Þjóðviljinn - 19.06.1954, Blaðsíða 4

'4) — ÞJÓÐVILJINN — Laugardagur 19. júní 1954
Lárus J. Rist hálfáttræður

■ r,
Traustur Islendingur
Frá því er sagt í fregnum,
að Lárus Rist ætli að halda
hátíðlegt 75 ára afmæli sitt í
dag (19. júní) með því að
synda á Akureyri 200 metrana
í samnorrænu sundkeppninni.
Engan, sem kynnzt hefur
Lárusi að nokkru ráði, mun
undra, þótt hann leiti á þess-
um tímamótum á norðurslóðir
til þess að veita sér þann mun-
að að synda þar sem þátttak-
andi þjóðar .sinnar í millilanda-
keppninni, því að það er allt
í senn mjög nátengt: Eyja-
. fjörður, viðreisn sundíþróttar-
innar á íslandi og nafn Lárus-
ar Rist,
E>að var hljóðbært um landið,
þegar ungmennafélagar á Ak-
ureyri hófu heitstrengingar að
fornum sið. í>etta var á hinum
ólgandi hrifningardögum á
morgni aldarinnar, þegar
straumar nýrrar félagslegrar
vakningar fóru um landið og
hver ærlegur æskumaður hét
að vinpa íslandi allt.
Engin heitstrenging mun þó
hafa vakið sterkari hughrif en
sú, er Lárus Rist gerði að
kvöldi 7. janúar 1907, þá 27
ára að aldri. Hún var á þessa
lund:
„Stíg ég á stokk og strengi
þess heit að synda yfir Eyja-
fjörð innan jafnlengdar, al-
klæddur og í sjófötum, á bil-
inu frá Glerárósum inn að
Leiru, en áskil mér rétt til- þess
að kasta klæðum á sundinu,
ella minni maður heita.“
Þessi heitstrenging hleypti
mörgum kappi í kinn, og þegar
Lárus stóð við heit sitt, ýtti það
undir æskumenn um land allt
að hefja sundíþróttina til vegs,-
í ágætri sjálfsævisögu segir
Lárus m. a. svo um Eyjafjarð-
arsund sitt 6. ágúst 1907: —
Norrænt bnfræðingamót
Þann 30. júní er væntanlegur
hingað til lands flokkur búnað-
arsérfræðinga frá Norðurlönd-
um. Alls munu verða í förinni
36 karlar og konur. 7 frá Dan-
mörku, 5 frá Finnlandi, 2 frá
Svíþjóð og 22 frá Noregi.
Þessir gestir munu sitja hér
búnaðarmót, er Islandsdeild
Norræna búfræðifélagsins efnir
tíl, og auk þess ferðast um
landið til að kynnast búnaðar-
háttum.
Mótið verður sett í hátíðasal
háskólans miðvikudaginn 1.
júlí kl. 10 árdegis. Þann dag og
þann næsta verða haldnir fyrir-
lestrar um búnaðarmál.
Hinir erlendu fyrirlesarar
eru:
Karsten Iversen tilrauna-
stjóri í Askov, talar um búfjár-
áburð og ræktun í norðlægum
löndum.
Dr. S. Berge prófessor við
búnaðarháskólann í Ási, talar
um innflutning búfjár til
Noregs, og þýðingu þá sem
slíkur innflutningur hefur haft
fyrir norska búf járrækt.
Agronom G. Ivar Törnqvist
frá Svíþjóð, talar um túnrækt
og ræktun grasfræs í Norður-
Svíþjóð.
í sambandi við fjrrirlestur
Törnqvist mun fræræktarráðu-
nautur Norðmanna Otto Lier
gefa yfirlit um frærækt í
Noregi, sérstaklega með tilliti
til Norður-Noregs.
Islenzkir fyrirlesarar verða:
Dr. Halldór Pálsson, talar um
sauðfjárrækt.
Unnsteinn Ólafsson, skóla-
stjóri, talar um jarðhita og
garðrækt, og Árni G. Eylands
flytur yfirlitserindi um búskap
og búnaðaraðstöðu hér á landi.
Laugardag 3. júlí verður far-
ið austur í Fljótshlíð, að Sáms-
stöðum og víðar.
Sunnudaginn 4. júlí verður
farið að Geysi og Gullfossi.
Mánudaginn 5. júlí verður
lagt upp'í þriggja daga ferð til
Norðurlánds, með viðkomu á
Hvanneyri, Hólum í Hjaltadal,
á Akurevri og víðar.
Fimmtudaginn 8. júlí og
föstudaginn 9. júlí munu gest-
irnir dvelja að mestu í Reykja-
vík og fara svo heimleiðis með
flugvél að morgni laugardagsins
10. júlí. En Flugfélag íslands
sér um flutning þeirra til lands-
ins, frá Kaupmannahöfn og
Oslo, og heim aftur.
Félagið Nordiske Jordbruks-
forskeres forening var stofnað
1918. Eru deildir þess starfandi
í Norðurlöndunum öllum og
meðlimir mikið á annað þúsund.
Auk landsdeildanna er félaginu
skipt í nokkrar starfsdeildir
eftir viðfangsefnum og áhuga-
málum félagsmanna.
Félagið gefur út tímarit —
Nordisk Jordbruksforskning, af
því eru komnir út 35 árgangar.
Þriðja hvert ár heldur félagið
norrænt búnaðarmót — Jord-
brukskongress —. Var síðasta
mót af því tagi í Kaupmanna-
höfn 1953, þar mættu um 700
manna. Næsta mót verður í Sví-
þjóð 1956.
Þetta litla mót hér er
einskonar aukamót, sem efnt er
til, til þess að gefa nokkrum
mætum búnaðarfrömuðum kost
á að kynnast búnaðarháttum
hér á landi, en kostnaðar vegna
er erfitt um mikla þátttöku í
slíku móti hérlendis.
íslenzka deildin var stofnuð
1927, og endurskipulögð 1937.
Formenn deildarinnar hafa
verið:
Sigurður Sigurðsson búnað-
armálastjóri frá stofnun til
1933. Árni G. Eylands 1937 til
1952, og svo Haukur Jörunds-
son 1 ár, en Páll Zophoníasson
búnaðarmálastjóri er nú for-
maður. Meðstjórnendur eru:
Gunnar Árnason skrifstofu-
stjóri Búnr.ðsrfélags íslands —
er hann gja’dkeri deildarinnar
og Ámi G. Eylands, sem er rit-
ari deildarinnar og í riístjóin
tímaritsins Nordisk Jordbruks-
forskning.
í mótttökunefnd með stjórn-
inni eru þeir Steingrimur Stein-
þórsson landbúnaðarmálaráðh.
og H. Hólmjám efnafræðingur.
„Ymsir hafa misskilið tilgang
minn og talið, að ég hafi ætlað
með þessu að vinna mér frægð-
arorð. Ástæðan var ekki sú,
heldur vildi ég sýna, hvað
sæmileg sundkunnátta gæti
dugað, er í nauðir ræki. Marg-
ir héldu því fram, að sund-
kunnátta væri sjómönnum
einskis virði, og þeir sem í sjó-
inn féllu, drukknuðu, jafnt
hvort þeir væru syndir eða
ekki. Ég vildi hrekja þessa kór-
villu með áþreifanlegri sönnun
og sýna, að hver sá fullhraust-
ur maður, sem dytti í sjóinn
inni á Eyjafirði, ætti að geta
bjargað sér til lands öðru
hvoru megin. Þessvegna varð
ég að vera alklæddur og í sjó-
fötum.“
Ég hygg, að svo sé um Lárus
í mörgu öðru en sundinu, að
honum hafi ekki verið mest í
mun að vinna sér frægðarorð,
heldur engu síður hitt að leggja
nytsemdar- og menningarmál-
um liðstyrk í anda eldheitra
hugsjóna.
Ævi Lárusar Rist er mjög
tengd við Akureyri og Eyja-
fjörð. Hann er að vísu fæddur
í Seljadal í Kjós, en fluttist
barn að aldri til Eyjafjarðari
og ólst þar upp. Foreldrar hanri
voru hjónin Ingibjörg Jakobs-
dóttir frá Valdastöðum í Kjós
og Jóhann Pétur Rist Svein-
bjarnarson. Þriggja ára gamall
missti hann móður sína úr
mislingunum illræmdu 1882.
Skömmu síðar brá faðir hans
búi og fluttist til Eyjafjarðar
og bjó í Botni um hríð. Æsku-
ár Lárusar voru í ýfhsu hrakn-
ingsár milli heimila og manna.
En hann sótti brátt í átt mann-
dóms og menningar, fór í
Möðruvallaskólann og braut-
skráðist þaðan vorið 1899,
sigldi nokkru síðar til Dan-
merkur og stundaði nám í hin-
um kunna lýðháskóla í Askov
1903—1905. Að því loknu var
hann í Statens Lærerhöjskole
og tók þaðan fimleikapróf 1906
og sundkennarapróf frá sama
skóla nokkru síðar.
„Á Möðruvöllum sá ég
bjarma fyrir nýjum degi,“ seg-
ir Lárus í ævisögu sinni. Hann
bar gæfu til þess að starfa að
áhugamálum sínum á hinum
nýja degi sem reis með 20.
öldinni. Þegar hann kom heim
frá Danmörku, settist hann að
á Akureyri og hóf að kenna
áund og fimleika. Örðugleikar
voru ýmsir í fyrstu, sundpollur
lítill og skilyrði slæm. Þurfti
því að vekja áhuga manna fyr-
ir bættum skilyrðum við sund-
kennsluna. Þetta tókst smám
saman. Kenndi Lárus sund á
Akureyri á þriðja áratug. Hann
hélt einnig sundnámskeið ann-
arsstaðar, svo sem í Skagafirði,
við Mývatn, í Húsavík og víð-
ar. Þá var hann fimleika- og
sundkennari Gagnfræðaskólans
á Akureyri 1906—1931. Sýndi
hann fyrstur manna opinber-
lega skólaleikfimi á íslandi vet-
urinn 1908—09.
Á Akureyri kvæntist Lárus
19íl ágætri konu, Margréti Sig-
urjónsdóttur, en varð fyrir
þeim harmi að missa hana eftir
10 ára sambúð frá sjö börnum.
■ Hann stóð nú uppi með barna-
hópinn Óttar og Önnu, Sigur-
jón, Ingibjörgu, Pál, Regínu og
Jóhann, við erfiðar kringum-
stæður, en trú á framtíðina
þrátt fyrir allt.
Verður ferill hans eigi rak-
inn hér, en vegna þessa áfalls
tvístraðist hópurinn að. nokkru
og mörg áform breyttust.
Þegar Lárus var kominn hátt
á sextugsaldur settist hann að
Framhald á 11. síðu.
Sólin brosir aísakandi — Að sitja innanum stand-
andi fólk — Vaínsleysi og vatnsskattur — Hvernig
verja ætti vatnsskattinum
VEL rættist úr með 17. júní
veðrið, þótt útlitið væri ekki
gott um morguninn, þegar al-
skýjað var, rok og rigningar-
hraglandi. Sólin sýndi sig um
miðjan daginn og þurrkaðf
rekjuna af Arnarhólstúninu,
svo að*það var hægt að setj-
ast. Að vísu komu smáskúrir
eftir það, en sólin afsakaði
þær jafnharðan meo sínu blíð-
asta og hlýjasta brosi. Samt
urðu skúrirnar til þess að fólk
gat ekki enzt til að sitja
kyrrt, heldur stóð upp, vegna
þess að maður er aldrei eins
hjálparvana og sitjandi flöt-
um beinum í helhrigningu,
nema ef til vill þegar maður
situr einn í hópi standandi
fólks á Arnarhólstuni. Eg
sannreyndi það á þjóðhátiðar-
daginn, ég sat svo dæmalaust
þægilega á regnkápu með
regnhlíf yfir mér og lét lengi
vel eins og ég tæki ckki eftir
því að fólkið var staoið á fæt-
ur allt í kringum mig. En þar
kom að ég hlaut að verða þess
áþreifanlega vör, sakir þess
að upprétta fólkið var háleitt
og horfði ekki niðurfyrir sig
þegar það gekk um, með þeim
afleiðingum að hundruð
manna höfðu gengið ofaná
alla mína líkamshluta" þegar
mér tókst loks að brölta á
fætur.
EINN af íbúum Blönduhlíðar
sendir eftirfarandi bréf: —
„Undanfarin 2 ár hefur mikið
borið á vatnsleysi hér í Blöndu
hlíðinni, eins af nýjustu hverf-
um höfuðstaðarins, og er nú
svo komið, að vatn er aðeins
að nóttu til í sumum húsum.
Vatnssalerni eru full af ó-
þverra alla daga, og hefur
heyrzt að útisalerni verði
reist, ef ekki verður úr bætt
nú þegar. — Einn af íbúun-
um“.
VATNSLEYSIÐ í nýju hverf-
unum er mjög mikið vanda-
mál; það er sossum víðar en
í Blönduhlíðinni. í mörgum
húsum fæst ekki vatn allan
liðlangan daginn nema ef til
vill dreitill í kjallara. En engu
að síður verður fólk að greiða
vatnsskatt. Og liggur beinast
við að nota vatnsskattinn til
þess að bæta úr brýnustu
þörfum vatnslausa fólksins, og
væri þá ekki einmitt tilvalið
að verja vatnsskattinum til
þess að byggja útisalerni í
þeim hverfum þar sem venju-
leg vatnssalerni koma að
engu haldi sakir vatnsleysis?
Fólk er að vonum óánægt með
að greiða vatnsskatt þegar
það sér ekki vatn fremur en
glóandi gull, en ef skatturinn
væri notaður til aðgerða, sem
verða mætti til að sætta fólkið
við vatnsleysið og gera það ó-
háð vatni, þá væri tilganginum
náð.