Þjóðviljinn - 23.04.1959, Qupperneq 7

Fimmtudagur 23. apríl 1959
ÞJÓÐVILJINN
ÚW
r
Hér fer á eftir meginefnið
úr áliti meirihhita stjónu
arskrámefndar Alþingis um
stjAmarskrArfrunivarpið.
í nefndaráliti meirihluta
Etiómarskrámefndar sesir m.a:
Frumvarp það til stjómskip-
unarlaga um breytingu á
stjómarskránni, sem stjómar-
skrámefnd hefur haft til at-
hugunar, fjallar um nýja kjör-
dæmaskipun.
Fá eða éngin landsmál hafa
lengur Verið til íhugunar og
verið betur athuguð en kjör-
daemamálið. Á þessu þingi hef-
ur það auk ýtarlegrar meðferð-
ar í öttum flokkum þingsins
verið viðræðuefni þeirra I
milli, fyrst innbyrðis hjá
stuðningsflokkum fyrrverandi
ríkisstjómar og siðan allt
þangað til frumvarpið var flutt
hinn 10. apríl af forvígismönn-
um Sjálfstæðisflokks, Alhýðu-
flokks og Alþýðuhandalags.
Aðdraaandi lqördæma-
málsins
Áður en málið nú var tekið
upp, höfðu langvinnar og ræki-
legar tilraunir verið gerðar til
að leysa það. Heildarendur-
skoðun stjómarskrárinnar, sem
ráðgerð var eftir stofnun lýð-
'veldisins 1944. stöðvaðist fyrst
og fremst vegna ósamkomu-
lags um þetta mál. Hftir að
fulltrúar Sjálfstæðismanna
höfðu í nóvember 1952 lagt
fram í stjómarskránefndinni,
sem þá starfaði, tillögur sín-
ar um breytingar á stjómar-
skránni og þar á meðal tjáð
sig fúsa til samninga um nýja
kjördæmaskipun, hvort heldur
á grundvelli einmenningskjör-
dæma Um land allt eða hlut-
fallskosninga í nokkrum stór-
um kjördæmum, varð það
samkomulag í nefndinni eftir
samráð við ríkisstjóm Stein-
gríms Steinþórssonar, að á-
framhaldandi starf nefndarinn-
ar þýddi ekki, á meðan ekkert
samkomulag fengist um þetta
grundvallaratriði. f framhaldi
þess bar Karl Kristjánsson
fram til’ögu um að taka málið
úr höndum nefndarinnar á
þann veg, að hún léti sér
. nægja að gera tjllögu um að
kjósa sérstakt stjómlagaþing
eftir núgildandi kosningaregl-
um með þeim frávikum einum,
•að stjómmálaflokkar mættu
hvergi nærri kosningunum
koma. Jafnframt þvi sem
nefndarmenn viðurkendu, að
þeir gætú ekki, eins og á stóð
máð samkomulagi, ákváðu þeir,
að nefndin skyldi koma saman
, til fundar, jafrtskjótt og ein-
hver einn nefndarmaður ósk-
aði. Sú ósk hefur ekki borizt
til .•■> þessa - dágs; ••• Samkomulagið
um að nefndin 'skyldi hætta
störfum, var staðfést af Stein-
grími Seinbórssýni, þávérandi
forsætisráðherra, • með þvi að
háhri tihiéfrtdi ‘ 'éngán mann'; Í
stáð Ólafs ptóféssors JÓhann-
essonar, sem sagði sig úr
£7r áiiti meirihluta stjórnarskrárneindar
J NORÐURLAND
EYSTRA
I
v* NORÐURLAMD
i VESTRA
\ svnig*'
AUSTURLAMD
NÍ5v|srURUN0\
RM7AVIK,
37.603 tfj<isS
SUÐURLAND
d.SSZkjos.
nefndinni um áramótin , 1952
og 1953. Þetta var síðan enn
viðurkennt við stjómarmyndun
Hermanns Jónassonar í júlí
1956, þegar stuðningsflókkar
hennar ákváðu, að þeir skyldu
reyna að leysa málið með
samningum sín á milli.
Samstaða þriggja ílokka
Kjördæmamálið er þvi þaul-
rætt í stjómmálaflokkunúm og
á milli þeirra. Fulltrúár allra
núverandi þingfokka hafa ár-
um saman reynt að ná sam-
komulagi sín á milli, og síðan
orðið sú, að auk uppbótarsæt-
anna, sem ekki er lengur á-
greiningur um, er kosið til Al-
þjngis með tvennum ólíkum
hætti. 21 þingmaður er kosinn
í einmenningskjördæmum, 12 í
tvímenningskjördæmum með
hlutfallskosningum og 8 í
Reykjavík með hlutfallskosn-
ingum.
Með þessu er mönnum mjög
mismunað eftir því, hvar Þeir
búa í landinu. Meiri hlutinn
hefur mun minni rétt, þar sem
hlutfallskosningar eru. Að
sama skapi hefur minni hlut-
inn þar meiri rétt, og er þó
fengið neinn hljómgrunn.
Framsóknarflokkurinn, sem þó
segist vera fylgjandi einmenn-
ingskjördæmum, hefur verið
alveg óviðmælandi um að hafa
þau i Reykjavík. Að sjálf-
.sögðu hafa þeir, sem fremur
kjósa hlutfallskosningar hvar-
Vetna, einnig verið andvígir
skiptingu Reykjavíkur i ein-
menningskjördæmi. En með
því er hugmyndin um lausn
kjördæmamálsins á grundvelli
einmenningskjördæma úr sög-
unni, vegna þess að það er ær-
ið nóg fyrir íbúa hinna fjöl-
mennustu byggðarlaga .að una
RCYK
iO-9<«

ýmist milli tveggja eða þriggja
þeirra innbyrðis, en aldrei tek-
izt fyrr en nú. Það er fyrst
eftir að Sjálfstæðisflokkur, Al_
þýðuflokkur °g Alþýðubanda-
lag hófu samninga sín á milli
án þátttöku Framsóknarflokks-
ins, sem samkomuleg fékkst.
Ágreiningsatriðin milli
þeirra þriggja og Framsóknar-
flokksins eru þó nú orðin mun
færri en fyrir skemmstu var.
Nú orðið er ekki lengur deilt
um fjölda þingmanna, nauðsyn
uppbótarsæta né fjöida þing-
manna i fjórðungi hverjum.
Breytingartillögur þær, sem
fulltrúar Framsóknarflokksins
í nefndinni lögðu þar fram,
sýna, að nú er Framsóknar-
flokkurittn — að visu gagn-
stætt því, sem flokksþing hans
samþykkti fyrir skemmstu —
sammála hi'num flokkunum í
öllum þessum átriðum, að und-
anteknu því einu, að hann
vill hafa einum þingmanni
fleira í Austfirðingafjórðungi
og lækka. fjölda uppbótarþing-
sæta sém því svarar. Hið eina
ágreiningsatriði, sem eftir
stendur að þessu frátöídu, er
því, mcð hverjum hætti þing-
mérin, áðrir en uppbótarþing-
menn, skuli kosnir.
(
Einmenmiigskiöiclænia-
lausn úr sögunni
Hér á landi hcfur þróunin
mjög misjafnlega að mönnum
búið eftir því, hvort þingmenn
eru einungis tveir eða átta. í
upphafi var því mjög haldið
fram( að hlutfallskosningar
gætu ekki notið sín i tvímenn-i uí
ingskjördæmum. tt'étt^ er,að
æskilegra er, at(í, ’flelri séu •> - . > il
kösnir samtímis ‘en tvejjr,, ,ef j -íR&a ekki fulls stað-
hlutfallskosningum er beitt. 11, - rftttloetis, þó að því sé
Því eftirtektarverðara er, að’ ekki bœtt ofan á> að meiri
fáir eða engir af kjósen’dum hhlti kjósenda ei&í einn a«
í tvímenningskjördæmunum ra®a annarsstaðar, en ekki þar.
mundu nú vilja hverfa til þess,
sem áður var, enda leggja Haldlausar röksemdir
Framsóknarmenn, sem hingað andstæðinga málsÍnS
til •— ný síðast á flokksþingi
sínu í marz — hafa verið and- Fyrir þeirri sundúrleitu skip-
vígir hlutfallskosningum í tví- un, sem nú gildir, tjáir ekki
menningskjördæmunum, nú til, að færa þau rök, að hún sé
að þeim skuli haldið. förnhelg. Hún er vaxin upp
Af. því misrétti einstakling- af bvi ss^ði> sem erlendir ein-
ánna, •sem hér er lýst, leiðir valdskonungar' sáðú á mestu
rúisrétti miUi flokka eftir því, niðurlægingartímum íslands,
hvar þeir hafa fylgi í landinu, Hinum beztu mönnum hefur
— misrétti, sem hefur hér á ætið verið ljóst’ að a kjor"
lamji gersamlega skekkt þó dæmaskipuninni og kosninga-
mynd þjóðaiviljans, sem á að aðferðinnj voru störfeildir gall-
birtast á Alþingi. Þegar fundin ar’ b° að ekki oæðist sarri-
skal lausn kjördæmamálsins, er komulag um breytingar. Breyt-
þess vegna frumskilyrði, að ingamar, sem á< háfá orðjð,
sömu meginreglur um kosning- og bær eru margar,- liáfa ætíð
ar gildi um allt land. verið hogsaðar sem bót á
___... . gamla flík, og þess vegrta ér
Hugmyndin um skiptmgu ’ •
Reykjavíkur í nokkur stór ein- k°mið sv0 seiVl k0mið er’ að
menningskjördæmi, sem tyggt >r á gerót5kuhl
iriúndti Háfa orðíð mannfleiri rcEhlrn.
hvert uni sig.en nökkurt annað Sumir tala svo sem sýslum-
kjördæmí á landinu, hefur ekki ar, hin gömlu skátthéruð kon*-
Kjördæmaskiptingin
skv. stjórnarskrárfrum-
varpinu. Á 1. síðu eru
birtar tölur um kjósend-
ur á kjörskrá í næstu
kpsninguin,
1 ■" ...........••-■-—i—ii"1
unganna, skipti íslendingum i
ámóta f jarskyldar þjóðir og að-
jlar samtaka Sameinuðu þjóð-
anna eru. Vitnað er til þess,
að þar á þingi hafi allar þjóð-
ir jafnan tkvæðisrétt, stórar
og smáar. í raun og veru eru
úrslitaráðin í þeim samtölmyn
hjá öryggisráðinu, þar semi
s>>rveldin ráða öllu, meira að
segja svo, að hvert þeirra umí
sig getur stöðvað öll mál með
einfaldri synjun. Eftir sömU
hugsun ætti t. d. Reykjavik að
fá þá aðstöðu að geta synjað
öllum meiri háttar málum un>
framgang, þó að fulltrúar
hennar væru einir á móti, en
allir aðrir væru með. Auðvitað
kemur engum slíkt til hugar
hér á landi. En þegar vitnað
er til fordæma eða hliðstæðna,
tjáir ekki að taka það eitt,
sem hverjum um sig hentar,
heldur verður að skoða heild-
armyndina. Allsherjarþing
Sameinuðu þjóðanna stefnir að
því að vera málfundur allra
þjóða heims, svo ólíkar sem
þær efu að stærð, menningu og
skoðunum. Er vart að finna
ólíkari stofnanir en þá sam-
komu og Alþingi íslendinga,
löggjafarþing einnar hinnar
minnstu þjóðar, sem er inn-
byrðis skyldust og tamténgdust,
þrátt fyrir allt, sem á milli ber.
Kjördæmaskipunin ér nú og
gerklofin frá sýsluskipuninni,
eins og hún var og er. Dæmi
þess þarf ekki að telja, þau sér
hver maður í hendi. Enn aug-
ljósara er þó, að ómögulegt er
að skipta landinu, jafnvel ut-
an Reykjavikur, í einmenn-
ingskjördæmi, án þess að
þarna verði enn meiri aðskiln-
aður en orðinn er. Tillogur
Framsóknarmanna nú um að
halda tvímenningskjördæmun-
um — þvert ofan í flokkssam-
þykktina í marz — sanna og,
að þegar til átti að taka, hafa
þeir ekki trevst sér til að gera
neina frambærilega tillögu um
þetta.
Vald íólksins tryggara
Ekki þarf að eyða orðum að
þeirri fjarstæðu, að kjördæmi
séu lögð niður með því að sam-
eina þau og gera þau þannig
sterkari. Sameinaðir stöndum
við, sundraðir föllum við, á
ejíki siður við i þessu sam-
bandi en öðru. Eyðing fjar-
lægða og breyttir þjóðfélags-
hættir hafa haft í för með sér,
að byggðarlögin sjálf hafa árr
síbeina almannavaldsins meira
og meira verið að leita sam-
vinnu sín á milli. Nægir þar
>að nefna fjórðungasamtök,
búnaðarsamtök, sameiginlega
ráðningu manna til að annast
tiltekin störf o. s. frv. Eftir því
sem sveitirnar verða fámenn-
ari, verður íbúum þeirra sjálf-
um lífsskilyrði að einangrast
ekki, heldur hafa aukna sam-
vinnu sín á milli os við fólkið
í þéttbýlinu. Með hin;ii. nýju
kjördæmaskipun eru .sköpuð
meiri lík^ndj, á sarnyirinu og
. s.amhygð allra: landsins ■, þarna.
Með aukinni tölu þingmanna
í hyerju kjördæmi er tryggt
Si-o sem við verðup. koinið,. að
kjósandi eigi ætið beinan að-
.gang 3. þ|pgi aÚ .cinbyerjum
skoðanabróður sínum; mantii,
sem hann fulltrcystir. Með
Franih. á li. síðu