Þjóðviljinn - 10.09.1954, Blaðsíða 6

6) — ÞJÓÐVILJINN — Föstudagur 10. september 1954
þlÓOVBUINN
Útgefandi: Sameiningarflokkur alþýðu — Sósíalistaflokkurinn.
Hitstjórar: Magnús Kjartansson, SiguifSur Guðmundsson (áb.)
Fréttastjóri: Jón Bjarnason.
Blaðamenn: Ásmundur Sigurjónsson, Bjarni Benediktsson, Guð-
mundur Vigfússon, lvar H. Jónsson, Magnús Torfi Ólafsson.
Auglýsingastjóri: Jónsteinn Haraldsson.
Ritstjórn, afgreiðsla, auglýsingar, prentsmiðja: Skólavörðustig
19. — Sími 7500 (3 línur).
Áskriftarverð kr. 20 á mánuði i Reykjavík og nágrenni; kr. 17
annars staðar á landinu. — Lausasö'.uverð 1 kr. eintakið.
Prentsrniðja Þjóðviijans h.f.
Horfnir frá „jafnvæginiiu
í desemberverkföllunum miklu 1952 lögSu stjórnar-
völdin á það þunga áherzlu að stærsta áhugamál þeirra
væri að halda niðri dýrtíðinni, og fóru mörgum fögrum
orðum um þann ásetning sinn að lækka verðlagið í
landinu. Verkfallsátokin leystust í meginatriðum með
þeim hætti að ríkisstjórnin gaf út yfirlýsingu um verð-
lækkun ákveðinna vörutegunda.
Atburðir sem gerzt hafa á þessu ári benda ótvírætt
til þess að nú hafi stjórnarvöldin snúið gjörsamlega við
blaðinu. Nú er ekki lengur hamrað á nauðsyn þess að
halda verðlagi í skefjum af málgögnum ríkisstjórnar-
innar eöa málsvörum hennar. Fyrstu merkin um svik
stjórnarinnar viö desembersamkomulagið voru gefin meö
nokkurri hækkun á kaffiverði á s.l. vori, sem verkalýðs-
hreyfingin mótmælti þá þegar. Síðan hefur ríkisstjórn-
in vegið aftur í sama knérunn með enn stórfelldari
hækkun á kaffi. Nam síðari hækkunin hvorki meira né
minna en kr. 15.40 á hverju kílói. Hefur verkalýðshreyf-
ingin enn mótmælt og bent á það með réttu aö hér sé
um augljóst brot að ræða á desembersamkomulaginu
frá 1952, en forsenda þess var verðlækkunaryfirlýsing
r í kisst j órnarinnar.
En stjórnarvöldin ætla sýnilega ekki að láta við það
sitja að hækka kaffiverðið eitt. Fyrir röskri viku gerði
bæjarstjórnarmeirihluti Sjálfstæðisflokksins hér í Reykja-
vík þaö heyrum kunnugt, að áform hans væri að hæklca
verð á rafmagni um 27,5% að meðaltali og þó öllu meira
á þeim liö gjaldskrárinnar sem rafmagnsnotkun heim-
ilanna er greidd eftir. Nemur þessi nýi neyzluskattur sem
Reykvíkingar eiga í vændum ekki minna en 8 milljón-
um króna, miðað við rafmagnsnotkunina á s.l. ári og
þykir að vonum því furðulegri ráðstöfun þegar þess er
gætt að Rafmagnsveitan hafði 9,8 millj. kr. tekjuafgang
á s.l. ári af rösklega 34 millj. kr. sem voru heildartekjur
fyrirtækisins á árinu.
Það er svo saga út af fyrir sig, hvernig stjórnarvöldin
skipuleggja þessar nýju verðhækkanir á nauösynjum al-
mennings. Eru verðhækkanirnar látnar koma til fram-
kvæmda skömmu eftir útreikning kaupgjaldsvísitölu
sem gilda skal um þriggja mánaða skeið. Þannig á að
ræna verkalýð og aðra launþega þeirri hækkun vísitöl-
unnar sem verðhækkanirnar orsaka. Með þessum hætti
á að hafa 2 vísitölustig af verkamönnum eða 18 aura
um klukkustund miðaö við kaup Dagsbrúnarverka-
manna. Jafnvel þessa uppbót, sem þó er í engu samræmi
við raunverulega notkun almennings á kaffi og rafmagni,
mega verkamenn og aðrir launþegar ekki fá á kaup-
gjaldið. Að áliti stjórnarvaldanna nægir ekki að svíkja
bein og óbein loforð um að halda verðlaginu niðri held-
ur skal almenningur einnig rændur samningsbundinni
vísitöluuppbót.
Þessar nýju verðhækkanir, svik stjórnarvaldanna og
skipulagt vísitölurán sýnir svo ljóslega sem verða má,
að hafi stjórnarflokkunum einhverntíma verið það áhuga-
mál að halda verðlagi stöðugu þá er sá áhugi úr sög-
unni. Og raunar hefur áhuginn beinzt alla tíð fyrst og
fremst að því að halda vísitölunni niðri án tillits til
vöruverðsins. Er ekkert sennilegra en ríkisstjórnin og
hagspekingar hennar hyggist að finna einhverja leið til
þess að hinar nýju verðhækkanir hafi aldrei áhrif á vísi-
töluna til hækkunar, ekki einu sinni þegar nýr vísitölu-
útreikningur veröur ekki umflúinn þ. e. 1. des. n. k.
Hin nýja verðhækkunarstefna og fjárplógsherferö
stjórnarvaldanna er í raun og veru hólmgönguáskorun
til verkalýðssamtakanna. Sjálfstæðisflokkurinn og Fram-
sóknarflokkurinn eru formlega horfnir frá sínu marglof-
aða „jafnvægi“. Um þaö ber atferli ríkisstjórnarinnar og
bæjarstjórnarmeirihlutans óbrigðult vitni. Verkalýðs-
samtökin verða því óhjákvæmilega að endurskoða af-
stöðu sína alla til kaupgjalds- og kjaramála 1 nánustu
framtíð og gera þær gagnráöstafanir sem duga til þess
að vernda afkomu og hagsmuni verkalýðsins og launa-
þeganna.
ViStal viS Elisahetu Eirlksdóttur
Elísabet Eiríksdóttir, for-
maður Verkakvennafélags-
ins Einingar á Akureyri er
nýkomin heim úr rúmlega
tveggja mánaða dvöl í Sov-
étríkjunum. Skömmu eft-
ir heimkomuna átti Verka-
maðurinn, blað Sósíalista-
flokksins á Akureyri eftir-
farandi samtal við hana
um hvíldarheimili í Sovét-
ríkjummi.
Hvar dvaldir þú aðallega?
Eg dvaldi á þriðja mánuð í
Sovétríkjunum og lengst af
þeim tíma á tveimur hressingar-
og hvíldarheimilum. Fyrst var
ég í 5 vikur á hressingarheim-
ili, sem Barvik nefnist, skammt
frá Moskva. Síðan fór ég, eftir
nokkurra daga dvöl í höfuð-
- *
borginni, suður að Svartahafi
og dvaldi þar um hrið á hvíld-
arheimilinu Lívadía, í grend
við Jalta.
Hressingarheimilið í Barvik
er meðal þeirra fullkomnustu
í Sovétríkjunum. Það er byggt
1935 í fögru umhverfi. Umlukt
furuskógi, en næst byggingum
heimilisins er lystigarður, vel
hirtur og fagurlega skreyttur.
Heimilið er búið öllum hugsan-
legum þægindum nútímans og
þar starfa valdir læknar og sér-
fræðingar í öllum helztu grein-
um læknisfræðinnar. Þetta
heimili og önnur svipuð eru ein-
göngu ætluð fólki, sem þarfn-
ast einhverra bóta minniháttar
sjúkleika, en hefur þó fulla
ferlivist.
í Lívadía, aftur ó móti, dvaldi
fólk, sem var fullkomlega heilt
heilsu. Þar var eingöngu um
að ræða orlofsheimili til hvíld-
ar, hressingar og skemmtunar.
Hver rekur dvalarheimilin?
Flest hressingarheimilin eru
eign verkalýðsfélaganna og eru
rekin af þeim með ríkisstyrk.
Allmörg eru einnig rekin beint
af ríkinu. Á keisaratímunum
áttu aðalsmenn og auðmenn
hallir víðs vegar á fegurstu og
heilsu-samlegustu stöðum lands-
ins, ekki sízt við Svartahafs-
ströndina, „Rivieru Rússlands“,
en þangað streymdu þeir til
þess að njóta unaðssemda bað-
lífsins og óhófslífs í höllum sín-
um. Eftir byltinguna tók ríkið
allar þessar hallir í sína vörzlu
og hefur breytt þeim í hress-
ingarheimili verkafólksins. En
miklu fleiri heimilanna eru þó
byggð eftir byltinguna og stöð-
ugt bætast fleiri vé* Það er
stefnt að því hröðum skrefum
að orlofsdvöl á góðu hressingar
heimili verði fastur þáttur í
lífi hvers manns. Sá ég þess
greinileg merki að hvarvetna,
þar sem ég kom á Svartahafs-
ströndinni voru ný heimili í
smíðum.
Hvað um dvalarkostnaðinn?
Nákvæmar tölur hef ég ekki
handbærar í því sambandi, en
hann er mjög hóflegur. Þeir
sem búa við bezt launakjör,
greiða hann sjálfir, en kostn-
aður fjölmargra er greiddur að
miklum hluta af verkalýðs-
félögunum, en þeim ber að sjá
um að enginn fari á mis við
nauðsynlega hressingarvist af
efnahagsástæðum. Enn aðrir
njóta ókeypis vistar (og ferða-
kostnaðar) á fullkomnustu
heimilunum, sem verðlauna fyr-
ir vel unnin störf, mikil vinnu-
afköst og áhuga í starfi. Er þá
venjulega um að ræða orlofs-
dvöl fjarri heimahögum eða
heimalandi viðkomanda. Dval-
artíminn er venjulega 3—5
vikur og fer eftir því hve or-
lofstíminn er langur, en hann
er mismunandi eftir starfsgrein-
um. Námumenn og þeir, sem
vinna í þungaiðnaði eða fást við
óholla vinnu, hafa lengst sum-
arleyfi.
Hvernig er daglegt líf á hvíld-
arheimilunum?
Það er viíanlega nokkuð mis-
jafnt eftir aðstæðum og um-
hverfi, en sameiginlegt er það
öllum heimilumim, að dvölinni
er ætlaðui-'sá tilgangur að veita
fullkomna og áhyggjulausa
hvíld og skila dvalargestunum
verkamönnunum, verkakonun-
um, iðnaðarmönnunum, verk-
fræðingunum, samyrkjubænd-
unum og hinu vinnandi fólki,
hvaða starf sem það vinnur,
starfhæfara og hamingjusamara
en áður.
Heimilin eru rekin með föstu
starfsfólki og þurfa dvalargest-
ir því engar áhyggjur að hafa
af neins konar störfum, sem af
dvölinni leiða. Lítið er um fast-
skorðaðar reglur en óskráð lög
eru fyllsta reglusemi í um-
gengni og að snemma sé lagst til
svefns og snemma risið úr
rekkju.
Matur og drykkur er svo
mikill og góður, sem framast
verður á kosið, en áfengra
drykkja er ekki neytt. í þeirra
stað eru drukkin óáfeng vín
og ávaxtasafar.
Við Svartahaf og annarsstað-
ar, þar sem aðstæður leyfa, eru
böð og sund einn helzti þáttur
daglegs lífs á hvíldarheimilun-
um. Einnig eiga menn kost á
fimleikum og yngra fólkið iðkar
ýmsa leiki, en það eldra unir
sér oft við domino, tafl og ýms-
ar hægari skemmtanir, margir
nota mikinn tíma til lestrar,
enda hef ég aldrei séð líkan
lestraráhuga sem í Sovétríkjun-
um, margir hafa bækur með-
ferðis þegar gengið er til matar.
Vönduð bókasöfn eru í hverju
dvalarheimili.
Á hverju kvöldi eru kvik-
myndasýningar, ballettsýning1-
ar, söngskemmtanir eða leiksýn
ingar, og oft fá heimilin heim-
sóknir frægra listamanna. En
útivistin, böðin og aðrar heilsu-
lindir eru þó aðalatriðið.
Hvernig er húsbúnaður?
Þau heimilanna sem eru í
hinum gömlu keisarahöllum,
bera enn mjög keim af hús-
búnaði og kröfum fyrri eigenda,
þunglamaleg og íburðarmikil,
stoppuð húsgögn, þykk, flosofin
gluggatjöld og annar íburður
að hætti þeirra tíma og þeirrar
stéttar, sem þá gekk um sali. Á
hressingarheimili því, sem ég
•dvaldi á við Svartahafið, var
t.d. ein byggingin einkahöll
Leisarans, byggð á árunum
1909—’ll. Að lýsa henni væri
efni í margar blaðagreinar.
Höll þessi sem byggð er af hvít-
um marmara, hefur m. a. innan
veggja tvo skrúðgarða, alsetta
blómabeðum og skrautjurtum,
en sæti í kring. Bera þessir inn-
anhúsgarðar enn sín fyrri nöfn:
ítalski garðurinn og Vetrargarð-
urinn.
f hinum nýrri heimilum er
húsbúnaður nýtízkulegri, en
byggingarstíllinn virðist enn
mjög undir. áhrifum fyrri tíma.
Afar mikil áherzla er lögð. á
blómskraut, jafnt úti sem inni.
Telur þú að hvíldarheimilin í
Sovétríkjunum eigi sér nokkrar
hliðstæður í auðvaldsheimin-
um?
Það held ég áreiðanlega ekki.
Árlega dvelja álíka margir á
hvíldarheimilum Sovétríkj anna
og meðlimafjöldinn er í verka-
lýðssamtökunum og fer aðsókn-
in stöðugt vaxandi, eftir því
sem heimilunum fjölgar og af-
koma fólksins batnar. í löndum
auðvaldsins er r'étturinn til
hvíldar sérréttindi yfirstéttar-
innar, en í Sovétríkjunum er
hann einn af frumþáttunum í
réttindum fólksins og bundinn í
stjórnarskrá lýðveldanna jafn-
hliða réttinum til atvinnu.
Starf hvíldarheimilanna er mik-
ilvægur liður í raunhæfri fram-
kvæmd þess réttar.
Hvað telur þú að við getum
af þessu lært?
Enginn nema sá, sem reynt
hefur, getur fyllilega gert sér í
hugarlund, hvers þær tug- og
hundruð milljóna verkafólks,
sem aldrei hafa minnstu mögu-
leika á áhyggjulausri hvíld frá
striti og starfi fara á mis, en
það er engu saman að jafna
aðstöðunni til þess að bæta
úr þessu efni, þar sem ríkis-
valdið er í höndum alþýðunn-
ar sjálfrar og þar sem það er
Framhald á 8. síðu,
Hressingarheimili kolanámuinanna, kennt við verkalýðsleiðtog-
ann Ordsonikidse, í Sotsí á Svartahafsströnd Kákásus.