Þjóðviljinn - 21.11.1957, Qupperneq 7

Þjóðviljinn - 21.11.1957, Qupperneq 7
Fimmtudagur 21. nóvember 1957 -— ÞJÓÐVILJINN — (7 Einars saga Asmundssonar Ófáir íslendmgar . hafa skrif- að mikilsyerðar. sjálfsævisögur; erí þeim, sem tekizt hafa á hendur að . rila ævisögur ann- ar'ra manna, hefur löngum reitt miður af. Svo fáar hafa lán- azt vel, að við hljótum að kalla íslenzka ævisagnagerð á lágu stigi. En raunar eru góðu ævi- sögurnar ekki aðeins sjald- gæfar, heldur er meiriháttar ævisagnaritun yfirleitt jlla .rækt.. Oft hefur verið býsnazt yfir því, og með réttu, að við eigum ekki þann dag í dag neina heildarsögu okkar e.igin bókmennta. En sagan er ekki öll sögð með því: þegar -við erum búin að telja á fingrum annarrar handar frambærlíeg- ar ævisögur einstakra skálda, þá er upptalið. Eins er þessu farið um stjómmálamennina. Maður nokkur þurfti í haust að •athuga fáein atriðí varðandi Hannes Hafstein, fyrsta ís- lenzka ráðherrann. Það kom á daginn, að um hann hefur sama og ekkert verið skrifað á ís- landi — ævjsagnariturum er ókunnugt um tilvist hans. Sömu raunasöguna er að segja af hérumbil öllum stjórnmála- mönnum okkar í 150 ár. Við eigum nær allt ógert í þessu efríi. Stefán frá Hvítadal orti máttugt kvæði um'Bjarna frá Vogi og Jóhannes úr Kötlum annað um Skúla Thoroddsen, en íslenzkir sagnfræðingar hafá ekki virt þá viðlits. Ó- þrotleg verkefni bíða ungra fræðimanna. Hér voru aðeins nefndir þeir tveir flokkar manna, sem hæst ber í þjóðlífjnu á hverri sturíd; en það ev sjálfsagt að rita sögu af fleirum en þjóðmála- görpum og höfuðskáldum. En sagnfræðingar, sem annars kunna fullgild vinnubrögð, * hafa ekki heldur sýnt hinum umtalsverðan sóma — þeim sem stækkuðu landið, þótt þeir stæðu forsælumegin í frægð- inni. Hitt’ er rétt að fróðir ieikmenn hafa um hríð ritað margt um íslenzka menn og málefni; en fæst af því hefur verið þannig úr garði gert, að talizt gæti viðhlítandi sagn- fræði ellegar hlutgengar bók- menntir. Alla slíka iðju ber raunar vel að virða í þessu bókmenntanna landi, en liún getur ekki leyst af hólmi sannverulega sagnfræði. f þeim ókjörum af „þjóðlegum fróð- leik", sem hér hefur verið inokað út næstliðin ár, hefur einatt skort mjög á undan- bragðalausa staðreyndakönnun og gagnrýnið heimildamat sem er- lífsskilyrði sannkallaðra sagnvísinda. En þau útheimta eimiig sem hlutlausast viðhorf við mönnum og málefnum sem um er fjallað, ásamt þeim skil- mérkileik í framsetningu sem gefur lesandanum ekki færi á að villast á fullvissu og lík- um, staðreynd og getgátu. Dá- læti útgefenda á skrítlum og æsifregnumj. ríír liðinni sÖgu okkar heÍUr tvímælalaust stað- ið verðmeiri sagnfræði fyrir þrífum hér á landi um sinn; en þess mætti geta tjl, að hún ætti blómaskeið í vændum. En ekki eru prófessorar einir til þess kjörnir að rita örugg sagnfræðiverk. Það er einnig á valdi gáfaðra manna úr al- þýðustétt — þegar þeim hefur á annað borð lærzt að skilja Arnór Sigurjónsson milli sögu og skritlu, sannfræði og imyndunar, samúðár og væmni. Nú hefur Arnór Sigurjóns- son skrifað sagnrit, er sakir gerhygli, hlutlægni og ljósrar framsetningar hlýtur að telj- ast öndvegisverk. Það er Ein- ars saga Ásmundssonar, fyrra bindi: Bóndinn í Nesi. Þetta bíndj er 352 blaðsíður, auk formála, og skiptist í 14 höf- uðkafla, prýtt 58 myndum. Segir höfundur i formálanum, að síðara bindið verði þó „að- alhluti sögu þessarar"; og hvort sem þau orð lúta að mikilvægi efnjs eða lengd frásagnar, má vænta þess að Nesbónda þyki hlutur sinn æríð driúgur þar í gröfinni. Ætli honum finnist ekki hann gæti farið að kosta . son s:nn í skóla. í formála gerir höfundur einnig grein fyrir sögu bókar- innar og sjónarmiðum sínum við ritun hennar. Hann segir svo m.a.: „Við þessa söguritun hef ég haft þann hátt að' láta heirnild- irnar sjálfar tala, svo sem því varð við komið, en mitt verk hefur helzt verið það að raða þeim og telgja þær saman. Eg hef reynt að gera slíkt af vand- virkni og hlutlægn.i og viljað gæta þess að gera hlut Einars hvergi meiri eða betri en efni standa til. Hér er ekki verið að segja frá nejnni fyrirmynd, heldur fulltrúa alþýðunnar á • ofanverðri 19. öld, og saga þessa fulltrúa á fyrst og fremst að vera skrumlaus, og eigi á aðra hallað. Líklegt má þykja, að sagan verði ýmsum erfið í lestri vegna þess, hve margir eru til hennar kvaddir. En með því hef ég viljað leiða samtím- ann.og þjóðlífið sem glöggvast : íram, einkum það, er næst var Einari. Þetta er að visu per- sónusaga hans að formi, en á þó fyrst og fremst að vera hér- aðssaga og þjóðarsaga að efni“. Það kemur ekki til mála að deila við höfundinn um þau sjónarmið, er vöktu fyrir hon- um við ritun bókarinnar. Vissulega hefði mátt sníða sögu Einars í Nesi miklu þrengri stakk og gera af henni heilsteyptara bókmenntaverk; en hitt er mergurinn málsins, að Arnór Sigurjónsson hefur náð því markmiði sem hann setti sér í upphafi: að rita skrumlausa, yfirgripsmikla og skilríka sögu þessa manns og ýmsra þeirra mála sem varða hann með einum hætti eða öðr- ufri — studda margvíslegum heimildum, óvefengjanlegum frumgögnum. Efnið er býsna ' samslungíð og margþætt á köflum, en höfundurinn hefur það allt á valdi sínu og greið- ir öruggur úr hverri flækju. íslenzkir lesendur hafa auðg- azt að sagnriti, sem virðist ó- hætt að treysta í flestri grein — sjaldan- þessu vaní. Menn- ingarsjóður hlýtur sæmd af útgáfu þess. Vitaskuld má þó finna smá- galla á verkinu. Það er til dæmis svolítið torvelt að meta fimmta kaflann: Týnda ferða- Einar Asmundsson sögu, þar sem höfundur kveðst fylla „skörð . . . í heimildirn- ar“ „með getgátum". Það er þann.ig gert, að lesandinn veit lítt hvað er ,,heimild“ og hvað er „getgáta". í upphafi þessa kafla segir einnig að dr. Jóni Þorkelssyni hafi verið „í barnsminn.i koma þeirra Ein- ars og sr. Sjgurðar að Ásurn í Skaftártungu“ sumarið 1851. Á þessu „barnsminni“ er þó sá hængur, að þetta sumar vántaði dr. Jón hérumbil átta ár upp á að fæðast. Nákvæmni höfundar er líka ögn misgæf. Hann í-ekur á mörgum blað- siðum hve marga fiska Einari í Nesi var gert að greiða í útsvar það og það árið, en fæð- ingarár síðari konu hans er glö.tuð tala. Þá bregður einnig fyrir skritnum vangaveltum, e.ins og næstsiðasta setning- in á 52. bls. er eirrna ljósast dæmi um: „Verið getur. , Bjarni Sœmandsson Bjarni’ Sæmundsson: Fiskarnir. Önnur útgáfa aukin. Bókaútgáfa Menningarsjóðs. Menningarsjóður hefur nú gefið út hina stórmerku bók dr. Bjarna Sæmundssonar um íslenzka fiska er fyrst *om út 1926. Dr. Bjarni skrjfaði einnig bækur um íslenzk spen- dýr og íslenzka fugla, en allar þessar bækur hafa verið ófá- anlegar um langa hríð. Þessi ritstörf dr. Bjarna verða seint of metin, og mun enginn is- lenzkur vísindamaður hafa r.it- að jafn mikið fyrir almenning í landinu sem hann. Þessar merku bækur hafa verið sann- kallað leiðarljós fyrir alla þá, sem hafa viijað kynnast dýra- líf.i landsins. Þó er augljóst að yfir 30 ára gömul bók um íslenzka fiska getur aldrei fullnægt kröfum nútímans, svo mjög hefur fiskirannsóknum fleygt fram og þarfirnar breytzt. Var því gripið til þess ráðs, að o. s. frv. En þessi dæmi og önnur svipuð, sem kynni að mega grafa upp, eru sem sagt aðeins litlir blettir á stóru riti. Eitt mikilvægt atriði er raun- ar ónefnt enn, og það er þetta: Einar í Nesi er ekki sérlega geðþekkur persónuleiki. Hann sýnjst hafa verið óglaður í lund, húmorlaus og hjartakald- ur; málarekstur hans bendir til þess, að hann hafi kunnað ófriði'vel. Manni verður alls ekki hlýtt til hans, og veldur því sitthvað fleira en hér er talið. En kannski fer honum fram í síðara bindinu. Ejnar í Nesi hefur verið rök- vís i hugsun og ljós í máli, en enginn ljómi leikur um per- sónu hans. Ævisögu hans er svipað farið; hún er afburða- skýr og rökleg, en ekki skemmtileg í hversdagslegum skilningi orðsins. Um hana má segja hið sama og höfundur mælir um fundargerð frá Þing- vallafundi 1852: hún er „mjög greinargóð, en eigi hrífandi". B.B. : I bæta við þessa útgáfu ritgerð- um um þorsk og síld. Fx-á hendi útgefanda gætir ýmissa mistaka. Útgefanda þessarar útgáfu er að eins get- ið aftast á kápu og útgáfuárs er hvergi minnzt. Á kápu stendur að rit Bjarna sé prýtt 226 myndum, en þær eru 266; : formáljnn er sagður 26 síður en er röskar 11, viðauki er sagður 144 síður með 20 mynd- um, en er reyndar 54 síður (að meðtalinni heimildaskrá og eftírmála) með 21 mynd. Sömuleiðis er einkennilegt að viðauka 2. útgáfu er skotið inn á milli meginmáls og uppslátt- arkafla fi'umútgáfu. Skrá yfir hejmildarrit frumútgáfu er t. d. að finna í viðauka 2. útgáfu. í skrá yfir íslenzk fiskahöfn hefur ekki verið bætt við þeim nýju fiskum, sem getið er í v'ðauka. Ljósprentun ýmissa mynda hefur tekizt miður vel, mega margar ekki daufarl vera. I viðauka þessarar útgáfu ritar Jón Jónsson, fiskifi-æðing- ur, greinargóða yfirlitsgrein um íslenzka þorskstofninn. Hann ritar einnig um nýjar fiskategundir, sem fundjzt hafa hér við land siðan 1926 og kafla um útbreiðsluauknjngu sjaldgæfra fiska. Láðst hefur að geta þess hvaðan þær fiskamyndir eru teknar, sem prýða viðaukann. Einnig ritar dr. Árni Fr:ð- riksson yfirlitsgrein um Norð- urlandssildina í viðauka bók- arjnnar. Finnst mér höfund- ur leggja um of áherzlu á niátíleysi síldarinnar gagnvart straumum, þótt náið samband sé oft þar á milli, t.d. sem af- leiðing mismunandi átumagns ýmissa straumkerfa. Þar sem ekkji er vitað, að’ ný bók um íslenzka fiska sé á döfinni, er þessi útgáfa á riti dr. Bjama mjög gagnleg, og mun því í framtiðinni verða mikil náma fróðleiks og þekk- ingar fyrir alla þá, sem vilja kynnast þeim dýrurn, sem til- vera íslendinga byggist á. - Ingvar Hallgriiussoxj I

x

Þjóðviljinn

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.