Þjóðviljinn - 17.11.1953, Blaðsíða 7

Eyjólfur Árnason:
frá Leninqro
Þriðjudagur 17. nóvember 1953 — ÞJÓÐVILJINN — (7
„150 þúsund sprenífikúlur og 107 þúsund sprengjur
féllu á borgina" í styrjöldinni.
íslendingar hafa aftur, góðu
heilli, tekið upp verzlunarvið-
skipti. við Sovétríkin. íslenzk
skip heimsækja rússneskar
hafnarborgir, einkum Lenin-
grad. Af þessum ástæðum hefi
ég tínt saman lítilsháttar fróð-
leik um þessa merkilegu og
söguríku borg og boðið Þjóðvilj-
anum til birtingar.
Laust fyrir hádegi þann 24.
ágúst í ár komum við hjónin
til Leningrad með næturlestinni
frá Moskvu. Leningrad heilsaði
okkur með yndislegu veðri, sól-
skini og hlýju, en undanfarna
daga hafði verið þar rigninga-
samt og kaldi. Haustið hefur
göngu sína um þessar slóðir í
lok ágústmánaðar rheð rigning-
um, stormum og þoku, ekki ó-
svipað íslenzkum haustveðrum.
Við vorum veðurheppin. í Len-
ingrad vorar að jafnaði í byrj-
un apríl, getur þó gengið á
ýmsu, jafnvel snjókomu í maí,
eins og hjá okkur. Heiðskírir og
heitir sumardagar munu vera
taldir um 150 og hiti getur
snögglækkað úr 25 stigum í 5
stig. í ágústlok kemur haustið
og veturinn í nóvember. Vetr-
arfrost fara sjaldan fram úr 25
stigum og í vestanátt eru oft lítil
frost. Fljótin eru ísilögð allt að
sex mánuði úr árinu. Leningrad
er viðlíka eða aðeins norðar á
hnettinum en Osló.
Leningrad 250 ára.
Leningrad átti merkisafmæli
í ár. Þann 27. maí varð hún 250
ára. Þennan dag árið 1703 lagði
Pétur I. rússakeisari hornstein
að kastalabyggingu á ey einni
í mynni Nevu-fljótsins. Það var
hornsteinn að Péturs-Páls-kast-
alanum, sem stendur á norður-
bakka Stóru-Nevu og kunnastur
er fyrir fangelsi það, er margir
beztu synir Rússlands og bylt-
ingasinnar hafa gist. Á syðri
bakkanum, gegnt kastalanum,
byggði hann skipasmíðastöð, þar
se’m síðar varð miðstöð flota-
stjórnarinnar (Admiralsteistvo).
Þaðan lét hann ryðja veg í
gegnum skóginn til Nevski
klaustursins, sem lá ofar við
fljótið og var í sambandi yið
gömlu verzlunarleiðina til Nov-
gorod. Þessi gata hlaut nafnið
Nevski-prospekt og er svo til
jafn gömul borginni. Hún er 4.5
km. á lengd og ennþá aðalgata
borgarinnar. Við hana standa
margar hallir, kirkjur og verzl-
unarbyggingar gerðar af fær-
ustu byggingarmeisturum Rússa
á 18. og 19 öldinni. Frá dögum
Péturs og fram til 1918 var Len-
ingrad (áður St. Pétursborg)
nær óslitið höfuðborg Rússlands
(1712—1725 og 1730—1918).
Leningrad á mikla og merki-
lega sögu, götur og byggingar
kalla fram myndir af viðburð-
um liðinna tíma. Ég hygg að fá-
ar borgir eigi flciri söfn eða
sögustaði. En fyrst og fremst er
hún þó eitt stórt safn endur-
minninga um verkalýðsbyting-
una 1917. Þar var vagga bylting-
arinnar. Þaðan var byltingin
skipulögð og leidd til sig-
urs undir öruggri og snjallri
forustu Leníns. Sá sem er
kunnugur byltingarsögunni,
getur rifjað upp * viðburð-
ina með því að ganga um
Nevski, fara til Vetrarhallarinn-
ar, Smolni, heimsækja beitiskip-
ið Áróra o. s- frv., að byltingar-
safninu ógleymdú, en þar fyrir
dyrum úti stendur brynreið sú,
sem Lenín hafði að ræoupalli og
ávarpaði verkalýð Pétursborgar
eftir heimkomuna úr útlegðinni
í apríl 1917.
^ Borgin var umsetin
í 900 daga.
í síðustu heimsstyrjöld var
Leningrad umsetin af Þjóðverj-
um í 900 daga. Þeir réðust fyrst
á hana í júlí 1941, umkringdu
hana frá því í september 1941
þar til í janúar 1943, og voru
hraktir á burt að fullu í janúar
1944. Hiller stefndi 44 herfylkj-
um að borginni og var svo viss
um sigur, að herstjórnin hafði
útnefnt lögreglulið, til þess að
koma á „lögum og reglu" í borg-
inni eftir sigurinn. í því liði
var enginn styttri en 180 sm. og
átti það að sanna „yfirburði
þýzka kynstofnsins."
Þjóðverjar komust að borgar-
hliðunum og ekki lengra. í
þeirri sókn misstu þeir um hálfa
milljón inanna. Þeir sóttu her-
deildir Mansteins til Krím. Þær
höfðu reynsluna frá umsátrinu
um Sevastopol, en ekkert dugði.
í október 1942 reyndu þeir að
rjúfa samgönguleiðina, sem
borgarbúar höfðú yfir vötnin,
en einnig það mistókst. Lenin-
grad varð ekki sigruð, en íbú-
arnir urðu að færa miklar fórn-
ir. 150 þúsund sprengikúlur og
107 þúsund sprengjur féllu á
borgina. Hundruð þúsunda
borgartbúa féllu eða dóu úr
hungri og kulda. Skotgrafir lágu
um borgina þvera og endilanga,
húsin voru vélbyssuhreiður.
Brauðskammturinn komst niður
í 125 grömm, rafmagns- og
vatnsleiðslur voru í ólagi. 28.
október 1942 var bardaginn um
borgina harðastur. Þann dag lék
fílharmoniska hljómsveitin í
Leníngrad 5. simfóníu Tsjai-
kovskís fyrir enska útvarpið.
Meðan á hljómleikunum stóð
særðust tveir hljómsveitarmenn
af sprengjubrotum. Um þetta
leyti sarndi Sjostakovitsj sína
frægu „Leningradsinfoníu.“
Við lögðum leið okkar sunn-
anvert við Finnska flóann til
Peterhof. Á þeirri leið, skammt
£>’rir veátan borgarhliðið, er
þýzkur bryndreki og beinir fall-
byssunni að borginni. Þangað
komust Þjóðverjar lengst.
Manni virðist ótrúlegt, að þeir
skyldu ekki komast spölinn, sem
eftir var, yfir slétt og torfæru-
laust land.
Ibúarnir gerðu borgina að ó-
vinnandi virki í styrjöldinni. Sú
hetjulega vörn verður ekki
skýrð á herfræðilega vísu. Þeir
voru að verja fæðingarborg
byltingarinnar, helgasta staðinn
í minningu Sovétþjóðanna.
'$r Borgin hefur risið
upp að nýju, fegurri
en áður.
Mikill hluti Leníngrad, jafn-
vel heil borgarhverfi, voru í
rústum eftir stríðið, varla nokk-
urt hús óskemmt og þorp og
byggingar í nágrenni borgarinn-
ar gereydd-
Frá þvi borgin losnaði úr um-
sátri eru liðin tæp 10 ár. Hvernig
er þar umhorfs núna? Er ekki
mikið um rústir ennþá, svipað
og í mörgum stríðshrjáðum
borgum Vestur-Evrópu?
Menjar styrjaldarinnar sjást
varla í borginni sjálfri. Endur-
byggingu borgarinnar og iðnað-
arins hefur verið hraðað svo, að
teljast verður ótrúlegt. Meir en
2 milljónir fermetra í íbúðar-
fleti hefur verið nýbyggt og
endurreist. Suðurhluti borgar-
innar hefur verið endurskipu-
lagður. Að þjóðyeginum til
Moskva hefur verið byggð 10
km löng gata (bulevard), sem
heitir Stalín-prospekt. Verður
það mesta og fallegasta gata
borgarinnar. Fram með henni
rísa nýjar stórbyggingar á báða
vegu, en gamlar eru endurnýj-
aðar og breytt. Tré eru gróður-
sett fram með götunni endi-
langri báðum megin.
Njl íbúðarhverfi hafa risið
upp eftir striðið, þau gömlu
verið endurbyggð hagkvæmari
og þægilegri til íbúðar en áður,
öll með nýtísku þægindum.
Skólar voru margir í rústum.
Nú er kennt í 400 skólabygging-
um, þar af eru 17 nýjar. Verið
er að ljúka við nýja íþróttastöð
(Kirov-stadion), sem tekur rösk
lega 80 þúsund í sæti. Sú, sem
fyrir var, evðilagðist í stríðinu
og er enn í rústum, en byrjað
er að byggja hana upp aftur.
Sögulegar mérkisbyggingar eru
endurbyggðar og víðgerðar, svo
að þær líta út nákvæmlega eins
og áður- Mun því verki að mestu
eða öllu lokið innan borgarinn-
ár en ekki ennþá í nágrenni
hennar.
Það er ætlunin að hita borg-
ina með jarðgasi. Fyrir stríð
höfðu aðeins 25 þús. íbúðir gas,
nú 140 þús. Sex hverfi hafa
fengið gas til fullra afnota.
Hitaleiðslur eru m. a. lagðar
eftir botni Nevu. Hver hitunar-
stöð miðlar stóru húsahverfi.
A síðasta ári voru reistar hit-
unarstöðvar fyrir jafnmörg hús
og öll árin fyrir styrjöldina.
Síðan stríðinu lauk er búið að
malbika 4.5 millj. metra af göt-
um og strætum og endurbæta
þær að öðru ley.ti. Stór svæði
hafa verið tekin undir lysti-
garða og þeir gömlu stækkaðir.
Einkum er Kirov-menningar-
garðurinn stórglæsilegur. Á
þessum árum hafa verið gró.ð-
ursett yfir 2 millj. trjáa og 4.5
millj. runna í borginni. Strætis-
vagnar hafa 2-3-faIdazt og leigu
bílar 4-faldazt. Byrjað er að
byggja neðanjarðarbraut, en
það er tækniiega mjög erfitt
verk, því segja má að borgin sé
byggð á mýri.
I borginni eru nú starfandi
um 60 menningarhallir og 13 há-
skólar með yfir 12 þúsund stúd-
enta, þar af helmingur stulkur.
í ár er 940 millj. rúblna varið til
íbúðarbygginga, samgangna og
menningar- og íþrótta- og há-
skólabygginga.
Fyrir stríþ var íbúatala borg-
arinnar oi’ðin rúmar 3 millj. Nú
mun hún vera yfir fjórar. Hún
gengur næst Moskvu sem iðnað-
ar- og menningarmiðstöð í Sov-
étríkjunum og er helzta hafnar-
borg þeirra.
• Leningrad hefur ávallt verið
talin meðal fegúrstú bórga
heims. Nú getur þar að líta í
bróðurlegu samfé'agi nýj.ustu
byggingarlist Sovétrikjanna cg
klassiskar byggingar 18. og 19.
aldarinnar, margar hverjar hin
fegurstu listaverk.
Eg hef nokkrum sinnum áður
komið til Leningrad og' stanzað
örfáa daga. Síðan eru rúm 20
ár. í þetta skipti fórum við. víða
um borgina og nágrenni hennar,
auk þess sem við heimsóttum.
nokkra merka sögustaði. Á
borginni hafa orðið miklar
breytingar, en minnstar um mið-
bik hennar. Þó hefur t. d.
Nevski-prospekt tekið all mikl-
um stakkaskiptum. Sporvagna-
brautir eru horfnar af götunni,
færðar út í hhðargötúf. gang-
stéttirnar hafa verið breikkaðar
um helming og tré gróðursett á
Framhald á 11. siðu )
Frá aðalgötu horgarinnar, Nevsky-prospekt.