Þjóðviljinn - 19.11.1954, Qupperneq 7

Föstudagur 19. nóvember 1954
— ÞJÓÐVILJINN -r ^7
WTTAHÚS
fORSTOFA
HEBB
FLOHÚJ
STOFA
Nýbýli á Norðurlandi. Fornhagi í Suður-Þingeyjarsýslu.
Jlsmundur Sigu?ðsson:
Framkvæmdir landnáms rikisins
Nýbýlastofnanir á Islandi
síðan 1947
Eins og fram var tekið í
fyrri grein, skyldi stofnun
byggðahverfanna, vera annar
aðalþáttur í starfi Landnáms
ríkisins. En svo sem að lík-
um lætur krefur slíkt allmikils
undirbúningsstarfs. Sumstað-
ar hefur ríkið afhent Land-
náminu land, sem var í eigu
þess. En annarsstaðar hefur
orðið að semja um landakaup
við einstaklinga, og stundum
fleiri en einn á sömu stöðum
til að ná eignarhaldi á sem
hagfeldustu landi.
Unnið hefur verið að fram-
kvæmdum til stofnunar
byggðahverfa á eftirtöldum
stöðum:
Hvolsvelli í Rangárvallas.
Ölfushreppi í Ámessýslu.
Reykhólum í Barðastrandas
Skinnastöðum í A-Hún.
Auðkúlu í A.-Hún.
Víðimýri í Skagafjarðars.
Lýtingsstaðahr. í Skagafj.
Ljósavatnshr. í S.-Þing.
Þinganesi í A.-Skaft.
Þá er og fyrirhugað að
framkvæmdir hefjist á Fljóts-
dalshéraði næsta ár, og hefur
í því skyni verið gengið frá
landakaupum þar.
Á þessum landssvæðum
hafa verið ræstir fram sam-
tals allt að 1700 ha., enda er
framræslan það fyrsta sem
koma þarf, og óvíða svo mik-
ið til af samfelldu þurrlendi
að hægt sé að byggja veru-
legar framkvæmdir á því
einu. Mun rúmmál þessara
skurða nema nálægt 750 þús.
teningsmetrum.
Þá hafa einnig verið lagðir
allmiklir vegir og girðingar
byggðar. Mun enginn því
neita, að hér sé verið að
skapa skilyrði fyrir glæsileg-
ar byggðir. Enn fremur hafa
270 til 280 ha. verið fullrækt-
aðir.
1 þessúm hverfum hafa þeg
ar verið byggð 27 býli. En
samtals er fyrirhugað að á
þessum 10 stöðum, — Fljóts-
dalshérað meðtalið — séu
skilyrði til að byggja a.m.k.
70 býli, eða 7 býli að meðal-
tali í hverju byggðahverfi.
Nú kann margur að spyrja,
hvort þessar framkvæmdir
verði ekki of dýrar til að
svara kostnaði. Þvi er til að
svara, að auðvitað kosta þær
nokkurt fé eins og allir aðrir
hlutir, ekki síst þeir sem unn-
ir eru fyrir framtíðina.
En hér kemur einnig fleira
til greina.
Byggðahverfin eiga að
gegna stærra og víðtækara
hlutverki, en hin venjulegu
dreifðu býli, sem einstakling-
ar byggja, þótt þau geti einn-
ig skapað mjög heppilegt
þéttbýli, þar sem skilyrðin eru
góð.
Við Islendingar erum vanir
því, siðan fyrst var hafin
byggð í þessu landi, að fleyta
búfé okkar á óræktuðu landi
og sem minnstu fóðri. Slíkt
búskaparlag krefur mikils
landrýmis, enda hefur það
lengst af verið talinn stærsti
kostur góðrar bújarðar, að
hún hefði mikið landrými.
Með fækkandi fólki og auk-
inni tækni hafa viðhorf þessi
breytzt svo mjög, að nú verð-
um við að snúa hugsunar-
hættinum við og f ara að
hugsa um fullkominn ræktun-
arbúskap í stað fleytingsbú-
skapar þess, er við höfum
rekið hingað til. Að við lær-
um þetta, er blátt áfram höf-
uðskilyrði þess, að við getum
gert landbúnaðinn að örugg-
um atvinnuvegi. Sérstaklega
verður þetta aðkallandi, þeg-
ar þrengir í sauðfjárhögum,
sem án efa verður bráðlega,
ef útrýming sauðfjársjúk-
dómanna tekst.
En það er einmitt í byggða-
hverfunum sem á að skapa
skilyrðin fyrir að hefja full-
. kominn ræktunarbúskap.
Ekki aðeins með því, að full-
ræktað sé allt það land, sem
til heyöflunar er notað, held-
ur einnig með ræktun beiti-
landsins. Það er nú að verða
viðurkennt, að þar sem mjólk-
urframleiðsla er stunduð sé
nauðsynlegt að rækta beiti-
Mestur hluti þeirra
bygginga er byggð-
ar hafa verið í
sveitum landsins
síðustu tvo áratugi
hafa verið byggðar
eftir teikningum
frá Teiknistofu
landbúnaðarins og
undir eftirliti henn
ar. Hefur Teikni-
stofan haft gagn-
gerð áhrif á húsa-
gerðina, bæði hvað
form og frágang
snertir. Eftir þess-
ari teikningu frá
teiknistófunhi háfa
verið byggð all-
mörg hús á sið-
ustu árum. ,
landið a.m.k, að nokkru leyti.
Ekki mun þetta síður eiga
við þegar við förum fyrir al-
vöru að stunda nautgripa-
rækt til kjötframleiðslu sem
göngu um slíkan ræktunarbú-
sennilega verður fyrr en var-
ir. Og enn fremur mun röðin
áður en langt líður koma að
sauðfénu okkkr a.m.k í öllum
landléttari héruðum. Þá för-
Vjm við að fita dilkana á rækt-
uðu landi nokkurn tíma fyr-
ir slátrun. Þær tilraunir, sem
með þetta hafa verið gerðar
sýna greinilega, að að þessu
verður að stefna.
Hlutverk byggðahverfanna
á því að vera það að hafa for-
skap og jafnframt eiga þau
að verða þéttbýlismíðstöðvar
héraðanna. I þeim skapast
einnig beztu skilyrðin til víð-
tækari samvinnu um véla-
notkun og annað er búskapn-
um tilheyrir.
Þá skal vikið að kostnaðar-
hliðinni, eða því hve mikið
hið opinbera hefur lagt fram
til þessara mála. Frá 1. jan.
1947 til ársloka 1953 þ.e. á
7 árum hafði framlag land-
námsins samtals numið 10
millj. 294 þús. kr. Er þar
talið hvorttveggja fram-
kvæmdakostnaður í byggða-
hverfum og ræktunarstyrkir
til þeirra, er sérstök býli
byggja. Fyrstu árin, meðan
starfsemin var að komast í
gang fyrir alvöru, fram-
kvæmdir gengu hægar og
verðlag var lægra varð nokk-
ur afgangur árlega af hinu
lögákveðna framlagi. En síð-
ustu árin hefur hjólið snúizt
við svo nú hrekkur framlagið
tæplega fyrir árlegum fram-
kvæmdakostnaði. Veldur þar
einnig miklu um, hve verðlag
allt hefur brjálazt síðan þau
ákvæði voru lögfest. Fyllilega
má segja, að t.d. með gengis-
lækkununum hafi hið opin-
bera tekið aftur með annarri
hendinni, það sem veitt var
með hinni.
Það er því sýnilegt, að eigi
starfsemi þessi, að geta vax-
ið eðlilega, þá verður fé það,
sem landnámið fær til umráða
2,5 millj. kr. árlega, of lítið
þegar á næstu árum, nema
verðlag og kostnaður allur
fari lækkandi.
En á því eru litlár horfur,
heldur sennilega fremur hið
gagnstæða. Og á nauðsyn
þess að eðlileg þróun þessara.
mála verði ekki stöðvuð skal
minnzt síðar.
íbúðarhúsabyggingar á ný-
býlum hafa þennan sama
tíma notið lána úr Bygging-
arsjóði, er var eins og fyrr
segir stofnaður með þessum
sömu lögum, og hafa skyldi
það hlutverk að lána til íbúð-
arhúsa bæði á nýbýlum og
eldri jörðum.
I fyrstu voru lán sjóðsins
miðuð við 45 þús. kr. há-
marksupphæð til hverrar ein-
stakrar íbúðar. En þegar
verðlag hækkaði, einkum við
gengislækkunina reyndist
slíkt alls ófullnægjandi og var
þá hámarksupphæð hækkuð
upp í 60 þúsund. Síðan hefur
verðlag enn hækkað til stórra
muna, og miklu meira en
mögulegt hefur verið að
hækka hámarkslánin.
Má fullyrða að byggingar-
kostnaður allur hefur a.m.k.
tvöfaldazt síðan 1947 og sér
því hver maður, að miðað við
kostnað er hámarksupphæð a.
m. kosti þriðjungi lægri nú
en byrjað var með 1947. Hef-
ur fjárskortur einn hamlað
því að lánin væru hækkuð
meira, og er sýnilegt að svo
getur ekki gengið öllu lengur.
En í árslok 1953 hafði Bygg-
ingarsjóður lánað til íbúðar-
húsa á nýbýlum kr. 10.075
þús. Þar af var hæst upphæð-
in árið 1953 2.520 þús. Hve
Framhald á 8. síðu.