúðarhúsa í
Reykjavík verið sem hér segir
(fjöldi íbúða, herbergjafjöldi
í svigum aftan við, þegar til
eru skýrslur um hann):
1941 335 (974)
1942 41.7 (1182)
1943 354 (1086)
1944 339 (1086)
1945 541 (1897)
1946 634 (2148)
1947 468 - (1665)
1948 491 (1764)
1949 366 (1226)
1950 410 (1430)
1951 284
1952 329
Þótt mest væri unnið ;
byggingu íbúðarhúsa á tímum
nýsköpunarstjórnarinnar, eins
og þessi skýrsla ber með sér,
þá var þeirri stjóm ljóst, að
hefjast þurfti handa af háltu
þess opinbera með enn meira
átaki en gert var með verka-
manna- og samvinnubústöðum.
Því voru lögin um útrýmingu
heilsuspiUandi íbúða sett "•
maí 1946, og samkvæmt þeim
var, eins og einnig segir í 30.
gr. þessa frv., Ákveðið að út-
rýrna heilsuspillandí íbúðum úr
landinu á fiórum árum með
sameinuðu átaki ríkis, bæjar-
og sveitarfélaga og banka.
Marshall*
hrammur á
mgshöpunar-
loggjof
Það voru ekki sízt bragga-
íbúðirnar í Reykjavík, sem
hafðar voru i huga, þegar þessi
löggjöf var sett af nýsköpunar-
stjórninni. 1946 bjuggu 1303
manns í braggaibúðum (326
að tölu), þar af voru 511 börn.
En 1947 setti ríkisstjóm Al-
þýðuflokksins, Framsóknar og
Sjálfstæðisflokksins, er tekið
hafði við af nýsköpunarstjórn-
inni að vilja Bandaríkjanna,
lögin ^um útrýmingu heilsu-
spillandi íbúða úr gildi, svo að
engin áætlun var samin og
engin útrýming heilsuspillandi
íbúða framkvæmd. Árið 1950
bjuggu því í bröggum í Reykja-
vík 2210 manns, þar af 976
böm.
En sú ríkisstjóm, sem eyði-
lagði lögin um útrýmingu
heilsuspillandi íbúða og þar
með framtak ríkisins í bygg-
ingarmálunum, setti um leið
slík höft á framtak einsfakl-
inga og félaga, að bygging í-
búðarhúsa í Reykjavik fór
Þannig eru þau híbýll sem rá5a-
mennirnlr dæma þúsundir Reyk-
víkinga tll að búa í — og eru þö
margir sem ekld hafa einu sinni
slík þök yfir höfuöið þessa dag-
ana.
minnkandj ár frá ári, eins og
þessi skýrsla ber með sér. Hins-
vegar er vitanlegt, að á síðustu
áru.m hefur verið til nóg
vinnuafl, byggingaretnj og fjár-
magn til þess að byggja miklu
meira af íþúðarbúsum en byggt
hefur verið. Það var því auð-
séð, að miklu meira yrði byggf,
ef bvgging hóflegra íbúða væri
gefin frjáls, og reyndi Sósíal-
istefiokkurinn því á siðustu
þrem árum hvað eftir annað
að knýýn siíkt bvggingarfrelsi
fram. I þeirri baráttu kom
það greinilega i Ijós. bvaða vald
það var, sem banuaði og mcin-
aði Islendingum að útrýma
neyðinni í húsnæðismálum. Ég
rakti sögu þairrar baráttu í
nefndaráliti, sem ég gaf út
27. nóv. 1952 sem minn; hluti
fjárhagsnefridar, um frv. er ég
og þáv. þm. Siglfirðinga fluttu
um byggingarfrelsi. Þar segir:
Hegnt að lasa
um höftin
„Barátta fyrir því að gefa
frjálsá bvggingu hæfilegra í-
búðarhúsa hefur staðið nokkur
ár á Alþingi, eftir að það
kom ,í Ijós, að ríkisstjórn og
fjárhagsráð þrengdu óeðlilega
kcsti landsmanna í krafti
þeirra heimilda, tii takmark-
ana á byggingu íbúðarhúsa,
sem veittur er í lögunum um
fjárhagsráð, En eins og kunn-
ugt er, kom það í ljós, að þess-
ar takmarkanir ollu bæði hús-
næðisskorti meðal almennings
og atvinnuieysi meðal toygg-
ingarverkamanna.
Á Alþingi 1949 flutti ég
breytingartillögu við lögin um
fjárhagsráð, að aftan við 5. gr.
bættist svo hljóðand; málsgrein
(Þskj. 566):
„Þó skal þeim, sem ekki eiga
íbúð, heimilt án fjárfesting-
arleyfis að byggja íbúðarhús
fyrir sjálfa sig, enda sé íbúðin
eigí stærri en ákveðið er um
verkamannabústaði.“
Þessi tillaga var felld, En
síðar á þinginu flutti fjárhags-
nefnd Nd, sem heild breyting-
artiliögu við sömu grein lag-
anna, og hljóðaði fyrri hluti
hennar svo (þskj.. 734):
,.Þó skal heimilt að byggja
hagkvæmar smáíbúðir án fjár-
festingarleyfis, en ráðherra
skal með reglugerð álcveða
stærðartakmörk íbúða.“
Þessi tillaga var samþykkt,
en þar sem þetta var seint á
þingi, náði frv. ekki afgreiðslu.
-\
Handarishir
húshmndur
segjja Aiþingi
fgrir verhum
Á næsta þingi, 1950, flutti
meiri hl. fjárhagsnefndar Nd.
(EOl, JóhH, SÁ, ÁÁ) frumvarp
er fór fram á samsvarandi
breytingú, að við 5. gr. nefndra
laga væri bætt þessu atriði
m. a.:
,,Þó skal heimilt að. byggja
hagkvæmar smáíbúðir án fjár-
fest'ngarleyfis, en ráðherra
skal með reglugerð ákveða
stærðai'takmörk þeirfá".
Frumvarp- með þessu sem
aðalefní var síðari samþykkt
við allar þriár umræður í Nd.,
og sent til efri deildar.
í efri deild fór málið til fjár-
hagsnefndar, og gaf hún 17.
jan. 1951 út sameigin'egt álit
um frv., og segir í því (þskj.
505):
„Samkomulag varð um að
leggj.a til, að frv. yrði sam-
þykkt, en einstakir nefndar-
menn áskilja sér rét.t til að
bera frajn breytingartillögur
eða fylgja brtt., sem fram
kynnu að koma.1'
En þegar hér var komið
sögu, hafði annar aðili komið
til skjalanna.
Þrír þingmenn Sjálfstæðis-
flokksins höfðu ílutt þáltill,
um að afnema skömmtun á
byggingarefni. Við hana hafði
ég flutt brtt. um að gefa nú
þegar frjálsan innílutning á
bygingarvörum.
Tillagan hafði verið send
fjárhagsráði til umsagnar.
| umsögn sinni, dags. 13. jan.
1951 hafði fiárhagsráð lagzt
gegn samþyklit þess að geía
frjálsa byggingu íbúðarhúsa
og frjálsan innflutning bygg-
ingarefnis og fært m. a. fram-
svohljóðandi röksemd:
„Fjárhagsráði hefur skilizt,
að vegna tilrauna til þess að
fá að nota fé úr mótvirðis-
sjóði verði að takmarka fjár-
festingu við ákveðið hámark
og að það sé fullkomlega skil-
yrði fyrir því, að leyfi fáist til
þess að nota mótvirðissjóð.
Ef f.ara ætti eftir tillög-u þess-
ari, mundi það gera ómögu-
Jegt að sýna forráðamönnum
mótvirðissjóðs fram á, hver
fjárfestingin væri, þar sem
takmarkanirnar næðu aðeins
til hluta hennar."
Ilernáms- j
i
flohharnir |
heggðu sig <
Með þessari yfirlýsingu sinni
viðurkenndj fjárhagsráð tvennt:
1) Að ráðið leit á erlenda
menn í Washington sem „for-
ráðamenn mótvirðissjóðs“, en
ekki á Alþingi, sem samkvæmt
íslenzkum lögum ræður mót-
virðissjóði. Og að ráðið leit á
sig sem fulltrúa og eftirlits-
menn hinna amerísku ,auð-
manna með fjárfestingarmálum
fslendinga, en skoðaði sig ekki
sem fulltrúa þings og þjóðar.
2) Að hinir erlendu yfirboð-
arar höíðu krafizt þess, að
fjárfesting fslendinga væri tak-.
mörkuð og að þeir,- hinir út-
lendu menn. hefðu völdin um
það, hver fjárfestingin væri.
Takmörkunip á ibúðarbygging-
um Íslendinga var þvi eitt af
skilyrðum þeirra fyrir þvi að.
„leyfa“ fslendingum ,að nota.
mótvirðissjóðirin, sem fslend-
ingar leggja sjálfir fram og
eiga! -
Eftir að umboðsmenn ,ame-
ríska auðvaldsins á fslandi
höfðu þannig látið í ljós skoð-
anir þess, varð skyndilega
breytin.g ó afstöðu ýmissa þing-
manna til 'agafrumvarpsins um
að gefa frjálsa byggingu hæfi-
legra íbúðarhúsa. Meirihlutinn
í íjárhagsnefnd efri deildar,.
sem áður liafði ö’l mælt með
frv. 'snerist nú skyndi'.ega gegn
því, er meirihlutinn fann,
hvernig blés að vestan, og lagði
riú til, að frv. væri vísað frá
. rneð rö'kstuddri dagskrá. Vaí
Framhald á 11. síðu