Þjóðviljinn - 17.09.1955, Side 7

Þjóðviljinn - 17.09.1955, Side 7
STUNDUM ber það til í þessu undarlega jarðlífi að maður fyrirhittir persónu- leika svo heillandi að allt lit- róf tilverunnar tekur að dansa upp nýjan stiga og verður maður þá aldrei samur síðan. JÞannig var það þegar fundum okkar Árna Hallgrímssonar bar saman í fyrsta sinn, en síðan er nú licið hátt á þriðja áratug. Hann var þá ekki a'lls fyrir löngu köminn hingað heim eftir nokkuð svo harða útivist, orðinn ritstjóri tíma- ritsins Iðunnar — en annars lítt þekkt stærð í íslenzku menningarlífi enn sem komið var. Viðmót hans var þegar í stað þessháttar að mig fýsti að tefja sem lengst í inni hans: hann hafði til að bera það ljúfa, yndislega látleysi sem göfugmennum einum er léð, orðræða hans var svo hrein og ljós og krydduð slíkri einlægni og góðvild að mér þótti sem sál mín laug- aðist í tærum sjó — og þegar ég kvaddi, bjartsýnn og létt- stígur, átti ég þá ósk heitasta að eiga eftir að hítta mann þennan sem oftast. Síðan hefur mér öðruhverju orðið að þessari ósk minni og hefur áratuga reynsla sízt dregið úr áhrifum hinna fyrstu kynna. Hitt væri sönnu nær að Árni Hallgrímsson hafi orðið mér því meira aðdáunar- efni sem við höfum hitzt oft- ar. Er það bjargföst trúa mín að öllu sannari manngerð hafi ekki orðið á vegi minuni. Mér hefur þá líka oftar en einu sinni flogið í hug hvort rúmtak Árna á menningar- sviðinu hafi nokkru sinni stað- ið í réttu -hlutfalli við hæfi- leika hans og mannkosti. — og hef ævinlega komizt að þeirri niðurstöðu að svo hafi enganveginn verið. Heyrt hef ég þá þjóðsögu að á yngri ár- um hafi hann þótt allra manna líklegast foringjaefni fyrir gáfna sakir og drenglundar. Ekki kann ég skil á hvort nokkur ytri atvik hafa valdið því að sá orðrómur rættist ekki framar en raun varð á. En nokkur innri rök þessa þykist ég jafnan hafa fundið í fari hans. Síðan ég kynntist Árna Hallgrímssyni hefuv mér ætíð virzt hlédrægnin vera eitt gleggsta einkenni hans — ekkert fjær honum en að láta berast á og ryðja sjálfum sér braut. Kyrrlát íhygli, bland- in mildum lífstrega, hefur markað svip hans og alla at- höfn. Einmitt þessvegna hef- ur bókin, margvís og þögul, orðið hans mikla athvarf. Ég efast um að meiri bókamaður, í þess orðs beztu merkingu, sé nú uppi með þessari frægu bókaþjóð. Ekki svo að skilja að safn hans sé stærra en ýmissa annarra, þótt raunar allvænt sé. En það mun hon- um dýrmætara en flestum öðrum. Góð bók er líf af hans lífi, helgur dómur, sem hann fer um viðkvæmri hendi og eigi aðeins les, heldur hugsar um, brýtur til mergjar, slepp- ir ekki fyrr en hún hefvr blessað hann. Vafalaust hefur þessi á- stríða hans til lesturs og íhug- unar, ásamt óvenjulegri sjálfs- rýni og samvizkusemi, dregið sem dugði úr löngun hans til umsvifa á opinberum vett- Laugardagur 17. september 1955 — Í>JÓÐVILJINN — (7 vangi. Og það svið sem hann valdi sér þann eina áratug sem hann kemur við sögu ís- lenzkra bókmennta að ráði var þá líka einmitt þessháttar að sjálfur gat hann að mestu dulizt að tjaldabaki. Sé minnzt við hann á þá tíu árganga Iðunnar sem út komu undir ritstjórn hans er rétt eins og hann hafi hvergi nærri komið, enda má það að því leyti til sanns vegar íæra að sjálfur skrifaði hann —- því miður — allt of lítið í það rit, þótt ærið væri til þess að sanna að þar hélt snillingur á penna sem hann var, fullur djúpsettrar mannúðar og löngunar til að lyfta andlegri mennt þjóðar sinnar á hæna stig. Er mér nær að halda aú sjaldan hafi áhrifaríkr:ra tímarit komið út á íslandi. Allur blær þess var í senn frjálslegur og vekjandi og því róttækari sem stundir liðu — Hnífsdal, Einar Benediktsson, Einar H. Kvaran, Einar Þor- kelssaon, Eiríkur Albertsson, Eiríkur Magnússon, Guðbrand- ur Jónsson, Guðmundur Daní- elsson, Guðmundur frá Mið- dal, Guðmundur Hagalín, Guð- mundur Kamban, Grétar Fells, Gunnar Benediktsson, Halldór Leifs, Jónas Þorbergss., Krist- inn E. Andrésson, Kristján Albertson, Magnús Ásgeirs- son, Magnús Jónsson, Oddný Guðmundsdóttir, Ólafur Jóh. Sigurðsson, Ragnar E. Kvar- an, Richard Beck, Sigurður ESnarsson, Sigurður Helgason, Sigurður Skúlason, Sigurjón Friðjónsson, Sigurjón jóns- son, Símon Jóh. Ágústsson, Skúli Skú'ason, Snorri Hjart- arson, Stefán Einarsson, Ste- fán frá Hvítadai, Stefán Jóns- son, Steingrímur Arason, Stein Steinarr, Sveinn Berg- sveinsson, Tómas Guðnmnds- son, Þórbergur Þórðarson, Þórir Bergsson — allir þessir þjóðkunnu höfundar og marg- ir fleiri áttu verk í ritinu: ljóð, sögur og ritgerðir ýnvs- legs efnis. Þessi upptalning sýnir að allur þorri íslenzkra skálda og menntamanna, jafnt yngri sem eldri, auk f jölda erlendra höf- ARNI HALLGRIMSSON • ©@ án þess þó að stakkurinn þrengdist um of. Nafnaþula nokkur sannar bezt hversu vítt og vandlega Árni leitaði riti sínu fanga. Arnór Sigurjónsson, Ársæll Árnason, Ásgeir Magnússon, Benjamín Kristjánsson, Björg C. Þorláksson, Böðvar frá sjotugur Kiljan Laxness, Halldór Ste- fánsson, Hallgrímur Hall- grímsson, Helgi Péturss, Hulda, Indriði Einarsson, Ja- kob Kristinsson, Jakob Thor- arensen, Jakcb Jóh. Smári, Jóhann frá Flögu, Jóhannes L. L. Jóhannsson, Jón Björns- son, *Jón Magnússon, Jón unda af bezta tagi, áttu hlut að Iðunni á þessum árum og gerðu hana einliverja hina girnilegustu lesningu sem þá var völ á. En yfir þessu þingi ólíkustu höfunda og skoðana sveif hinn skyggni og vökuli andi ritstjórans og gaf því það húmaníska svipmót sem Bréf til Arna Hallgrímssonar frá Þórbergi Þórðarsyni Reykjavík 15. september 1955. Kæri vinur! Ég fékk allt í einu löngun til að senda þér nokkrar línur í tilefni af sjötugsafmæli þínu, og þó er nú orðið af litlu að taka hérna uppi á fjórðu hæð til hægri, andagiftin engin og þrálátt stoppelsi í farvegum nýrra tíðinda. Það fór þó ekki fram hjá mér, að Brynjólfur Bjarnason og kona hans reistu til Rúss- lands 3. ágúst sér til hressing- ar og endurnýjunar. Þau hafa sjálfsagt gengið undir stóra eksamíneisén á heilsu sinni, þegar austur kom. Þar týna þeir nú ekki blóðpröfunum, eins og komið hefur fyrir í ó- nefndu landi. Þau kváðu halda til suður í Kákasus og kunna vei við sig. Ég hef saknað þeirra mik- ið. Þau eru einhverjar við- feldnustu manneskjur, sem ég hef þekkt á ævi minni. Bryn- jólfur er ekki aðeins hárglögg- ur stjómmálamaður. Hann er líka djúpur fílósóf og mikill díalektíker. Þar að auki hefur hann ágætt vit á skáldskap, ekki sízt lyriskri ljóðagerð. Hann er mjög næmur tilfinn- ingamaður, þó að sumum virð- ist kannski ytra borðið öðru-’ vísi. Hann er líka mjög vel að sér í náttúrufræði. Hann gaf mér góða lexíu um sæotrana, skömmu áður en hann fór til Rússlands. Samkvæmt henni er það útilokað, að skrímslin, sem oft hafa sést á ströndum íslands, jafnvel líka uppi á há- lendinu, séu sæotrar. Það kvað nú helzt vera í uppsiglingu í náttúrufræðinni, að þau séu kettir(!) Stofan, sem ég hef setið í heima hjá Brynjólfi, er mér sannur ævintýraheimur. Það er ekki sízt að þakka garðinum fyrir utan gluggann. Ilann kemur mér alltaf í Honolulu- stemmningu. Ég er byrjaður að vona, að þau hjón fari að koma úr þessu. Ég geng vestur á Brekkustíg á hverjum sunnu- degi og miðvikudegi til þess að vita, hvort jeppinn sé ekki kominn á sinn stað. Finnur kom frá Grænlandi í júlí. Bergur Pálsson og kona hans buðu okkur heim til sín skömmu seinna. Þar var Finn- ur og hans kona. Mig minnir, að ég vera fyrsta barnið, sem séra Sveinn afi hennar skírði í Suðursveit. Finnur gaf andríka skýrslu um dvöl sína í Meistaravík. Ég hef sjaldan lifað eins stór- brotna kvöldstund. í Meistara- vík er mikið um stillilogn og heiðríkjur, en svalt í veðri, og þokur koma þar fyrir. Þar sjást annarlegar loftsjónir. Þar sjást logagylltir ljósbaugar um höfuðið á skuggum fólks, þeg- ar þá ber á þoku, rétt eins og á dýrlingamyndum, Ég gizkaði á, að þetta væru útrendur mentalhöfuðsins, sem sæjust þarna, af því að loftið væri svo tært. Eitthvað var nú Finnur annarrar meiningar. Þarna sáu þeir moskusnaut. Þau kváðu stundum bölva, en öðruvísi en okkar naut. Þau kváðu geta haft það tii að setja fólk undir. Hátindi sinnar frásagnar- snilldar náði þó Finnur fyrst, þegar hann sagði okkur ævin- týri snjótittlingshjóna, sem áttu tilhugalíf og síðan egg i grennd við kofann þeirra. Ja, mikið var nú að heyra þá sögu. Þá óskaði ég, að þú værir kom- inn. Mikið gerir fáfræðin mann blindan á undur náttúr- unnar. Finnur heldur, ef ég man rétt, að sumir snjótitt- lingar, sem setjast hér á alt- anið í snjónum á vetrum, komi frá Grænlandi og fari þangað aftur á vorin. Ég hef af engu eins mikið gaman og stjömu- fræði og jarðfræði og að heyra sagt frá fuglum. Fuglar eru eiginlega tengiliður, ef svo klunnalega mætti komast að Framhald á 8. BÍðu. seint mun gleymast þeim er nutu. Víðsýni hans og drengi- legt umburðarlyndi kom eink- ar glöggt fram í ritdómum hans. Fáir hafa tekið ungum höfundum af viðlíka góðgirni og nærfærni, án þess þó að slaka á grundvallarkröfum — og kom þar skýrt í ljós sú ást bókamannsins á höfundi og sú virðing fyrir viðleitni hans sem ég hef áður drepið á. Fjárhagsörðugleikar ollu því að Iðunn varð að hætta útkomu að enduðum árgangin- um 1937. Þá var kreppa mikil í landi og harðnandi átök í þjóðfélaginu. Er því ekki ósennilegt að hinn breiði gnindvöllur ritsins hefði rask- azt von bráðar, þó því hefði orðið lengra lífs auðið, enda hafði það þá þegar skilað sínu hlutverki í íslenzkri bók- menntasögn með heiðri og’ sóma og jafnvel glæsibrag á stundum, þrátt fyrir alla örð- ugleika. Þótt hinn opinberi þáttur Árna Hallgrímssonar í menn- ingarbaráttu þjóðarinnar yrði þannig skemmri en auðvelt var að sætta sig við, hygg ég að hann hafi verið stórum þýðingarmeiri en orð hefur verið á gert, því þrátt fvrir hinn margvíslega efnivið tíma- rits hans var meginstefna þess nokkurnveginn auðsæ: frjálshyggja þess og róttækni og alþýðleg viðhorf ruddu nýju andrúmslofti braut sem varð afturhaldi og kyrrstöðu æ meiri þyrnir í augurn. Þessi áratugur Iðunnar varð þvl beinn undanfari og aflvaki þeirra þjóðlífshræringa sem hrundu af stað Rauðum pcnn- um og síðan Máli og menn- ingu — og hpf ég ævinlega litið á Árna Hallgrímsson sem forgengil þeirrar sveitar er þar hóf sókn, þótt aldrei tæþi hann beinan þátt í rás henn- ar. Mörg ár eru nú liðin síðan þetta var og hefur Árni lítt látið á sér kræla, utan hvað hann hefur stöku sinnum grip- ið til pennans af þeirri list- fengi og hugarhlýju sem hon- um er lagin — og mætti síð- ast þar til nefna hið „sundur- lausa rabb“ hans í Helgafelli um Þórberg Þórðarson, en það tel ég hiklaust hinn dýrmæt- asta bókmenntafeng. Og nú er þessi liógláti snill- ingur sjötugur í dag. Mér er sem ég sjái á honum vand- ræðasvipinn yfir því tiltæki að gera persónu hans að blaða- máli í tilefni af þeim tímamót- um í ævi hans. En hann verð- ur nú að hafa það i þetta sinn, hvort sem honum líkar betur eða verr. Mér er þó alla daga heimilt að árna hon- um heilla og þakka lionum ög hinni ágætu konu hans, frú Guðrúnu Heiðberg, fyrir ailár þær mörgu ánægjustundii sem ég hef átt á heimili þeirra nra rúmlega ildarfjórðungs ske'ð. Hef ég löngum sótt þahgi’.ð hald og traust þegar harðnað hefur á báru og trú mín á mannlífið hefur ekki mátt tæpara standa. Og það er af einskærri eigingirni sém ég bið þessum vini minum sem lengstra lífdaga, því með hon- um mundu hrynja þeir litir til moldar sem mér hafa einna fegurstir þótt á Islandi. Jóhannes úr Kötlum.

x

Þjóðviljinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.