Þjóðviljinn - 02.04.1960, Page 7

Börnin og starí'ið fvrir þau
var allt af eitt af hennar
kærustu viðíangsefnum.
Þá minnist ég og þess, að
þegar Mæðrastyrksnefnd tók til ■'
starfa hér í Reykjavík og út-
hlutað var fyrstu jólaglaðning-
unni til einstæðra mæðra var
Laufey ein af þremur konum,
sem sáu um þá úthlutun.
Frú Laufey var listfeng
kona mjög. en jafnframt mjög
þjóðleg í hugariari og háttum.
Það var því eðlilegt að hún
yrði ein af þeim máttarstoð-
um. sem á síðustu áratugum
hefur hafið íslenzkan heimilis-
iðnað upp úr þeirri niðurlæg-
ifigu, sem hann var kominn í.
',Með stofnun og rekstri sam-
takanna „íslenzk ull“ var stórt
spor stigið til viðurkenningar
á vöruvöndun og þýðingu ís-
lenzks heimilisiðnaðar, en svo
sem kunnugt er var þessi stofn-
un rekin af frú Laufeyju Vil-
hjálmsdóttur og frú Önnu
Ásmundsdóttur.
Ég kem nú að því hjartans
máli frú Laufeyjar, sem segja
má að hafi orðið hennar sorg-
arbarn.
Það er Hallveigarstaðaheimil-
ið. eða kvennaheimilið sem ís-
lenzkar konur hefur svo lengi
dreymt um. Sú raunasaga skal
ekki rakin hér, en hver afstaða
Laufeyjar var til bess máls má
kannski marka af þ.ví, að þeg-
ar ég írétti, lát hennar. var
þetta mín fyrsta hugsun: ,.Ó.
í'ékk hún ,þá ekki að- sjá: Hall-
veigarstaði rísa af grunni'*.
Frú Laufey var á margan
hátt óvenjuleg kona. Vil ég að
endingu mimiast þess, að hún
var framúrskarandi húsmóðir,
sem fcjó fjölskyldu sinni hið
yndislegasta og fullkomnasta
heimili, sem öllum mun ó-
gleymanlegt, sem kynntust
því, en fjdgdist þó ævinlega
af vakandi áhuga með öllu,
sem í þjóðfélaginu gerðist og
leysti af hendi stórvirki í
m^nningar- og i'élagsmálúm
kvenna. Æskufjörið og áhuginn
á öllum góðum málefnum hélzt
, ævina út.
Mætti íslandi auðnast að
eignast margar slíkar dætur,
sem í sælu f jölskyldulífsins
halda áfram að minnást ein-
stæðingsbarna þjóðfélagsins og
í straumi bvltinga og stórstígra
framfara viðhalda öllu því
bezta úr arfi liðinna kynslóða.
Aðalbjörg Sigurðardóttir.
{Il!llillllllilllllllllll!lllil(tillllilillilllllllllll!lllllllllllllllfllilllllllllllllllllir
| TiISaga 6M landsátsvar flutt
Þrír þingmenn Alþýðubandalagsins, Geir Gunanrsson,
Gunnar Jóhannsson og Björn Jónsson, flytja á Alþingi
tillögu til þingsályktuhar um landsútsvör.
Er tillagan þannig:
„Alþingi ályktar að fela ríkisstjórninni að láta und-
irbúa og leggja fyrir næsta Alþingi frumvarp til laga,
sem miði að því, að fyrirtæki og stofnanir, er teljast
reka þjónustustarfsemi, sem nái til landsins, svo sem
skipafélög, heildsölufyrirtæki, bankar, útflutningssam-
tök, tryggingafélög, verzlunarstofnanir ríkisins o. fl.,
greiði hér eftir útsvör í sérstakan sjóð, sem skiptist
milli sveitarfélaga 'í landinu.“
iiiimiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiimiiiMiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiMiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiinimiiiiiiiiiiiiii
Furður frumskógarins
Leiðin liggur upp Amazon-
fljót, mesia vatnsfall veraldar.
Á báöar hendur er frumskóg-
urinn, iöandi af litríku lífi.
Förinni er heitið til Dauða-
fljóts iimi í hjarta Suður-
Ameríku, þai- sem indíána-
þjóöflokkar lil'a steinaldarlífi
og fáir hvítir menn hafa stig-
ið fæti.
Þessi ferð er meginefni sænsku
kvikmyndarinnar Villimenn við
Dauðafijót, sem sýnd er í
Stjörnuhl'ói. Halle Bergholm
og Johnny Schwerin hafa náð
afbragðs myndum af þvi sem
bar fyrir augu leiðangurs und-
ir stjóm Rolfs Blombergs. Úr
fiimu þeirra helúr Torgny
Anderberg gert Utkvikmynd
sem er æði itiisjöfn. — Furður
frumskógarins, fjölskrúðugt
dýralíf og gróður, indiána við
dagleg störf eða í ástadansi og
stríðsdansi, ber fyrir augu í
atriðum sem hafa þann eina
ókost að þau eru of stutt.
Hins vegar hefði ekki verið
mikil eftirsjá að ýmsum
hrekkjum Svianna hvers við
annan, og þótt dýrin sem þeir
taka í fóstur séu skemmtiieg
taka þau fuli mikið rúm á
tjaldinu. Myndirnar sem hér
birtast eru úr kvikmyndinni.
Á annarri er indíáni á) fislt-
veiðum með boga og örvar,
hin er af lítilli indíánastúlku.
--- Laugardagur 2 apríl 1960 — ÞJÖÐVILJINN — (7
98. þáttur 2. apríl 1960 ^
ÍSLENZK TUNGA:
Ritstjóri: Árni Böðvarsson.
Skammsiafanir
Oft er hentugt að þurfa
ekki að skrifa orð fullum
stöfum, heldur að geta stytt
E það með því að skrifa aðeins
E fáa stafi í þess stað. Það eru
E þá venjulega fyrstu stafirnir
E i orðinu eða fyrstu stafirnir
E í helztu samsetningarliðum
E þess. Dæmi þessa eru t.d. —
~ til dæmis, vmf. = verka-
= manna-félag, o. s. frv. = og
= svo fram-vegis. Áður fyrr *var
= siður að skammstafa miklu
= fleiri orð en gert er nú, og
= það svo að oft kemst mað-
= ur í vandræði með að lesa úr
E þeim skammstöfunum nema
_ með því að læra skammstaf-
E anakerfi hvers rits. Stundum
E eru notaðar skammstafanir úr
= öðrum málum, t.d. latínu;
= latneskar skammstafanir eru
= þó horfnar úr nútíma ís-
= lenzku, en eru algengar t. d.
= í ensku: etc. = et cetera,
= cf. = confer, e.g. = exempli
= gratia. I eldra máli íslenzku
= má oft sjá slíkar skammstaf-
= anir t.d. L.S. = loco sigilli (í
= staðinn fyrir innsiglið), a.u.s.
= = actum ut suura (gert eins
E og að ofan greinir), og í
E stærðfræði Q.E.D. = cviod
E erat demonstrandum (bað er
E sanna átti). Þá t’íðkuðust og
E vmsar skammstafanir ís-
E lenzkra orða sem nú er ekki
E siður að skammstafa. svo sem
E 1-s.g. = lof sé guði, t.a.m. =
E til að mynda.og fleiri.
= Öllum skammstöfunum er
= það sameiginlegt að þær eiga
= að spara tíma og ekki sízt
= panpír, því hann var dýr áður.
= Nú er sú regla talin al-
= menn að setja beri punkt á
= eftir hverri skammstöfun,
L neina síðari liðurinn sé ritað-
E ur fullum stöfum, og sumir
E kenna að þunktarnir eigi að
5 vera jafnmargir orðunum sem
= skammstöfuð eru. Þetta er
E handhæg regla og góð, en
= henni er samt ekki alltaf
= fvlst. Almennast er að
= skammstafa ,,hlutafélag“
= með h.f. (hegar skammstöf-
= unin er ekki höfð á brotastriki
= h/f) en eðlilegri og betri
= skammstöfun ev lif. Hlálegur
E ev einnig sá háttur margra
E að setia skammstöfunarpunkt
E á eftir orði sem ekki er
E skammstafað, en það er gert
E með rithættinum þ.á.m. (=
E bar á meðal), því að smáorðið
E á er ek'ki skammstafað þarna
E mílli h. og itk Réttari skamm-
E stöfun er þ. á m,
E Þær útlendar skammstaf-
= anir sem nú eru mest notaðar
= í íslenzku eru úr metrakerf-
= inu, en raunar lítum við ekki
= lengur á þær sem skammstaf-
= anir, heldur sem alþjóðlegt
= táknmál þessarar eða hinnar
= einingar kerfisins. Þess vegna
5 er ekki heldur settur punkt-
E ur á eftir þeim, heldur ritað
= km = kílómetri, kg = íkiló-
= gramm, cm = sentímetri o.s.
= frv. Skammstöfunin sm. er
hins vegar ekki hluti þessa al-
þjóðlega táknakerfis og því er
hafður punktur á eftir henni.
Eg tel hana samt óþarfa meS
öllu. Hún er auk þess villandi,
þar sem hún er stundum not-
uð fyrir „sjómílur", en ekki
hæfir að nota hana um tvær
mismunandi lengdareiningar.
Á eftir tölustöfum sení
tákna raðtölur (fyrsti, annar,
þriðji o.s.frv.) erum við van-
ir að setja punkt: 1., 2., 3.,
30. marz. Það er gott o g
blessað. En slikan punkt má
ékki nota til að sýna fallend-
ingar eins og þegar mena
vilja skrifa 3. fyrir „þriggja'*
eða eitthvað þess háttar, en :
það er ekki rétt. Lengi var
almennur siður í íslenzku að
nota sérstakar skammstafan-
ir fyrir slíkar endingar, Þá
rituðu menn t.d. 2,ja =?"~
tveggja, 3ja = þriggja, 4ra
= fjögurra eða fjögra, einnig
2ur, 4um o.s.frv. (= tveimur,
fjórum). Þessi siður hefur
lagzt niður að verulegu leyti
nú í seinni tíð, og ég hygg
ýmsir kennarar leyfi ekkí
nemendum sínum að skrifa
tölur á þessa leið. Eg sé þó
ekki neina frambærilega á-
stæðu til að banna fólki það,
og það er ekki einu sinni
bannað í kennslubókum sem
notaðar eru í skólum. Og menn.
sem kunna íslenzku ef til vill
ögn betur en meginhorri
kennara, svo sem Jón Helga-
son prófessor, láta sér sæma
að nota skammstafanir eins
og þessar.
' Eina tegund skammstafana
skal hér enn minnzt á. Það
er skammstcfun raðtalna í
stað punkts, þegar talan er .
rituð með tölustöfum. þá er
lsti = fyrsti D'i = fimmti,
27di = tuttugasti og sjö-
undi, svo að dæmi séu nefnd.
Ekki sé ég heldur neina á-
stæðu til að amast við skamm-
stcfun þessarar tegundar, þó
að þær séu óbeinlínis bannað-
ar í kennslubókum þar sem
tekið er fram að á eftir rað-
tölu, ritaðri með tölustöfum,
skuli setja punkt. Eg get ekki
neitað því að mér finnst þessl
meðferð töluorða setja sér-
stæðan skemmtilegan blæ 4
ritmálið, en sjálfsagt eru það
áhrif sjaldgæfninnar og hyrfu,
ef þetta yrði almennt.
Þeirri reglu skyldi alltaf ■
fylgt um notkun skammstaf-
p.na að skammstafa ekki nema- .
þar sem venilegur sparnaður
er að og alls ekki ef aðeins
sparast einn stafur eða tveir,
því að puokturinn tekur sama
rúm og mjór stafur Auk þess
er mikil notkun skammstaf-
ana hvumleið í venjulegu les-
máli; allt annað er um sér- .
fræðimál og annað efni ur '
e'kki verður talið almenns :
eðlis. -T;
Ýmislegt fleira mætti se.gja ~
um skammstafanir, eg^ýhér ;
verður staðar numið. V ~ -