Þjóðviljinn - 17.07.1954, Blaðsíða 7

Laugardagur 17. júlí 1954 — ÞJÓÐVILJINN — (7
„Qko, hvað hann er dugleg-
^ur, mamma!“, segja börn-
in í dýragörðunum, þegar
þau sjá simpansa á hjóli.
Börnin eru himinlifandi yfir
því þegar dýr ráða við list
sem þau hafa lært. Öðrum
veríur stundum einkennilega
innanbrjósts af sömu ástæðu.
Þeim finnast mannlegar at-
hafnir apanna vera spott um
virðuleik sinn og vitsmuni. En
hversu mannlegir eru þeir þá
-— érangútanginn, górillan og
simpansinn — þessi þrjú dýr
sem eru líkust Þóru frænku
og Jóni frænda og þér og
nt'ér og okkur öllum af dýrum
merkurinnar?
Það er hægt að svara þess-
ari spurningu sæmilega ljóst
ef byggt er á reynslu sálfræð-
inga og dýrafræðinga. I næst-
um því hálfa öid hafa mann-
apar verið eftirlæLsdýr þeirra
við rannsóknir.
En fyrst ber að taka fram
að við erum ekki komin af
mannöpunum. Porfaðir okkar
í grárri forneskju hefur
sennilega verið lítill, frum-
stæður náungi sem hét Tars-
íus eða „draugaapinn.“
Stóru aparnir þrír eru af
annarri grein ættkvíslarmnar
— þeir eru í raun og sann-
leika frændur okkar.
Og við erum ekkert lítið
skyld þessum -ágætu fjöl-
i •
i__ — - -- - . * s —
angurslaust, gleymdi hann
mæðginunum sem hann hafði
ætlað að fylgjast með. Allt í
einu tók hann eftir því að
móðirin var komin akveg út

Sagan seglr a5 sálfræð-
ingur einn hafi lokað apa
inni í herbergi. Síðan
lagðist hann á skráar-
gatið og hugðist gera
merka athugun á hátterni
frænda síns. En fyrir inn-
an var ekkest að S;'á
nema jafn forvitið auga
sem starði á móti — ap-
inn vildi ekki síður fram-
kvæma hliðstæða raim-
sókn. En hvað sem um
þessa sögu má segja, er
hitt víst að mannapar
hafa verið mikið eftirlæti
dýrafræðinga og sálfræð-
inga um langt skeið og
þeir hafa fundið margt
líkt með þeim og mömi-
um. Frá því segir danski
sáifræðingurinn Gretlie
Janus í þessari grein.
að rimlunum. „Hún leit á mig
með samúð," skrifar liann,
„og áður en ég áttaði mig
á því hvað var að gerast,
hafði hún tekið í hönd mína.
Hún athugaði hana gæum-
gæfilega og ýtti svo flísinni iit
Þegar aðgerðinni var lokið,
athugaði allur hópurinn tönn-
ina vandlega — að lokum
kastaði einn apinn henni á
gólfið fullur andstyggðar, og
síðan skiptust þeir á um að
hoppa og dansa ofan á þess-
ari leiðindaatönn.
, ð greind eru mannapar öll-
um dýrum fremri. Þeir
Itafa gott minni og geta lært
kynstrn öll. Greinilegast sýna
þeir yfirburii sína með því
að geta notað verkfæri.
Sæmilega greindur tilrauna-
simpansi getur sagað við,
neglt nagla og -notað skrúf-
járn af sömu leikni og hver
venjuleg húsmóðir. Hann get-
ur setið við borð og snætt
kurteislega með fullorðnum
— þótt Sagt sé að simpöns-
um hætti við að leggja ekki
aðeins olnbogana’ upp á borð-
ið, heldur fæturna líka.
Á tilraunastofum leysa þeir
hæglega þrautir, sem aðeins
verða leystar með skilningi
á aðstæðum. Sumar tilraun-
irnar voru í því fólgnar, að
aparnir áttu að ná í banana
eða annað sælgæti, sem haft
var svo hátt uppi að þeir
náðu ekki til þess neðan af
gólf’. í klefanum var komið
fyrlr kössum, sem hægt var
að standa á, ef ,,menn“
ski'du vandamáíið.
Vitrustu simpansarnir voru
búa til turn úr
eftir að búið var
þá inn undir á-
fljótir að
kössunum,
að draga
firwndur'
H
okfcnr-mnnnnpnririr
skyldumeðlimum. Venjulegt
kvef getur smitað mannapa
og engin önnur dýr — það
er smáatriði en talar þó sínu
skýra máli.
Tilfinningalíf þeirra er einn-
ig líkt okkar. Þe:r geta orðið
afbrýðissamir, geta skemmt
sér og hryggzt, þeir geta orð-
ið fyrir vonbrigðum og reiðzt
— allt á næsta mannlegan
hátt.
Við tilraun, þar sem simp-
önsum var neitað um verð-
laun sem þeir höfðu unnið
fyrir, kom í ljós að ungu
simpansarnir urðu fyrr reiðir
en þeir eldri -r- og þeir létu
reiði sína í ljós á ofsalegri
hátt. En lítill feiminn simp-
ansi dró sig í hlé, þegar hann
varð fyrir vonbrigðum, út í
horn á búrinu, og fór að
sjúga á sér þumalfingurinn!
— Gömul dýr gengu að kran-
anum og drukku vatn sér til
huggunar!
Mannapar geta látið í ljós
samúð og hjálpaí hver öðr-
um.
Stundum nær hjálpsemi
þeirra meira að segja til
manna.
Amerískur sJlfræðingur
settist dag nokkurn fyrir ut-
an búr þar sem bjó simpansa-
móðir með barn. Móðirin
hjúfraði barnið að sér og var
auðsjáanlega á verði gegn
þeim ókunna. Þegar sálfræð-
ingurinn ætlaði að flytja stól
sinn nær, rakst stór flís upp
í fingurinn á honum. Hann
kenndi til, og meðan hann
reyndi að ná flísinni út ár-
af mikilli le'kni með nöglinni
á þumalfingrinum."
Lítill simpansadrengur í
dýragarðinum í St. Louis var
með lausa tönn. Hann fitlaði
við hana eins og barna er
si&ur, en gat ekki almenni-
lega gómað hana. Félagar
hans í búrinu stungu e:nn
af öðrum puttunum upp í
hann fullir samúðar til að
hjálpa honum — en þeim
tókst ekki að losa tönnina.
Dýravörður sem gekk fram-
hjá kastaði að gamni sínu
pinsettu inn til þeirra, og
með henni gat simpansaung-
inn sjálfur losað tönnina.
vöxtinn. Górilluaparnir áttu
erfiðara með að finna upp á
þessari aðferð sjálfir, en
þegar þeim var orðið ljóst,
að þetta var hægt, röðuðu
þeir kössunum langtum sett-
legar og traustar en simp-
ansarnir.
Górilluaparnir eru sem sé
„reglumenn". Sé górillu gef-
in sykurstöng — en það er
mesta hnossgæti þeirra —
tekur hún pappírinn utanaf,
og þegar sælgætið er búið,
vefur hún pappírinn saman í
smákúlu og setur hann útí
horn á búrinu. Simpansi tætir
sundur spýtu á augabragði, en
Hvers vegna skyldi hann vera svona áhyggjufullur? Ap-
arnir hafa einnig hliðstæðar tilfinningar og. við — peir
geta orðið afbrýðissamir, peir gleðjast og h'ryggjast,
verða fyrir vonbrigðum og reiðast, láta í Ijós samúð og
andúð, ráðast hver á annan eða hjálpast að — allt á
næsta mannlegan hátt.
górillan athugar hana gaum-
gæfilega og kemur henni síð-
an smekklega fyrir upp við
vegginn.
Á rannsóknarstofnun var
verið að athuga górilluápa,
sem hét Kongó. Sumar rann-
sóknirnar urðu að fara fram
undir beru lofti vegna tækj-
anna. Morgun nokkurn, eftir
mikla r'gningarnótt, sá Kongó
að stór vatnspoílur var fyrir
utan dyrnar. Hann snerist á
hæli, gekk inn og kom síðan
út aftur með fullt fangið af
hálmi úr rúminu og lagði
hann nosturslega yfir pollinn.
Þegar því var lokið settist
hann niður af mestu rósemd
og gaf þannig til kynna að
nú væri sér ekkert að vanbún-
aði að byrja.
Á kvikmyndum er górilluöp-
um oft lýst sem grimmdar-
kvikindum, en það eiga þeir
alls ekki ski’ið. Górillan er
rólynd grænmetisæta, þótt út-
litið sé ekki frýnilegt. Hún
ræðst ekki á menn, nema
fjölskyldan sé í hættu. Þó er
skynsamlegt að koma ekki
allt of nálægt górillum í
Jackie er mesti heimsborgari. Reykingar eru ,yndi hans og h.ann beitir. kyeikjara af
mestu leikni — ber eldinn upp að sígarettunni — og teygar í sig reykinn. En pað
blessað bragð!
görðum, því ef górillu fellur
vel við mann, vill hún gjarn-
an faðma hann að sér, og
það er erfitt að standast ást-
úðleg faðmlög dýrs sem er
eins sterkt og 30 sterkir
menn.
Á mannapa-stofnuninni við
Yale-háskólann í Bandaríkj-
unum, hefur sálfræðingur,
sem heitir Wolfe, kennt simp-
önsum þá mannlegu „list“ að
nota peninga. Fyrst setti
hann upp sjálfsala, sem vín-
ber kom út úr, ef í hann var
settur hvítur spilapeningur.
Áður en sjálfsalinn kom,
höfðu aparnir haft hvíta
spilapeninga sem leikföng, en
þeir höfíu ekki haft sérleg-
an áhuga á þeim. Eftir að
Wo!fe hafði sýnt þeim hvernig
hægt væri að nota þá, fóru
þeir að safna peningunum og
slást um þá.
Seinna fengu simpansarnir
einnig messingpeninga, sém
komust í götin á sjálfsölun-
um en færðu engin vínber.
Þegar lúku af hvítum spila-
peningum og messingpening-
um var kastað inn í búr'ð til
simpansatelpnanna þriggja,
Búlu, Bimbu og Ölfu, köstuðu
þær sér yfir ,,peningana“ og
eftir andartak var búið að
velja alla þá hvítu. Þær
snertu alls ekki við messing-
peningunum.
Wolfe fékk simpansana einn-
ig t»l að vinna fvrir kaupi.
Hann bjó til sérstaka vinnu-
vél. Ef þungu handtaki var
lyft, var hægt að teygja sig
inn eftir vínberi. Þegar simp-
ansarnir voru búnir að læra
það, setti Wolfe hvíta spila-
peninga í staðinn fyrir vín-
berin. Nokkr'r apanna fóru
þá að vinna svo kappsamlega,
að menn urðu hræddir um
heilsu þeirra. Og þeir gættu
fjársjóðar síns af meiri um-
hyggju en áður hafíi orðið
vart hjá þeim.
TTnpfur kariani — Moos —
lyfti handtakinu svo oft á
tíu mínútum, að hann hafði
eighazt heilan fjársjrð, og
Framhald á l j.ysíðu.