Þjóðviljinn - 10.12.1953, Blaðsíða 7

---------------------—---------------------:-Fimmtiuiagur-10. desember 1953 — ÞJÓÐVILJINN — (7J
Sósíalistaflokkurinn markar stefnuna í raforkumólum
,• . i . . . %. s . ■ « i
Fullvirkjun Sogsins, 6000 ha Austurbndsvirkj-
un, 6000 ha Vestfjarðavirkjun, smærri orku»
ver og orkuveitur, fullvirkjun Laxár undirbúin
Fyrsti kafli frumvarps Einars Olgeirssonar um rafeœMngu landsins
Hér er birtur 1. kafli hins
gagnmlerka frumvaíps Ein-
ars Olgeirssonar um raf-
væðingu landsins og sá
hluti greinargerðar þess er
um þann kafla fjallar.
1. gr. Ríkisstjórninni er
heimilt að taka að láni allt að
90 milljónum króna eða jafn-
' virði þess í erlendri mynt og
endurlána Sogsvirkjuninni upp-
hæðina til framkvæmda á
virkjun Efrifossa við Sog með
þeim kiörum,' er lánið er tek-
■ið, og gegn þeim tryggingum,
er ríkisstjórnin tekur gildar.
Telji ríkisstjórnin, að það sé
erfið’eikum bundið fyrir hana
að fá slíkt lán nú þegar, skal
hún heimila stjórn Sogsvirkj-
unarinnar og Reykjavíkurbæ
að taka það með ábyrgð ríkis-
ins.
GREINARGERÐ:
Rafvæðing landsins er það
verkefni, sem nú kaliar að.
Það þarf að gerast samtímis
þv', sem sjávarútvegur lands-
ins er aukinn, og e'ninitt aukn-
ing sjávarútvegsins og þar me2
erlenda gjaldeyrisins er ein
höfuðimdirstaðan undir því, að
vér íslendingar getum af eigin
rammleik virkjað fallvötn vor.
Rafvæð'ng landsins er um leið
skiiyrði til eflingar sjávarút-
vegs, iðnaðar og landbúnaðar,
því að rafvirkjunin verður alltaf
að m'Jast við það tvennt, ef
vel á að vera: 1) að vera til
aukinr.a lífsþæginda og bættr-
ar afkomu fyrir fólkið og 2) að
vera undirstaða aukinnar at-
vinnu, aukinnar framleiðslu.
Þetta tvennt er sérstaklega
haft í liuga, þegar fagt er tU
að samþykkja rýjar heimildir
til byggingar raforkuvera eða
að breyta eldri heimildum, svo
sem gert er í I. kafia þessa
frumvarps.
Virkjun Efrifossa
við Sog
I 1. gr. er ríkisstjórninni
gefin hgimild til þess að taka
eða ábyrgjast fyrir Sogsvifkj-
unina allt ,að 90 millj. kr. lán
til virkjunar Efrifossa við Sog.
Er brýn nauðsyn, að þessi
heimild verði nú þegar veitt,
því að það þarf ,að byrja sem
.allra fyrst á þeirri virkjun,
svo að við hana sé lokið eigi
síðar en 1956— 57. Það, sem
gerir svo nauðsynlegt að flýta
þeirri virkjun, er, ,að allt að
% af orkumagni því, sem hin
nýja írafossstöð framle'Air, fer
til áburðarverksmiðjunnar,
þegar hún tekur til starfa.
Raunveru’ega er því hin nýja
virkjun við Efrifossa óhjá-
kvæmileg einmitt vegna áburð-
arverksmiðjunnar, þar sem hún
tekur svo mikla raforltu frá
Sogsvirkjuninni, að ella heíði
þurft að reisa 100 millj. kr.
raforkuver, ef framleiða átti
handa hénní einni. Afleiðingin
af því, að bið yrði á því að
hefjast handa um virkjun Efri-
fossa, yrði sú, að eftir nokk-
um tíma yrði annað hvorf að
draga úr framleiðslu áburðar-
verksmiðjunnar eða fara að
framleiða rafmagn með stöð-
ugum rekstri olíustöðvar'nnar
við Elliðaár, en slíkt yrði fjár-
hagslega sérstaklega óhag-
kvæmt, þar sem kostnaðarverð
kilówattstunda úr olíustöðinni
yrði 30—40 aurar, en áburðar-
verksmiðjan fær kílówattstund-
ina á rúman einn eyri. Hins
vegar mun enginn mæla’ með
þv;, að aftur sé fært að koma
á því ófremdarástandi að verða
að skammta rafmagnið á Suð-
ur’andi og eyðileggja þannig
atvinnu- og framleiðslumögu-
leika.
Sósíalistaflokkurinn flutti á
síðasta þingi sams konar til-
lögu og þessa. Hún var þá
felld. En vænta má, að skiin-
ingur. manna hafi aukizt síðan.
I kosningastefnuskrá sinni í
sumar lagði flokkurinn sár-
staka áherzlu á, að Sogið yrði
fullv.irkjað og rafmagn leitt til
Vestmannaeyja.
Austurland
2. gr. Ríkisstjórninni ér
heimilt að taka að láni a-llt að
30 milljónum króna til þess að
,reisa allt að 6000 hestafla orku-
ver á Austurlandi, þar sem
þ.vkir heppilegast, og leggja frá
orkuverinu aðalorkuvéitur til
Seyðisfjarðarkaupstaðar, Nes-
kaupstaðar, Eskifjarðarkaup-
staðar, Búðareyrar í Reyðar-
firði og Búðakauptúns í Fá-
skrúðsfirði.
Er ríkisstjórninni heimilt að
fela rafmagnsveitum ríkisins
framkvæmd virkjunarinnar,
svo og að ábvrgjast fyr'r þær
lánið, ef hentugra þykir, að
þær taki það.
Sé heimild þessi notuð, skal
fella niður heimild til virkjun-
a,r Grimsár í Skriðdal i lögum
um ný orkuver, nr. 12 9. febr.
1951, og heimild í lögum um
ný orkuver og nýj.ar orkuveit-
ur rafmagnsveitna ríkisins, nr.
22 1: febr. 1952, 1. gr. 1. tölu-
liður.
GREINARGERÐ:
í 2. gr. er lagt til að heim-
ila ríkisstjórninni að reisa allt
að 6000 hestafla' orkuv'er á
Austurlandi, þar sem hentugast
þykir. Hér er breytt allveru-
lega um heimildir frá því, sem
er í fyrri lögum. í lögum nr.
12 9. febr. 1951 var heimild til
að virkja Grímsá í Skriðdal o'g
t,aka lán til Þess og virkjunar
Fossár í Hólshreppi í N-ísa-
fjarðarsýslu, alls 5 millj. kr.
í lögum nr. 22 1. febr, 1952
var heimild til þess að virkja
Grímsá eða Fjarðará í allt að
2000 hestafla orkuveri.
Nú er hins vegar auðséð, að
það, sem Austurland þarfnast,
er a’lstór virkjun, sem ekki
aðeins fullnægir heldur lætur
en þær olíustöðvar, sem *nr
eru nú reknar, brýnustu raf-
magnsþörfum, heldur skapar
um leið grundvöll að stórauk-
inni framleiðslu í þessum
byggðariögum. Það dugir ekki
að hugsa um raforkumálin
gagnvart ibúum þessara byggð-
ar’.aga þannig, að komast verði
af með sem minnst, heldur
verður að skipuleggja og hugsa
raforkustöðvarnar út frá því
að stórefla atvinnullfið á þess-
um stöðum.
Það þarf því að crannsaka
jaí'nt Fjarðará, Grímsá, Lagar-
fljót sem og önnur vatnsföll
þar eystr.a út frá því sjónar-
miði að virkja al’t að 6000
hestöflum á þann ódýrasta hátt,
sem hægt yrði. Þv; er lagt til
að raforkumálastjórnin fái
frjálsar hendur um val íall-
vatnsins miðað við 5—6 þús-
und hestaf.la virkjun.
Sósía’istaflokkurinn lagðí til
í kosningastefnuskrá sinni í
.sumar, að „ráðizt verði þegar
í stað í mik’a vatnsvirkjun
fyrir Austurland, sem leysi raf-
magnsmálin þar og veiti mögu-
leika til stórframleiðslu“.
Re.vnsla hefur sýnt, að sé
gnægð raforku fyrir, þá er
miklu hægara að koma upp
iðjuverum á slíkum stöðum.
Staðsetning, sementsverksmiðju
á Akranesi er ekk; sízt ónot-
aðr-i raforku Andakílsárvirkj-
unarinnar að þakka.
Vestfirðir
3. gr. Ríkisstjórninni heim-
■ilast að taka að láni allt að
45 milljónum króna til þess að
reisa á Vestfjörðum orkuvet,
er íramleitt geti allt að 6000
hestöfl, annað hvort eitt við
Dynjanda eða fleiri á ýmsum
stöðum, eftir því sem heppileg-
ast þykir. Sé um samvirkjun
að ræða hjá Dynjanda, skal
það^n leggja aðalorkuveitur til
ísafjarðar, Hnífsdals, Flateyr-
ar, Suðureyrar, Súðavíkur,
Bo’iungavíkur, Þingeyrar,
Bí’.dudals og Patreksfjarðar og
nálaegra byggða. Sé um smærri
virkjanir að ræða, skal virkja
handa þessum stöðum öllum
svo sem haganlegast Þykir og
leggja aðalorkuveitur til þeirra
og nálægra byggða.
Ríkisstjórninni er heimilt’ að
fela rafmagnsveitum ríkisins
framkvæmd virkjunarinnar,
svo og að ábyrgjast fyrir þær
lánið, ef hentara þykir, að þær
taki það.
Sé heimild þessi notuð, skal
niður falla heimild til virkj-
unar í lögum um ný orkuver
ög nýjar orkuveitur rafmagns-
veiína ríkis'ns nr. 22 1. ísbr.
1952, í 1. gr, 3.' töluíið, ug
heimild í lögum um ný orku-
ver, nr. 12 9. íebr. 1951.
GREINARGEiRÐ:
í lögum þe!m um ný raf-
orkuver, sem áður gat um,
bæði frá 1951 og 1952, er heim-
ilað að virkja ýmsar smærri
ár á Vestfjörðum. Yrðu það þá
smáar virkianir, sem ekki gætu
aukið framtíðargrundvöll mik-
ils rekstrar á Vestfjörðum. En
með tilliti til þeirra miklu
möguleika, scm Vestfirðir hafa
til stói'aukinnar fiskiðju og
jafnframt hugsanlega t.il
vinnslu hráefna, sem samið
væri um að flytja frá Græn-
landi, þá er nauðsynlegt, að
gengið sé úr skugga umvhvort
stærri virkjun væri hu'gsanleg,
og er það þá fyrst Og fremst
Dynjandi. En þyki það ekki
fært, er auðvitað ekki annað
að gera en snúa sér af fullurr*
krafti að smærri virkjununum.
Þess vegna er hér lagt til .að
breyta fyrri lagaheimildurrx
þannig, að samvirkjun ‘í Dyrrj-
anda sé leyfileg, ef hún þvkir*
ha^kvæmari, og er þá auðvitað
lánsheimildln hækkuð.
Sósíalistaflokkurinn lagði lil
í kosningastefnuskrá sinni í:
sumar, að „jafnhliða stórfrarn-
kvæmdum í fiskiðnaði og út-
gerð verðf rafmagnsmál Vest-
fjarða að leysast með allstorr?
vatnsvirkjun“.
En eins og Sósíalistaflokkur-
inn hefur aldrei þreytzt á að
boða í sambandi við lausn raf'-
magnsmálanna, þá er naúð-
synlegt, að hugsað sé fyrir"
aukningu atvinnulífsins sam-
tímis rafvæðingunni. Þetta
tvennt verður að haldast í.
hendur. Annars verður ýmisti
ráðizt í of litlar og of dýrar
virkjanir, sem vantar stór at-
vlnnutæki til að ber.a bæði þær
og byggðarlagið uppi, eða stór
atvinnufyrirtæki i;eist annars
staðar og verða að framleiða:
raforku með dýrri erlendri
olíu, af því að staðsetning at-
vinnufyrirtækja og skipulagn-
ing raforkuvera fylgjast ekk?
að.
Rafvirkjanirnar verða að
miðast við að verða atvinnulegL
lyftistöng héraðanna til fram-
fara og atvinnuleg undirstað.a
fólksfjölgunar í þeim byggðar-
lögum, en ekki bara við aðt
íullnægja brýnustu þörfum
þess fólks, er Þar býr í dag.
Smœrri virkjj-
ottir oep
orkuveitur
4. gr. Ríkisstjórninni eV
heimilt að fela rafmagnsveil’.ún
ríkisins:
1. að virkja Hvammsá eða
Selá í Vopnafirði til raforku-
vinnslu í allt að 500 hestafla
orkuveri og leggja aðalorku-
veitu frá orkuveri til Vopna-
fjarðarkauptúns;
2. að virkja San'dá -í Þistil-
firði eða aðra hentuga á ti.l
raforkuvinnslu í allt að 290ð
hestafla orkuveri og leggja
þaðan aðalorkuveitur til Þórs-
hafnar og Raufarhafnar;
3. að virkja Smyrlabjargaá
og/eða Laxá í Austur-Skafta-
fe’lssýslu til raforkuvinnslu í
allt að 1000 hestafla orkuveri
og leggja frá þvi aðalorkuveit-
ur til Hafnarkauptúns og ,um
nálægar byggðir;
4. að leggja aðalorkuveitu úrr
Landeyjum t’l Vestmannaeyja,:
5. að leggja aðalorkuve'tu ti£
Hvammstanga og nálægra
byggða;
Framhald af 7. síðu.
Mannvirltin við irafoss í Sogi