Þjóðviljinn - 28.09.1958, Qupperneq 4

’4) — ÞJÓÐVILJINN — Sunnudagur 28. september 1958
f-------------------------
Ritstjórl: Árni Böðvar&son.
ÍSLENZK TUNGA
30. þáttur. 28. sept. 1958
Halldór Kiljan hefur ein-
hvers staðar sagt að dönsku-
kunnáttu manna á Islandi
færi hrakandi og í kjölfar
þess sigldu fleiri dönskuslett-
ur í ritmáli en áður, meðan
menn kunnu betur dönsku og
gátu því betur varað sig á
henni. Ekki vil ég nú sam-
'þykkja þessa fullyrðingu
svona skilvrðislaust, en þó er
það svo að ein þeirra dönsku-
sletta sem talsvert her á nú
er óhófleg notkun miðmyndar,
einkum í auglýsingamáli alls
konar. Er það þó engan veg-
inn nýlega til komið. Mið-
mvnd sagna er að þessu leyti
dálítið varasöm vegna þess að
í íslenzku er hún oft notuð
eins og þolmynd í dönsku, þó
að svo sé alls ekki alltaf.
Fullgóð íslenzka. er það þeg-
ar menn segia dyrnar opn-
nðust og á d^nsku er þetta
orðað á sama hátt (doren
ábnedes); það er ekki verri
íslenzka fvrir því. Hins vegar
eru það dönsk áhrif þegar
savt er: „Allt á þetta að
seljast" — eða eins og sagt
var í útvarnsauglýsingu fyrir
skömmu: „Öll matvæli þurfa
að takast úr íshúsinu sem
fyrst“. Raunar er þetta rétt
hevgt, en ekki íslenzkuleg
noktun miðmyndar. Ef menn
vilja vita einhverja reglu um
þetta, held ég hún verði ein-
földust þannig að rétt sé að
athuga hverju sinni hvort
orðið sem er frumlag mið-
myndarinnar getur ekki einn-
ig verið arvdlag sömu sagnar
í germynd. Þá væru þessar
setningar orðaðar þannig:
„Allt á að selia þetta: öll
matvæli þarf að taka úr ís-
húsinu“. Setning eins og:
„Bókin (nefnifall, frumlag)
verður að skrifast (sögn í
miðmynd)“ — verður betri
þannig: „Bókina (þolfallsand-
lag með sögninni að skrifa)
verður að skrifa“. Á sama
hátt má greina fyrrnefndar
setningar: „Matvælin (nefni-
fall, fnxmlag) þurfa að tak-
ast“ — og: „Matvælin (þol-
fa.ll, andlag með taka) þarf
að taka“. Hér er þó ekki að
sinni færi á að fara frekar
út í það hvernig þekkja má
frumlag og andlag; um það
verða menn að leita til mál-
fræðibóka (setningafræði).
I einni af huldufólkssög-
unum í þjóðsögum Jóns Árna-
sonar I. bd. 48. bls. (47. hls.
í gömlu útg.), er sagt frá
dreng sem var brottnuminn
til huldufólks og var hjá þvi
í viku. Þegar hann fannst aft-
ur, yoru þrjú fingraför á kinn
hans. En huldufólk átti það
til að slá til mennskra harna
sem vildu ekki þýðast það, og
var þá venjulega blettur eftir
eða fingraför, oft með bláum
lit. Þegar þessi drengur var
orðinn gamall maður, reið
liann eitt sinn fram hjá þess-
um eömu klettum og kvað
vísu:
Þessar klappir jxekkti eg fyr,
þegar eg var ungur.
Átti eg víða á þeim dyr;
eru þar skápar fallegir.
Þetta orð, skápur, mun varla
mjög útbreitt í þessari merk-
ingu, og fram hjá Sigfúsi
Blöndal hefur það farið þegar
hann samdi orðabók sína, en
þar hefur hann orðið í tveim-
ur merkingum: hinni venju-
legu, eins og fataskápur, eld-
hússkápur, og „útskot“ eða
þess háttar, t.d. í gröf i
kirkjugarði, það er þegar
grafið er úr grafarveggnum
inn undir grasrótina, og tek-
ur hann um það dæmi úr VII.
árgangi Eimreiðarinnar:
„skápur var gerður út undir
fyrir kistu ömmu“. Þessi
merking er auðsjáanlega hin
sama og í vísunni, „útskot,
slöður“, enda hefur Orðabók
Háskólans nú fengið dæmi frá
Akureyringi um þetta orð í
merkingunni „slöður, slakki í
stáli", t.d. heystáli. Og i
þjóðsögum Sigfúsar Sigfús-
sonar er talað um skápa inn
í hóla: „Þar sér hún hraun-
strípa og hnausa nokkra við
jokulinn, og voru sund og
lautir á milli, og skot og
skápar inn í suma“. (XII.
bindi, 87. bls.). Fleiri heim-
ildir þekki ég ekki um þetta
orð og væri fengur að fregna
af því frá kunnugum.
Píanókennsla
Laugarnesbúar og Klepps-
hyltingar.
Kennsla hyrjar 1. október.
Eldri nemendur tali við mig
sem fyrst.
AAGE LÓRANGE.
Þvzkukennsla
Létt aðferð.
Fljót talkunnátta.
Edith Daudistel,
Laugavegi 55. Sími 1-44.48.
Virka daga ld. 6.30 til 7.30.

Frá Gagnfræðaskólum

Reykjavíkur
Nemendur komi í skólana fimmtudaginn 2. október
n.k. sem hér segir:
Gagnfræðaskóli Austurbæjar: Skólasetning kl. 2 e.B»
Gagnfræðaskóli Vesturbæjar: Skólasetning í Iðnó !
kl. 3 e. h,
Gagníræðaskólinn við Vonarstræti; Skólasetning |
Iðnó 'kl. 1.30 e.h.
Gagnfræðaskóli verknáms: Skólasetning í Iðnó
t)
fe!
kl. 5 e.h.
Hagaskóli: 2. bekkur komi kl. 9 f.h., 1. bekkur M.
10.30 f.h., 3. og 4. bekkur kl. 2 e.h. |“£
Gagnfræðaskólinn við Lindargötu, GagnfræðadeiM
Laugarnesskóla, Gagnfræðadeild Miðbæjarskóla,
Gagnfræðadeild Langholtsskóla og RéttarhoItsskélSt
2. hekkur komi kl. 9 f.h., 1. bekkitr kl. 10.30 f.hi, j
' TTm skiptingu skólahverfa vísast til fréttatilkynningaí
i dagblöðum. ^ (
Námsstjórf.
Frá Barnaskólum
Reykjavíkur
ffi
Börn fædd 1946, 1947 og 1948, sem flytjast milli
skóla, komi í barnaskólana fimmtudaginn 2. okt.
kl. 2—4 e.h. og hafi með sér prófskírteini og
flutningstilkynningu.
-q
Ts
T7\
Föstudaginn 3. okt. komi höi’n í barnaskólana
sem hér segir;
m
Klukkan 2 e.h. börn fædd 1948 (10 ára)
Klukkán 3 e.h. börn fædd 1947 (11 ára)
Klukkan 4 e.h. börn fædd 1946 (12 ára)
Kennarafundur miðvikudaginn 1. okt. kl. 3 e.h.
-wj

Skólastjórar.
F:
Stærsta hlotavelta ársins 1
Hefst í skátalieimilimi kl. 2 í dagá
Þúsundir goðra inuna
Engin núll
SkáíaféEag Reykjawíkisr
Frá Íþróííavellinum:
Haustmót meista raflokks
I dag kl. 2 fara fram síðustu leikir mótsins
á Melavellinum. — Þá leika
Fram—Valur
Dómari: Grétar Norðfjörð.
Línuverðir: Magnús Pétursson og Guðbjörn Jónsson.
Strax á eftir leika
Þróttur—I(R «
Dómai’i: Valur Benediktsson. r ^
Línuverðir: Örn Ingólfsson og Einar Hjartarsom, ^
f^ÍT Mótanefndin, ^J