Þjóðviljinn - 13.04.1954, Blaðsíða 7

Skúíi Guðjónsson:
Þriðjudagur 13, apríl 1954 —
Verkalýðsfél. Hrútfirðinga
tuttugu ára
Það mun hafa verið í önd-
verðum marz 1934, að ég kom
sunnan úr Reykjavík sem leið
iiggur norður Holtavörðuheiði.
í Grænumýrartungu hitti ég
aldraðan mann og spurði hann
hvað gerzt hefði markvert, í«.
héraðinu, meðan ég var að
heiman.
Hann kunni þau helzt tíðindi
að seg.ia, að það hefði verið
stofnað verkalýðsfélag eða eitt-
hvað þy*S háttar meðan ég var
i burtt'i. Það hafði komið ein-
hver maður að norðan, hann
hélt frá Síglufirði, og svo hafði
verið haldinn fundur og þetta
félag stofnað.
: Það skildist mér á garnla
manninum að félag þetta myndi
verða til lítilla þjóðþrifa eða
héraðsbóta. Það er nú ekki að
marka mig, sagði hann, en ég
held að þetta sé bara einhver
oflátungsháttur eða merkileg-
heit, ég held að mennirnir geti
unnið eins og þéir hafa unnið
án þess að hz.fa nokkurt félag.
Jú, það reyndist rétt, sem
karlinn hafði sagt, verkalýðs-
félag hafði verið stofnað síð-
ustu dagana í febrúar. Það
hafði þegar samþykkt kaup-
taxta og óskað eftir forgangs-
rétti að vinnu við afgreiðslu
skipa féJagsmönnum til handa.
Allt reyndist í • lagi með
kauptaxtann. Öðru máli gegndi
með forgangsréttinn að skipa-
vinnunni. Hann reyndist stærri
biti en svo, að forystumenn
kaupfélagsins gætu sporðrennt
honum fyrirhafnarláust og bar
margt til. Ýmsir góðir og gegn-
ir menn litu þá svo-á, að það
væri vart sæmandi svo velmet-
inni stofnun sem kaupfélagi að
gera samning upp á slíkt við
eitt, lítið og umkomulaust
verkalýðsfélag. í öðru lagi vildi
kaupfélagið koma til móts við
þá menn, sem stunduðu þessa
vinnu þegar hún bauðst, en
töldu það stappa nærri rirann-
orðshnekki að ganga i verka-
Jýðsfélag, sérstaklega ef félag-
ið hét jafn ókristilegu nafni og
umrætt félag nefndist i önd-
verðu: Verkalýðs- og smá-
gangsrétt þann, er það girnt-
ist að fá.
Leið svo veturinn og fram á
vor, að hvorki gekk né rak. Það
voru haidnir fundir i félaginu
og spjallað og bollalagt, með
hvaða hætti við gætum náð
þessum forgangsrétti og með
hvaða ráðum við gætum eigin-
Þóroddur Guðmundsson,
forseti Verkalýðssambands
Norðurlands 1934.
lega gert okkur svo breiða, að
ábyrgir aðilar andstæðinganna
viidu við okkur ræða sem jafn-
réttháan samningsaðila. Við
sáum, að ef það tækist ekki,
væri tilveru okkar þar með
lokið, og mér er ekki grunlaust
um að andstæðingar okkar hafi
séð það lika og á þann veg
viljað freista þess að láta félag
okkar hverfa fyrir ætternis-
stapann á fínan og friðsamleg-
an hátt.
Svo var það einhverntíma
um vorið, að gamli Lagarfoss
var væntanlegur með mikið af
vörum til kaupfélagsins. Þá
héldum við fund og ákváðum
að vinna ekki við affermingu
skipsins, annað og meira var
það nú ekki. Svo frómir vor-
um við að okkur kom ekki til
hugar að reyna að stöðva verk-
fallsbrjóta, sem við víssum að
myndu verða til taks.
Einn roskinn bóndi úr okkar
bændafélag Hrútfirðinga. Að
ganga í félag, sem kenndi sig
við smábændur var í augum
sumra nokkurnveginn sama og
að afsala sér í eitt skipti fyrir
öll réttinum tji að vinna sig
upp til efna, álits og mannyirð-
inga í sínu byggðariagi.
Og enn hafa sjálfsagt legið
ýmsar sálrænar ástæður til
þess að ekki hefur þótt ráðlegt
að gefa Verkalýðs- og' smá-
bændaféíhgi- Élfútfifðirí^ri1 ^for-
högg á félagið okkar. Hinir
voru þó fleiri, sem töldu sér
hentara að sitja heima óg
hlynna að búum sínum eða
ymna einhver nytsamleg storf Verkfallsmenn á Torfunefsbryggju á Akureyri eftir að
uti i guðsgrænni natturunni. . ; . . ' , . „ , „ ,,.,
hafa hindrað afgreiðslu Dettifoss.
Menn drifu að úr öllum átt-
um til þess að skipa upp vör-
unum, hinir ólíklegustu menn
sem aldrei höfðu látið sér slíka
fjarstæðu til liugar koma að
fara í uppskipun. Sumir voru
klæddir eins og' þeir hefðu bú-
izt við stórhríð, í stormjökk-
um, með trefla um hálsinn cv*
miklar vetrarhúfur á höfði. Ef
til vill hafa þeir ætlað að
klæða af sér pústra og hrind-
ingar þeirra upphlaupsmanna,
er að verkalýðsfélaginu stóðu,
að minnsta kosti var gott að
vera Við öllu búinn. En þeirra
sannfæring var þeim jafn hei-
lög og okkar sannfæring var
okkur. Þeir trúðu því, að þeir
væru að vinna rnikið og Seií;
ingjarnt björgunarstarf, kanr.-
ske ekki óáþekkt því, er Fram-
sókn þóttist vera að vinna,
þegar hún felldi gengið.
Þegar skipið kom rerum við
um borð nokkrir úr verkalýðs-
félaginu og höfðum tal af skip-
verjum, sem voru að losa lest-
og það hefði orðið slagur á
Siglufirði. Þetta þóttu mikil
tíðindi, enda ukust þau og
margfölduðust, er þau tóku að
berast mann frá manni.
Hinar andstæðustu ályktanir
voru þó af þeim dregnar.
Við ,i verkalýðsfélaginu öðl-
uðumst nokkra von um að hag
okkar og heiðri yrði borgið, að
minnsta kosti að einhverju
leyti. En hinir, sem borið höfðu
hitann og þungann af björg-
unarstarfinu við Lagarfoss,
þóttust nú fá óræka sönnun
fyrir því, að við hefðum eitt-
hvað óhreint í pokahorninu,
þar sem við hefðum slíka ó-
þokkapilta sem þá Siglfirðinga
að bakh,jarli.
Einn aldraður maíhir sagði
sig úr verkalýðsfélaginu, strax
er honum Jrarst fregnin um
Siglufjarðarslaginn. , Röksemd
hans var skýr og einföld: Eg
þoli það ekki, að blóði verði
úthellt fyrir mínar sakir, nei,
Verkfallsmenn standa vörð við landganginn frá Detti-
fossi á Torfunefsbryggju.
Hópur hvítliða sem atvinnurekendur á Akureyri höfðu
með aðstoð bœjarfógetans safnað á Tuliniusarbryggju.
hópi hafði þó orð á því að rétt-
ast væri að leggja í þá. En
hann hafði verið í Ameríku á
sínum yngri árum og var því
ódeigari til stórræðanna en við
•heimaalningarnir.
Nokkrir okkar höfðu þó
kjark til að mæta á staðnum
og horfa upp á viðurstyggð
eyðíleggingarinnar, því allir
vorum við sannfaerðir um að
þessi ,t upp.sk^uira^tþ.pfn,, y^
sem ’daúoadómur og algert’rot-
arhlera, og tilkynntum þeim að
það væri verltfall i landi og
spurðumst fyrir um það hvort
þeir ætluðu að vinna við af-
fermingu skipsins.
Þeir settu upp merkissvip og
sögðust ekki hafa fengið neina
ordru um það hjá Sjómannafé-
laginu að þeir ættu ekki að
vinna, og meðan slík ordra
væri ókomin, héldu þeir vinnu
sinni áfram.
Svo héldu þeir áfram að
Jyfta lestarhlerunum af lúg-
unni, en við fórum i land við
svo búið.
Dagurinn leið. Við ráfuðum
um plássið eða stóðum undir
húsagöflum og horfðum á karl-
ana með ullartreflana og vétr-
arhúfurnar, sem bisuðu við
poka, kassa og hverskonar
varning og sveittust blóðinu
við sitt björgunarstarf. Hvað
er það, sem maðurinn getur
ekki lagt á sig, þegar hann er
sér þess meðvitandi, að hann
starfar í þjónustu góðs mál-
staðar og hin eyðileggjandi öfl
standa við næsta húsgafl,
reiðubúin að fara með allt til
andskotans, éf slakað er á
klónni?
Nokkrum dögum síðar barst
fregnin um það til Borðeyrar,
,að: íVerkalýðssamband 'Norður-
lands hefði sett bann á Eimskip
það þoli ég ekki. Hann hafði
alla tíð verið stakur friðsemd-
armaður, blessaður karlinn.
Svo kom Akureyrarslagurinn
og borgarablöðin tóku að
ræða þetta alvarlega mál og
höfðu uppi hroðalegan munn-
söfnuð um ofbeldisverk komm-
únista.
Þetta var eins og jarðskjálfti,
eldgos eða aðrar hliðstæðar
náttúruhamfarir.
Við Hrútfirðingar, nokkrir
umkomulausir verkamenn,
bændur og bændasynir, norður
í Hrútafirði, vorum allt í einu
og fyrirvaralaust orðnir mið-
depill alheimsins og upp-
spretta allra timanlegra vand-
kvæða.
Enn gekk hvorki né rak. Það
var því ekki að undra, þótt
sumir okkar tækju að efast um
giftusamlegar endalyktir þess-
arar baráttu, og það því frem-
ur, sem enginn okkar hafði af
eigin raun komizt í kynni við
slík viðfangsefni fyrr. Við tók-
um þá að svipast um eftir leið
til þess að bjarga þvi sem
bjargáð yrði, og losna úm leið
við það hvimleiða ahdrúmsloft,
sem ávallt myndast, þegar slík-
ar deilur eru háðar í þröngu
umhverfi og persónulegu ná-
vígi.
Höfuðrök andstæðinga okk-
ar gegn kröfu okkar um for-
gangsrétt voru þessi: Þið vilj-
ið útiloka utanfélagsmenn frá
vinnu, eða neyða þá til að
ganga í félagið að öðrum kosti.
Við ákváðum því, þegar hér
var komið sögu, að taka fullt
tillit til þeirra manna, sem
töldu það ekki virðingu sinni
samboðið að vera í verkalýðs-
félagi, enda þótt þeir ættu
fullan rétt á að vera þar, og
buðum það fram til samkomu-
lags að verkalýðsfélagið- fengí
að ráða ákveðna hlutfallstölu
af þeim mönnum sem kaupfé-
lagið tæki í vinnu á hverjum
tíma.
Endanleg úrslit urðu svo þau,
að við fengum sjö en utanfé-
lagsmenn þrjá af hverjum tíu,
eða 70 prósent forgangsrétt.
eins og það var orðað í samn-
ingi.
Þannig endaði fþessi fræga
Borðeyrardeila.
Tveim árum síðar, 1936, dró
enn til nokkurra tíðinda í
Verkalýðs- og smábændafélagi
Hrútfirðinga.
Þótt félag þetta hefði verið
mjög umsvifalítið frá því að
samningar tókust vorið 1934 og'
ekki gert neinar frekari kröfur
sér til lífsframdráttar en þá
fengust staðfestar, hrökk þessi
hófstilling ærið skammt til
að afla því álits meðal góð-
bænda og betri borgara.
Hinsvegar voru flestir komn-
ir á þá skoðun að verkalýðsfé-
lag ætti fullan rétt á sér í þessu
plássi, svo framarlega sem því
væri stjórnað af réttum mönn-
um, með réttar pólitískar skoð-
anir.
Á aðalfundi félagsins 1936,
þegar margir gamlir félagar
voru fjarverandi í atvinnuleit,
var svo áhlaupið gert. Margt
manna, þar á meðal börn og
unglingar, gengu i félagið. Svo
var skipt um stjórn með fuJi-
tingi hinna nýju félagsmanna,
og svo var samþykkt að segja
félagið úr Verkalýðssambandi
Norðurlands.
Fréttin komst í útvarpið, og
borgarablöðin lustu upp fagn-
aðarópi og sögðu með stórum
stöfum að áhrif kommúnista í
verkalýðsfélaginu á Borðeyri
hefðu nú gersamlega verið
þurrkuð út.
Og þetta xæyndist orð að
sönnu. Þess var vandlcga gætt.
meðan slikrar árvekni var
þörf, að áhrifa kommxmista
gætti ekki í félaginu.
En nú eru þeir, sem stofn-
uðu félagið eða gengu í það á
f.vrsta ári, flestir fluttir burt
eða látnir. Fyi'ir löngu er þáð
því orðið óþarft að lxafa uþþi
varúðarráðstafanir gegn at-
höfnum þeirra.
Ekki verður annað sagt en
hinir nýju menn, sem tóku við
• stjórn félagsins 1936 og aðrir
sem á eftir þeim komu, hafi
leyst störf -sín að ýmsu leyti
vel af hendi. Kauptaxtar fé-
lagsins hafa oftast haft sanx-
Framhald á 11. siðu