Þjóðviljinn - 15.12.1957, Blaðsíða 9

Þjóðviljinn - 15.12.1957, Blaðsíða 9
Sunnudagur 15. desember 1957 — ÞJÓÐVILJINN — (9 Hver var Snorri Sturluson? Heimsdramaö í hnotskorn HEIMURINN OKKAR. — Saga veraldar í máli og myrdum. — 299 blaðsíður, 35x26 sm, með 363 mynd- uni, — Hjörtur Ilalldórsson íslenzbaði. — Almenna bókafélagið 1957. Jörðin er ekki miðdepill kerfis, rem við köl'um Vc'rar- braut“. Það Gefur nokkra hug- myrd um viðáttu Vetrarbraut- ar, að næstu stjörnur hennar — að frátal’nni sóiu — eru í 4,4 ljósára fjarlægð;. og þó er hún aðeíns ei' t af ótöldum stjörnukerfum alrúmsí.nsj. Af sjónarhó'i þess ér jörðin ein- Gunnar Benedrktsson í Hveragerði hefur ritað merki- lega bók um Snorra skáld í Reykholti, frægasta snilling íslenzkrar þjóðar, en jafn- framt umdeildan stórhöfð- ingja. Mér á að vera ljúft og skylt að rita um þessa bók, en í allri hreinskilni sagt, þá er hún mér svo skapfelld, ég hef lesið hana mér til óvæntr- ar ánægju, að það vefst fyr- ir mér að hraðsjóða „ritdóm“ um hana mitt í jólaönnunum. Ritið birtir okkur yfirlætis- lausa leikmannsþanka um eitt stórbrotnasta viðfangs- efni íslenzkrar menningar- sögti, hver var Snorri Sturlu- son? Ófróðum lesanda getur virzt, að margfróðir próf- essorar hafi svarað þeirr' spurningu fyrir ævalöngu og til þess standi engar vonir, að persóna Snorra Sturlu- sonar verði betur skýrð í Hveragerði en Kaupmanna- liöfn og Reykjavík. Af því er skemmst að segja, að skoðan- ir lærdómsmánna hafa verið mjög skiptar um Sn.orra Sturluson; mönnum liefur orðið starsýnast á stórhöfð- ingjann og auðmanninn Snorra, en hirt lítt um að samræma persónu stórhöfð- ingjans skáldinu og lista- manninum. Jafnvel Sigurður Nordal heldur því fram, að valdabarátta og auðsöfnun hafi verið aðalkeppikefli Snorra, en ritstörfin hafi ver- ið honum tómstundastarf, „þegar litla umsjá þurfti með húinu og friðsamt var að öðru leyti". Gunnar virðist hafa all- mikið til síns máls, er hann leitast við að hnekkja þessari iullyrðingu. Væri hún rétt, hvaðan kemur þá hinum valdagráðuga fjárplógsmanni, Snorra Sturlusyni hinn magnþrungi uppreistarhugur gegn ríkjandi samfélagshug- myndum síns tíma. Rithöfund- urinn og listamaðurinn Snorri Stuiiuson brýzt alls staðar undan fargi ríkjandi tízku- Stefna í bókmenntum, og höfð- inginn, bóndasonur vestan úr Dclum, uppeidissonur sunn- lenzkra stcrhöfðingja, lendir óviljandi 1 fylkingarbrjósti andstæðinga gamalgróinna stórhöfðingja Suðurlands. Ör- lögin leika Snorra Sturluson grátt; hann er alinn upp til þess að verða höfðingi og styrktarmaður Oddaverja í valdabaráttunni. Þeir sóttu til áhrifa á Vesturlandi og tóku son Þorgils Oddasonar á Staðarhóli í Saurbæ til fóst- urs, en hann dó, áður en hann tæki við mannaforræði, og þá völdu þeir son Sturlu í Hvammi til þess að verða bandamann sinn í þessum landshluta. En Snorri varð ekki skjólstæðingur og fylgi- fiskur neins, uppeldið í Odda virðist hafa magnað með honum óstýriláta uppreistar- þrá. Gifting að frændaráði eykur einstæðingsskap hans; utanferðir og upphefð erlend- is blása að kolum tortryggni í hans garð, og þróun stjórn- málabaráttunnar heima verð- ur honum ofurefli. Hann virð- ist ætla að draga sig út úr öllum umsvifum, en er myrt- ur áður. í ritum Snorra gætir hvar- vetna þrákelkins andófs og uppreistar; í Eddu rís hann til vamar fornri, íslenzkri ljóðagerð, i Heimskringlu sviptir hann helgiblæjum af konungum og syngur stór- bændum lof, varpar fyrir borð allri rómantík riddarasagna í Gunnar Benediktsson ástamálum og hetjudýrkun, og hafi hann samið Egils sögu, leggst hann þar enn dýpra í markvissum áróðri gegn konungsvaldi og hetju- hugsjónum 13. aldar; þar er hinn ósigrandi bóndi gerður að þjóðhetju Islendinga. Það mun sennilega koma á daginn, að E'gilssaga er ekki jafnsann- fróð og menn vOja ætla, „höf- undur“ hefur lagt þar fram firnamikið frá sjálfum sér. Sá maður, sem hefur lagzt jafndjúpt í rannsóknum og listsköpun og Snorri Sturlu- son, stundar ekki fræðistörf, sem tómstundaiðju. Engum dettur í hug að líta á grísku sagnaritarana Hei’ódót og Þúkídíd aðallega sem mis- heppnaða stjórnmálamenn og' útlaga, heldur sem fræði- og listamenn; og því síður kem- ur mönnum til hugar að telja Heródót vera á þönum milli landa til þess að reyna að næla sér í auð og upphefð, en slíkt á jafnan að vera Snorra ríkast í huga, ef hann hrevfir sig úr stað. Sigurður Nordal segir í for- mála fyrir bók sinni um Snorra Sturluson, að norræn ritskýring sigli með lík í lest- inni, og dauðasigling hennar opinberast m.a. i því, að enn þá hefur öllum þeim, sem við íslenzk fræði fást, ekki tekizt að skilja og skjrgreina ein- hvern glæsilegasta sagnfræð- ing miðalda svo, að hann kom- ist inn í rit um sagnritun þess tíma. Á ári hverju koma út bækur um sagnritun hjá erledum þjóðum án þess að minnzt sé á íslenzka sagn- fræði eða öndvegish"fundana Ara og Snorra; þessi stað- reynd er talandi tákn þess, hve íslenzk ritskýring og sagnfræði er andlega geld. 1 riti sínu um Snorra Sturluson rekur Gunnar Bene- diktsson kenningar og um- mæli fræðimanna um Snorra frá upphafi til vorra daga, og sýnir þar með ljcsum dæmum, hvernig eitt rekur sig á annars horn eins og grað- peningur skáldsins á Bægisá. Til þess þ'íttar verksins hefur hann aflað fanga víða og fátt undanskilið, sem mér er kunn- ugt; þó virðast honum ókunn- ar brezk-amerískar útgáfur Heimskringlu og einn’g hefur farið fram hjá Gunnari rit Víkingafélagsins enska, Saga — Book. I því riti er m. a. merkileg grein um Sturlu- sögu eftir Peter G. Foote, en þar kemur fyrst fram, svo að mér sé kunnugt, skýringin á því, hvers vegna Snorri flyzt að Reykholti, Eg minn- ist þess, að hafa eitt sinn hlustað á prófessor hér við háskólann flytja erindi um Snorra og lýsa þar yfir því, að hann skildi ekki, hvers vegna Snorri tók upp á því að flytja frá Borg að Reykholti, á jafnljótan stað í þessari fögru sveit. Mér þótti þessi yfirlýsing allmerkileg, og skýringin kom fyrst fram í fyrrnefndri ritgerð P. Footes; að nokkru leyti liggja rætur að riti Gunnars í rannsóknum þeim, sem Pétur vann að hér á landi fyrir nokkrum árum. Jón Sigurðsson segir um Snorra í Safni til sögu ísl. II. b. bls. 28: „Minning hans hefur að vísu verið fræg með- al íslendinga, en aldrei mjög vinsæl, því menn hafa eignað honum allmikinn þátt í að landið missti frelsi sitt“. Á sömu lund fjalla dómar fjöl- margra annarra fræðimanna um Snorra; hann er talinn marglyndur, meyr, huglaus, staðfestulaus, þunglamalegur, tilfinningar hans grunnar og hverfular, valdafýkinn, fé- gráðugur o. s. frv., en aftan við allt níðið er svo skellt orðinu snillingur. Þessir dóm- ar, segir Gunnar, „spretta af því, að á mesta andans j 'fur sinnar samtíðar um öll Norð- urlönd er lagður mælikvarði smáskítlegs valdajúðara og aurasálar. En um leið og við lítum á Snorra sem innblás- inn vísindamann og listamann, þi eru forsendur þessara á- lyktana roknar út í veður og vind“ (bls. 173). í danskri alfræðabók finn- ur hann þessi ummæli: „Sem rithöfundur er Snorri Sturlu- son einn hinna stærstu um miðaldir, sem persónuleiki í röðum liinna stórbrotnustu, og á flestum sviðum liinna hug- Pramhald á 15. síðu. sköpunarverksins, heldur „minni háttar fylgihnöttur annars flokks stjörnu (: sólar- innar) við útjaðra . . . stjörnu- unp:s duggunarlitið sandkorn á reki um heimsrj’m'ð. og mað- urinn ósm Hfvera — agnarlitil Framhald á 14. síðu. ésamt ævisögu iiennar eítir Bjarna Benediktsson alþm. Ólafía vakti furðu samtiðarmanna sinna sakir andlegs a'gerv- is og glæsilegs þokka, enda var og margt er hún tók sér fyrir hendur harla.fjarri hversdagslegri meðalmennskunni. Ólafía hafði líka góðan nenna og rikan frásagn- armátt. Hinar lýlegu lýs ngar hennar af gömlu íslenzku heimilunum í Viðcy, Engey og að Skóla- vörðustíg 11 í Reykjavík. íÞorbjörg Sveinsdóttir) eru merkilegur þáttur úr menningarsögu Reykja- víkur og sögur hennar úr stórborgariííinu (Oslo) urðu á sinni tíð umtalaðar um öll Norðurlönd sakir hinnar nærfærnu frásagnar. Ævisaga Ólafiu eftir Bjarna Eenediktsson alþm., er skörulega rituð og gagnmerkileg keimild um lif og örlög og persónuleika þessarar svipmiklu koru, ættmenn hennar og umhverfi. Á STAí Gagnmerk bók, ev lýsir Iífskjörum cg fram- farahug aldamótainaimanna eftir eir.n þeirra. Bók handa bókamönnum og þeim. er unna sögu þjóðar sinnar. Vísurnar valdi Símon Jóh. Ágústsson. Teikningar eftir Halldór Fétursscn. Hin sígilda bók barranna. Bákin, sem hverju barni er gefin.

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.