Þjóðviljinn - 20.11.1955, Side 6

6) — feJÓÐVILJINN — Sunnudagur 20. nóvember 1955
----------------------
þlÓSVIUINN
Útgefandi:
Samelningarflokkur alþýín
— Sósíalistaflokkurinn —
Ástandið í Ríkis-
j útvarpinu
jþegar Vilhjálmur Þ. Gísia-
son var gerður útvarpsstjóri var
þeirri ráðstöfun ekki illa tekið.
Menn bjuggust að vísu ekki við
því að starfsemi stofnunarinnar
yrði 'rrieð neinum glæsibrag, en
áttu frekar von á því að hún
myndi lullast áfram misfellulítið.
Starfsfólk útvarpsins tók einnig
vel á móti hinum nýja yfirboð-
ara sínum og bjó sig undir hið
þezia samstarf við hann. Og ekki
getur útvarpsstjóri kvartað und-
an því að hann hafi orðið fyrir
ótímabærri gagnrýni í blöðum; !
það hefur frekar verið stutt um j
of við bakið á honum, einnig í
þessu blaði.
En nú er fengin alllöng reynsla
af starfsemi útvarpsins undir
stjóm Vilhjálms Þ. Gíslasonar,
og hún getur vart óskemmtilegri
verið. Allt frá upphafi hefur það
verið háttur hans að þyrla upp
moldryki um hvert það má) sem
taka þurfti ákvörðun um, stórt
og smátt, og fela sig síðan í ryk-
mekkinum. Afleiðingarnar af
þessu úrræðaleysi hafa orðið
márgar og stórar, en þó tók
fyrst í hnúkana er hann gekk
af sinfóníuhljómsveitinni dauðri.
Á sviði tónlistar er sinfóníu-
Wjómsveit hliðstæð stofnun og
jþjóðleikhús á vettvangi leiklist-
aar eða Listasafn ríkisins fyrir
mýndlist. Maður sem brýtur
siíka stofnun niður hefur að visu
vpniö mikið afrek, en flestir I
•munú þó telja sjálfsagt að hann
fái ekki færi á þvi að stunda ná-
vígi við menninguna upp frá því.
Alít frá upphafi hefur sam- :
þúðin milli útvarpsstjóra og |
starfsfólksins farið síversnandi
og er nú verri en óbærileg. Á
sinum tima hrakti útvarpsstjóri
oinri vinsælastá og bezta starfs-
mann útvarpsins, Pétur Pétursson
útvárpsþul, burt úr stofnuninni,
og skarðið eftir hann er gersam-
lega ófyllt enn. Og nú nýverið
hefúr útvarpsstjóri með frá-
munalega ódrengilegri framkomu
hrakið frá útvarpinu annan
starfsmann, reyndan að dugnaði
og samvizkusemi, Þorstein Egil-
son. En þá gerðust þau einstæðu
tíðindi að starfsfólk útvarpsins
reis upp, allir sem einn maður,
og samþykkti mjög harðorðar
vítur á útvarpsstjóra.
Efiaust mun útvarpsstjóri
segja að það séu margar hliðar
á þessum málum öllum. En á
því máli er aðeins ein hlið, að
sú stofnun er gersamlega óstarf-
hæf þar sem yfirboðarinn stend-
ur í stöðugum illdeilum við
starfsfólk sitt, liggur á því eins
og mara og hefur kallað yfir
sig einróma vítur þess. Á þvi
máli er aðeins ein lausn til, og
vonandi sér Vilhjálmur þ> Gísla-
son sjálfur hvað honum og stofn-
oninni er fyrir beztu úr því sem
komið er.
bognar, stjömur og skuggar,
. Guðrún Jónasdóttir m\Tidir úr fornum helgisögunv
mæta, augum hvért sem litið
Þeir sem hefðu áliuga á
að kynnast rúmenskuin
aðstæðum í dag og sjá ör-
lítið sýnishom af þjóðleg-
um Iistmunum þeirra,
ættu að fara á listmuna-
og Ijósmyndasýninguna í
Tjarnargötu 20 í dag.
Þjóðleg list er verðmæti
sem engin þjóð he"ur efni á
að vanmeta eða glata. Þjóð-
leg list í Rúmeníu er jafn
gömul þjóðinni og skapaðist
með henni þegar í upphafi
strax á 9. og 10. öld. Skyld-
leiki Rúmena við nágranna-
ríkin er mjög auðsær í þjóð-
legum minjum, t. d, útsaumi,
vefnaði og leirkeragerð. Á-
hrifin utan að orkuðu örvandi
en aðlöguðu sig smám saman
umhverfinu og urðu ómissandi
hlutir af þeirra eigin verkum,
og má í því sambandi minna
á ungversku og þýzku þjóðar-
brotin í Transylvaníu, Ukra-
ínubúana í norðurhluta lands-
ins og Búlgara og Serba i
suðurhlut'anum. Öll þessi þjóð-
arbrot byggðu upphaflega á
siðum og venjum sinnar þjóð-
ar þó þau með tímanum
hafi orðið ein og sama þjóðin,
samt ekki meira en það að
t. d. í bænum Cluj í Trans-
ylvaníu (áður Klausenburg)
eiga Unverjarnir sinn eigin
háskóla, ungverskt þjóðleik-
hús og óperu, allt í ötulli sam-
képþni. við það rúmenska.
Ríkið hefur á seinustu ár-
um hvatt og styrkt kunnáttu-
fólk á sviðum þjóðlegra lista,
svo nú hafa víðast hvar ver-
ið stofnuð félög er á smá
verkstæðum láta vinna margt
af því er áður eingöngu
var unnið á heimilum. Sam-
Eftirlíking alpýðuhúss í rúmenska þjóðlistasafninu.
tímis er eftir föngum reynt
að færa hin þjóðiegu einkenni
út i verksmiðjuframleiðsl-
una sem vex óðfluga með
hinni öru þróun alþýðulýð-
veldisins, og á þann hátt
tengja saman nútíð og fortið.
Þjóðlega listin hefur mest-
megnis verið skreyting, hún
tjáir tilfinningar fólksins, ást
þess á egurð, sköpunargleði
og stöðuga þrá eftir betri
lífskjöram. Ef skilja á fegurð
hennar og giidi til fullnustu,
verður að athuga söguna,
venjur fólksins, þrár þess og
trúarbrögð. Rúmenska alþýðu
lýðveldið er í rauninni land-
búnaðariand, sem nú á ör-
stuttum tíma er að breytast
í iðnaðarríki, svo að segja
beint úr lénsskipun og hálf-
gerðu nýlendufyrirkomulagi.
1 náttúru landsins eru miklar
andstæður, þar skiptast á fjöll
og sléttur, landið er auðugt
að náttúruverðmætum, gej'si-
munur hita og kulda, sumars
á þjóðvegunum má sjá gljá-
andi nýja bíla geysast fram
hjá gömlum hestvögnum með
hálmþökum. Við hliðina á
gamaldags bóndabænum sam-
yrkjubú með öllum sinum ný-
tízku vinnuvélum.
er. Dýríingalíkön gerð úr tré
eru skreytt með sömu aðferð-
um og svipuðum myndum, oft-
ar blönduðum austurlenzkum
áhrifum fluttum inn fyrir til-
stilli munkanna, dýra- og
mannamyndir koma líka fyrir
í öllu þessu skreytinga-fl<5ði.
Ræðustóll og sæti eru unnin
af sömu alúð og sköpunar-
þrá. Ljósahjáimar, kerta-
stjakar í líki höggorma eða
dreka, oblátuskríni o. fl. Allt
eru þetta munir sem segja
frá hugmyndum og siðvenj-
um. Þessi óbrotna og frum-
stæða tegund þjóðlegrar listar
fær lít í þeim efniviði sem
henni hefur verið valinn og
opinberast af ógieymanlegum
mætti stíltegunda sinna tíma-
bila.
íbúðarhúsin eru einföld að
gerð. I þeim eldri eru venju-
lega aðeins tvö herbergi, eld-
hús og stofa, sem jafnframt
er svefnherbergi, í yngri gerð-
um eru oftast þrjú herbergi
og forstofa, þriðja herbergið
gestastofan og þá lögð mest
og veturs. I þjóðlífinu mætist gpegla greinilegar hin
Gamalt hús í rúmensku porpi.
Rúmensk sveitaþorp endur- áherzla á útlit hennar. Á
nýtt og gamalt oft á furðu-
legan og skemmtilegan hátt,
tímabil sögunnar, í flestum
tilfellum eiga þau það sameig-
inlegt að hæst ber turna
framhlið húsanna og stundum
á tvær eru byggðar svalir
um það bil 1 % m. á breidd, í
30—60 sm. hséð frá jörðu.
timburkirkjunnar sem ætíð er með bogamynduðu þaki, sem
Kirkja í rúmensku sveitaþorpi
staðsett á hæð, ef hún fyrir-
finnst. Mismunandi atvinnu-
vegir og landslag setja líka
sinn blæ. Bóndabæir og
kirkjur geyma mörg þjóðleg
sérkenni þó stíllinn í stórum
dráttum sé líkur og í ná-
grannalöndunum t. d. Pól-
landi, Tékkóslóvakíu o. fl.
Rúmensk byggingarlist var
mestmegnis úr viði sem or-
sakast af staðháttum og nátt-
úrugæðum. Nauðsyn og
reynsla juku dugnað góðra
byggingameistara að verkefn-
unum, og stóðu þeir sizt að
baki sínum nágrönnum. Þó
kirkjan og íbúðarhúsið séu
byggð til að þjóna sitt hvoru
hlutverki bera þau listfræði-
lega áþekkt svipmót. Timbur-
kirkjur sem áður fyrr voru
dreifðar um allt landið sjást
nú varla lengur nema upp í
byggðum Karpatafjallanna.
Hinar sem varðveitzt liafa
standa í söfnum bæja og
byggða. í flestum þeirra er
náma listaverka, þakbitar,
hurð- og gluggakarmar út-
slcornir, skreytingin er höggv-
in með skaröxi, skorin með
hníf og sporjártii, boruð með
nafar eða brennd með gló-
andi járnteinum. Með þessum
frumstæðu áhöldum eru út-
færðar geometrískar mynd-
ir, rósir, brotnar línur og
hvílir á sömp stólpunum og
svalirnar, á þeim yngri er
þakskeggið það breitt að það
nær yfir svalirnar. Svalirnar
eru nokkurs konar tengiliður
á milli húss og garðs og bæta.
mikið upp hið litla pláss sem
er inní, enda verið notaðar
sem mat- og vinnustaður yf-
ir sumarið. Útihúsin eru sum-
areldhús, búr, fjós, vagna-
skýli, svínastía og hæsnahús
byggð umhverfis hlaðið i mis-
munandi röð eftir aðstæðum,
oft girt á milli með tágar-
gerði eða veggjum hlöðnum
úr grjóti, hliðin eru víða úr
eik eða öðrum harðviði og
mikill metnaður lagður í
skreytingu þeirra.
Húsbúnaður allur er unninn
af mikiili natni og smekkvísi
og gefur til kynna mismunandi
aðstæður eftr legu og stað-
háttum byggðalaganna. Hús-
gögnin einföld, ofast prýdd út-
skurði eða skrautmáluð. I
gestastofunni er komið fyrir
’ rúmi í einu horninu, ofan á það
breidd skrautleg heimaofin
ábreiða og margir skraut-
koddar, við hliðina þvotta-
grind eða lítið borð, ofninn í
öðru horni. Á veggnum yfir
rúminu hangir löng stöng og
á henni þjóðbúningar og yfir
skrautofnir reflar og teppi,
Framhald á 9. siöu.