Þjóðviljinn - 29.12.1955, Síða 7

Fimmtudag’ur 29.; desember 1955 — I>JÓÐVILJINN — (7
ÞJ ÖÐLEIKHÚSIÐ
]ómsm@ssmámumur
eftir Wiiliam Skakespeare
LeiScstfód: Waitei Huád — ÍpýSaiMÍ: Helgl Hálfáanarson
Langt fyrir austan sól og
vestan mána er land æfintýrs og
margslunginna töfra, gert af
meistarahöndum, ríki sumars
og ástar og undarlegra drauma;
hvergi er betra að dvelja þegar
skammdegi grúfir yfir landi og
hagl dynur á rúðum.
„Jónsmessudraumur“ er eitt
af fegurstu og ástsælustu verk-
um Shakespeares, konungs allra
skálda, og ort þegar meistarinn
stóð á þrítugu að því ætla má;
æskuverkin lágu að baki, fram-
undan blasti við tími stórfeng-
legrar listsköpunar, hamramra
átaka. Það er til einskis að
leita að djúpstæðum mannlýs-
ingum eða dramatískri at-
burðarás í þessu leikriti, en
það er engu að síður fullkomið
landslagi og veðráttu, þjóðtrú
og þjóðarlund. Og iðnaðar-
mennirnir sex voru eflaust góð-
kunningjar Shakespeares í
æsku, þessir blessaðir sauðir
sem sýna fornan harmleik með
svo’ átakanlega spaugilegum
hætti að allir sem sjá og heyra
veltast um af hlátri. Skáldið
lætur skopið dynja á þessum
kostulegu náungum, en lítur
um leið á viðleitni þeirra með
sannri góðvild og mildi: „Vissu-
lega veldur ekkert hneykslun,
sem bóoið er af heiium hug og
góðum.“
Mér er til efs að fágaðri,
fallegri og jafnbetri sýning hafi
áður sézt í Þjóðleikhúsinu ís-
lenzka, og er framar öllu að
þakka margvíslegri snilli,
„Pýramus og Þispe“ leikin í höll hins aþenska hertoga.
verk, gætt ljóðrænum yndis-
þokka, óviðjafnanlegu hugar-
flugi, djúpri náttúrukennd,
meistaralegri kímni — skáldið
beinir fluginu til himins, en
gleymir þó aldrei móður jörð.
Þrjár ólíkar þjóðir ber fyrir
augu og þrjá heima: hið aðal-
borna hirðfólk í Aþenuborg;
lítllsiglda handverksmenn, fuli-
trúa spaugs og glettni; og loks
álfana, kynjaverur skáldlegr-
ar ímyndunar og drauma. Alla
þessa ólíku heima bindur ást-
arguðinn saman, sá mikli
hrekkjalómur, og blindar og
brjálar bæði menn og álfa, en
glettin ádeila skáldsins á ofur-
vald ástríðunnar er kjarni
leiksins. Ástin er í eðli sínu
gagnstæð heilbrigðri skynsemi:
„Brjálað fólk, einnig elskendur
og skáld, er gert úr tómri í-
myndun.*, Og ímyndun og
veruleiki, draumur og vaka.
verða ekki aðgreind í dular-
heimi skáldsins, þar er allt háð
sjónhverfingum sumarnætur-
innar og hinna rökkvuðu þoku-
slungnu skóga, ummyndað í
skini mánans, þrungið höfgum
ilmi aldina og blóma.
Leikurinn á að gerast í
Aþenu hinni fomu, en fer
í raun og veru fram á heima
stöðvum skáldsins, eins og
þeim mun ljóst sem reikað
■hafa um skógana við Avon;
Þar er brugðið upp heillandi
myndum og fögrum af ensku
kunnáttu og atorku Walters
Hudds, hins mikilhæfa enska
leikstjóra. Leikendurnir hlýða
í öllu boði hans og banni,
túlka hlutverk sín af sannri
alúð og leggja sig alla fram;
honum tekst að fella hin ólíku
atriði í eina lífræna heild,
bregða yfir umhverfið glæsi-
legum æfintýraljóma, seiða
fram hina léttu safaríku kímni.
Óbundna málið nýtur síri á-
■gætlega, en meðferð . ýmsra
leikenda á ljóðlínum Shake-
speares er honum ekki unnt að
fegra til hlítar, sem að vonum
lætur; í annan stað er fram-
ganga þeirra og hreyfingar til
fyrirmyndar, hraði leiksins og
skipan einstakra atriða, bún-
ingar, ljós og tjöld. Sýningin er
hefðbundin og nýtízk í senn,
hefðbundin að þvi leyti að
leikin er tónlist Mendelssohns,
hið fræga verk sem löngum
hefur fylgt „Jónsmessudraumi“
um heiminn, en sumir kunn-
áttumenn enskir varpað fyrir
borð á síðari árum með þeirri
forsendu að hún eigi lítt eða
ekkert skylt við verk. Shake-
speares, enda skipti hljómlist
orðanna sjálfra öllu máli. Um
þá hluti er mér ofraun að
dæma, en vist hlytu margir að
sakna Mendelssohns þegar
„Draumurinn" er sýndur í
fyrsta sinn á landi hér. Mikið
er dansað í leiknum og ef til
vill um of að sumra dómi, en
álfana litlu kjósum við ekki að
missa — dansnemarnir ungu
sem Erik Bidsted hefur æft
af svo mikilli kostgæfni eru
fyrir löngu orðnir eftirlæti
þeirra sem leikhúsið sækja. —
Víða fer leikstjórinn eigin leið-
ir og þai-f ekki að efa auðugt
ímyndunarafl hans og listræna
bragðvísi. Hinn þögli leikur
hans er víða til mikils yndis-
auka, oftlega kátbrosleg atriði
og fyndin, stundum ljúf og
fögur; ég vil aðeins þakka
honum fyrir sjálfan endir leiks-
inS, ljósálfinn litla sem hvílist
sofandi á hallargólfinu og hlýt-
ur að snerta allra hjörtu. Tjöld
og búningar eru teiknuð er-
lendis að forsögn leikstjórans,
en máluð og saumuð í Þjóð-
leikhúsinu og öllum aðilum til
mikils sóma. Tvö svið eru
réttilega látin nægja, höllin og
skógurinn, myndfögur tjöld og
stílhrein og hvorki of íburð-
armikil né þung í vöfum; bún-
ingar litríkir og fallegir, æfin-
týralegir og hæfilega fjölbreytt-
ir og óháðir tíð og tíma; og
ljósum og gagnsæjum tjöldum
beitt af óvenjulegu öryggi og
æmu listfengi.
-Hlutur Helga Hálfdanarson-
ar, hins snjalla og góðkunna
ljóðaþýðanda, verður vart of
hátt metinn, „Jónsmessu-
draumur“ er ef til vill mesta af-
rek hans. Þýðingin er nákvæm
og hugkvæm í bezta lagi, ijós
og hljómfögur og fer jafnan
eðlilega í munni; og svo mikil
er rímleikni Helga að gengur
göldrum næst — því . vanda-
samara rím, því léttfleygari og
eðlilegri verða orðsvör og Ijóð
Shakespeares í meðförum hans.
Þá víkur sögunni til leik-
enda -— hirðfólks, handverks-
manna og álfa. Efskendurnir
aðalbornu sem óþyrmilegast
verða fyrir skeytum Amors eru
fáum sérkennum gædd af
hendi:. skáldsins, en mál þeirra
Ijóðrænt og fagurt. Um túlkun
þeirra Herdísar Þorvaldsdóttur
og Benedikts Árnas., Katrinar
Thors og Helga Skúlasonar er
ýmislegt gott að segja, en sam-
leik þeirra skortir víða ósvikið
fjör og sanna kímni. Framsögn
gætum og skeikar hvergi. Fyrst
skal frægan telja, Spóla vefara
(sem fremur ætti að heita
Botni) og er merkust mannlýs-
ing í leiknum. Túlkun Róberts
Arnfinnssonar er blessunarlega
laus við ýkjur og öll hin skop-
legasta — Spóli er sýnilega góð
sál, málgefinn og einfaldur, en
heilbrigður á líkama og sál, hé-
gómlegur sem sönnum áhuga-
leikara sæmir, heldur sig geta
alla hluti og er sjálfkjörinn
leiðtogi félaga sinna; bezt tekst
Róbert upp er Spóli leikur
Pýramus í lokin. Kvistur er
skýrt mótuð persóna í höndum
Gests Pálssonar, hvítur fyrir
Handver.ksmennirnir sex: Leikæfing.
ög skapgerðarlýsing Herdísar
ber af hinum, Hermía verður
mjög tápmikil stúlka í höndum
hennar, stórlynd og orðviss og
lætur ekki hlut sinn fyrir nein-
um. Katrín Thors er ekki nógu
skemmtileg Helena, hún á að
vísu að vera sem ólíkust Her-
míu, en er of beygjuleg og
framsögnin helzti þróttlítil og
óskýr þegar svo ber undir, en
sómir sér prýðilega um útlit og
framgöngu. Benedikt Árnason
nær ekki heldur góðum tökum
á Ijóðlínum skáldsins, en er
vissulega fríður og glæsilegur
sem kvennagullið Lýsander;
Helgi Skúlason leikur hinn
kaldgeðja elskhuga Demetríus
blátt áfram, sennilega og skýrt.
Jón Sigurbjömsson er
Þesevs hertogi í Aþenu, karl-
mannlegur maður, málsnjall og
viðfeldinn; Regína Þórðardóttir
er Hippólýta brúður hans, tígu-
leg og skartbúin. Þá er Valur
Gíslason öruggur og aðsóps-
mikil Egevs, hinn ráðriki og
þröngsýni faðir, og Jón Aðils
prýðilegur veizlumeistari, sann-
ur hirðþjónn, ísmeygilegur og
rembilátur.
Handverksmennirnir eru al-
gerar andstæður hirðfólksins
og verulega ánægjulegt að sjá
hversu samvaídir þeir eru á
hinu íslenzka sviði, lifandi,
kátbroslegir og skemmtilega ó-
líkir; samleikur þeirra með á-
í álfheimum: Konungur og drottning ásamt fylgdarliði.
hærum og virðulegastur þeirra
félaga, áhyggjufullur og sam-
vizkusamur með afbrigðum.
Bessi Bjarnason er mjög fynd-
inn Hvinur, unglingur í sjójn
og raun og tilvalinn i hlutverk
Þispu, og hefur vart hlotið
jafnþakklátt viðfangsefni áður
né leikið eins vel. Eftirminni-
lega lýsir Baldvin Haldórsson
sinum manni, ketilbangaranum,
hann er sönn hryggðarmynd,
beygður af áhyggjum og kvíðá,
þunglyndið drýpur af vörum
hans og lásjónu. Snikki er
hnittilegur einfeldningur í með-
förum Klemenzar Jónsonar,
fámáll og' orðvar, og Indriði
Waage, hinn veikbyggði og
sultarlegi maður, ber öll ein-
kenni sinnar atvinnu, skradd-
aralistarinnar.
í skóginum búa álfarnir, hin-
ar kynlegu dularvérur, ódauð-
legar og mannlegar í senn, þar
ráða þau ríkjum Óberon kon-
ungur og Títanía, drottningin
fagra. Rúrik Haraldsson er
glæsilegur og rómantískur á-
sýndum í glitrandi gervi Óber-
ons, röddin karlmannleg og
sterk en ekki nógu sveigjanleg
og mjúk til þess að fögur Ijóð
skáldsins njóti sín í öllu; hanr,
er sannur álfakóngur og það
sópar að honum, enda er það
hann sem töfrunum og álögun-
um veldur. Og Guðbjörg Þor-
bjarnardóttir er tíguleg Tít-
anía, falleg og mjúkstíg í fölu
tunglsljósinu, þóttafull og
drottnunargjörn, og fer skáld-
lega með hin undurfögru nátt-
úruljóð í upphafi annars þátt-
ar.
Leikstjórinn hefur glöggt
auga fyrir sérkennum hverrar
persónu í leiknum, skilur rétt-
um skilningi hlutverk þeirra
og eðli. Bokki, en svo kallar
þýðandinn Puck snjöllu nafni,
hefur oftlega verið gerður að
himinbornari veru en efni
standa til, enda fenginn glæsi-
legum leikkonum í hendur, hér
er farin önnur og réttari leið.
Bokki er næsta jarðneskur álí-
ur, bragðarefur hinn mesti, og
Framh. á 10. síðu