Þjóðviljinn - 21.05.1954, Qupperneq 7

Föstudagur 21. maí 1954 — ÞJÓÐVILJINN — (7
Góðir samborgarar,
heiðruðu gestir!
Við skuíum hugsa okkur, að
við séum að koma til Norð-
fjarðar í fyrsta sinn. Þetta er
á. sumardegi í björtu veðri.
Við kornurn landveg eins og
leið liggur um Oddsskarð. Við
nemum staðar á sneiðingunum
innan við Skuggahlíð og við
okkur blas.ir meginhlutinn af
landnámi Egils rauða. Þó er
Fannardalurinn hulinn sjón-
um okkar, því Hólafjallið ber
á miili.
Byggðin, sem við okkur
blasir, er ekki víðáttumikil,
en hún er hlýleg og vinaleg
eins og hun viiji bjóða gest-
inn velkominn.
Fyrir fótum okkar liggur
Seidaiur, grasi, kjarri og
iyngi vaxinn. Ofurlítið fjær,
handan við Norðf jarðará,
.
jn mt jj. 'v‘ j

lllllliiliig ^
m Hj§§ ifjgi &

Bjarni Þórðarson, bæjarstjóri Neskaupstaðar, flytur
ræðu sína á liátíðarsamkomunni s.I. Iaugardag.
ar hreppsfélagið varð 15 ára
árið 1928, set.ti Alþingi lög
um að þorpið skyldi fá kaup-
staðarréttindi frá 1. jan. 1929
að telja og nefnast Neskaup-
staður. kaupstaðurinn varð
því 25 ára 1. janúar síðastlið-
inn og það er til að minnast
þeirra tímamóta í sögu bæj-
arins, að við komum hár sam-
an í kvöid.
Eins og gefur að skilja hef-
ur margt breytzt hér á Nesi
í tíð þeirra manna, sem nú
eru komnir á efri ár. Sá vísir,
sem hér myndaðist að þorpi á
uppvaxtarárum þeirra, er
löngu orðinn biómlegur bær
með umfangsmiklu athafna-
lífi og fjörugum viðskiptum.
En þó margt hafi tekið breyt-
ingum, bæði fólkið sjálft, um-
hverfið og lifnaðarhættirnir,
er þó eitt stöðugt óbreytt:
NESKAUPSTAÐUR 25 ÁRA
„Víð viljum skapa okkur og mðjum okkar
hammgjuríka framtíð hér á þessum stað<4
um sögulegum verðmætum,
sem snerta tíma árabátaút-
gerðarinnar og mannanna,
sem á þeim útvegi störfuðu,
en það er ekki seinna vænna.
Skömmu eftir aldamótin.
urðu straumhvörf í norðfirzkri
útgerðarsögu. Hliðsiæð
sti'aumhvörf áttu sér stað í
atvinnusögu annarra þorpa.
Og það voru vélbátarnir, sem
þessum straumhvörfum ollu.
Það var í aprílmánuði árið
1905, að fyrsti vélbáturinn.
kom til Norðfjarðar, og
skömmu síðar bættust fleiri
í hópihn. I augum okkar
mundu þetta ekki þykja merki
legar fleytur, en í augum
gömlu mannanna, sem aðeins
höfðu vanizt litlum árabátum,
hafa þetta án efa verið mynd-
arleg skip. Og víst er um það,
að vélbátarnir táknuðu mikla
framför frá árabátunum. Þeir
táknuðu það, að véitæknin var
tekin í þjónustu fiskveiðanna.
Þeir boðuðu Jíká upphaf nýs
og glæsilegs tímabils í at-
vinnusögunni. Og smátt og
smátt urðu árabátarnir að
þoka af sviðinu. Vélbátarnir
ýttu þeim til hliöar og loks
var svo komið, að hætt var að
stunda sjóróðra á árabátum.
Þar með var lokið fyrsta kafl-
anum í atvinnusögu Norð-
blasir Norðfjarðarsveitin við,
iítil sveit, en fögur og gróð-
urrík. Myiidarleg bændabýli
bjóða af sér góðan þokka og
hvarvetna er fólk að störfum.
1 þessari sveit liefur mikið
verið gert að húsabótum og
jarðræktarframkvæmdum í
seinni tíð, en þó eru enn fyr-
ir hendi miklir ræktunar-
möguleikar, því öll gæti sveit-
in verið samfelldur töðuvöllur.
Við rennum augum lengra
í austur. ÍÞar blasir f jörðurinn
við og norðan hans kaupstað-
ur, sem tej-gir sig yfír stærra
svæði en ætla mætti, ef fólks-
fjöldinn er hafður í huga.
Sólin glampar á hvítmáluð
húsin og fjallahringurinn
breiðir faðminn móti gestin-
um. Og ef við lítum enn
lengra í austur sjáum við op-
inn flóann og eins langt á haf
út og augað get.ur eygt. Og
það er einmitt þetta haf, sem
segja má, að sé bæði faðir og
móðir kaupstaðarins við
fjörðinn.
Og þessi sveit og þessi kaup-
staður geta hvorugt án hins
verið.
Frá þeim stað, sem við
stöndum, sjáum við ekki hinn
trausta útvörð Norðfjarðar,
Nípuna, mörg hundruð metra
hátt fjall, sem gengur þver-
hnýpt í sjó fram, tignarlegt
og svipmikið. Ef við hefðum
komið sjóleiðina, hefði okkur
gefizt kostur á að sjá það.
En við höfum ekki tíma tíl
að viroa byggðina frekar fyr-
ir okkur. Við stígum því upp
í bifreiðina og ökum sem leið
liggur út sveitina og innan
skamms nemum við stað&r í
Neskaupstað.
Norðfjarðar er að litlu get-
ið í íslandssögunni. Að vísu er
getið hér um landnám og
. stöku sinnum er á byggðina
minnzt í annálum og Alþing-
isbókum. Það er því harla lít-
ið, sem við vitum um lífsbar-
áttu þeirra manna, cr hér
hafa lifað lífinu á liðnum öld-
um. Sennilega hefur búio hér
friðsamt fóik, sem ekki hefur
staðið í mannvígum eða öðr-
um þeim stóirræðum, sem í frá-
sögur hafa verið talin færandi.
Hér á Nesi mun vera elzt
byggð í Norðfirði, því Nes var
landnámsjörð. Allt fram vfir
miðja nítjándu öid voru hér að
eins tveir bæir, sem í byggð
höfðu verið frá ómunatíð.
r~—~ ----------—
e Ræða Bjania
Þórðarsonar bæj-
arstjóra flutt á
hátíðasamko2nu
15. maí 1951, i
tilefnl 25 ára aJ-
mK-lis baiiarrétt-
inda í Neskaup-
sta5.
Það var ekki fyrr en líða
tók að lokum siðustu aldar,
að myndast tók vísir að þorpi
á Nesi. Saga þessarar þorps-
myndunar er í höfuðdráttum
hin sama og saga fjölmargra
íslenzkra sjávarþorjia aun-
arra, en þó er að sjálfsögðu
ýmislegt, sem setur sinn sér-
kennilega blæ á þessa sögu.
Ekki eru tök á því, í stuttu
erindi, að gera byggðasögu
Neskaupstaðar viðhlítandi
skil, enda mun ég ekki freista
þess að sinni. En það væri á-
reiðanlega ómaksins vert að
skrá þá sögu á meðan enn eru
meðal okkar rnenn, sem séð
hafa bæinn myndast og vaxa,
menn, sem sjálfir hafa verið
beinir þátttakendur í upp-
byggingu bæjarins frá því
fj'rsta og sem fundið hafa
æðasiög hins vaxandi bæjar
alla hans tíð.
Þorpið hér á Nesi mynd-
aðist urnhverfis sjávarútveg-
inn og enn þann dag í dag
bvggist öll afkoma bæjarbúa
á fiskveiðunum. Sjávarútveg-
urinn var því þegar í öndverðu
hin .efnalega undirstaoa
þorpsins. Fólki fjölgaði htr
ört. Menn úr riágrannasveit-
unum fluttist hingað og Sunn-
lendingar og aðrir, sem verið
höfðu hér við sjóróðra, sett-
ust hér að og gerðust frum-
lierjar hins nýja þorps. Verzl-
iin varð hér staðbundin og
verzlunarstaður löggiltur að
Nesi 1895.
Bærinn hefur jaftian borið
uptpruna sinum órækt vitni.
Enn í dag dylst engum glögg-
um manni, að hann er vax-
inn upp sem útgerðarstaður
árabáta. Frumbyggjar bæjar-
ins lifðu á því, sem þeir drógu
úr djupi hafsins og tóku sér
þar bólstað, sem skemmzt var
á fiskimiðin, en það var mik-
ils vert atriði á meðan véla-
aflið hafði enn ekki Ieyst
handaflið af hólmi, að ekki
væri langræði. Ef vic, sem lif-
um á öld þinnar miklu vél-
tækni, liefðum mátt velja bæj-
arstæði, myndum við án efa
hafa valið annan stað, því
bæjarstæðið er óneitanlega á
margan hátt óhentugt. Bær-
inn stendur raunverulega í all-
brattri fjallshlíð, en teljandi
undirlendi er ekkert. En við
skiljum hversvegna frumherj-
arnir kuau að byggja bæinn
þar sem hann er og við við-
urkennum rök þeirra. Og okk-
ur þykir vænt um bæinn okk-
ar eins og hann er og gerum
okkur far um að búa eins og
kostur er í haginn fjTÍr okkur
sjálf og eftirkomenduma.
Frá öndverðu höfðu bæirn-
ir á Nesi tilheyrt Norðfjarðar-
hreppi. En árið 1913 var
byggð á Nesi tekin að vaxa
svo, að hrep mum var skipt og
þorpið varð sérstakt hrepps-
fé’.ág og nefnt Neshreppur eoa
Neskauptún. Fyrstu hrepps-
hreppsnefndarkosningar í
hinum nýja hreppi fcru fram
í júní 1913. Á síðastliðnu ári
var því hreppsfélagið, sem
var fyrirrennari Neskaupstað-
ar, 40 ára gamalt.
En þróunin hélt áfram.
Þorpið á Nesi hélt áfram að
vaxa. Útvegurinn hélt áfram
, að blómgast og dafna. Og þeg
Undirstöðuabnnr.uvegurinn cr
énn liinn sami. Enn sem fyrr
er það sjórinn og starf íiski-
mannanna, scm öll afkcma
fclksins livíiir á.
Atvinnutækin hafa að vísu
gjörbreytzt í samræmi við
kröfur tímans og hina . al-
mennu þróun þeirr'a má.Ia.
Árabátarnir göm'u eru löngu
horfnir af sjónarsviðinu. Þeir
gegndu sínu hlutverki með
prýði og ötulir og djarfsæknir
formerin unnu á þeim, með
skipverjum sínum, frábær sjó-
sóknarafrek, sem ekki hafa
verið á bækur skráð og fiest
munu nú týnd í gleymskunnar
djúp. Þó er emi ekki um 'sein-
an að bjarga frá glötun ýms-
f jarðar.
Ejósókn á árabátum hlaut
að vera bundin við nálæg mið.
En með tilkomu véibátanna
o inuðust áður óþekktir mögu-
leikar. Þeir gerðu mögulega
sjósókn á fjarlægari mið. Og
ekki stóð á sjómönnunum að
nota þá moguleika. Þeir leit-
uðu á nýjar slóðir, leituðu
nýrra, auðugra fiskimiða —
og fundu þau. Og norðfirzkir
fiskimenn jusu úr nægtar-
brunni hafsins meiri auðæf-
um en nokkru sinni fyrr.
Það þurfti verulega karl-
mennsku til aö stunda lang-
róðra á gömlu vélbátunum,
sem á nútíma mælikvarða
voru litlir og illa útbúnir. Þá
Framhald á 11. síöu
Davíð Áskelsson:
Veskaupstaður
í tilefni af 25 ára bæjarréttindum
Á hrjóstrugu nesi og harðbýlli strönd,
með háfjallsins eggjar við sjónarrönd,
við urðir, sem holskeflan óvægin þvœr
reis austfirzkur sjómannábœr.
Oft var baráttan hörð fyrir brýnustu þörf,
í brotsjó var glíman við Ægi djörf,
en ótrautt sótti á yztu mið
hið ötula sjómannálið.
Af bjartsýni og stórhug var byggð okkar reist,
með brennandi kappi hvert vandamál leyst,
og sigggrónar hendur og bogbt bök
báru mörg grettistök.
Hún stendur sem vitni um dáð þá og dug
og dirfsku, er ríkti í sérhverjum hug.
Til að yrkja vort land, til að sækja vorn sjó
af sonum hún átti nóg.
Við sendum þér óskir um sólskin og fisk,
um síaukna velmegun, björg á hvern disk.
Byggð þessi vaxi og blómgist hvern dag
börnunum sínum í hag.
Hver vinnufús liönd fái verkefnagnótt,
og vaxi hér æska með drengskap og þrótt,
sem hamingjan fylgi og leggi lið
í landi og um fiskimið.