Þjóðviljinn - 08.04.1960, Blaðsíða 6

«ö) — ÞJÓÐVILJINN — Föstudagur 8. apríl 1960
Föstudagur S. apríl 1960 — ÞJÓÐVILJINN (7
tmtmTumirn;
ec
Wx
i21
mt
uo
OÐVILJINN
Útgef&ndi: Sameiningarflokkur alþýðu — Sósíalistaflokkurinn. —
Ritstjórar: Magnús Kjai’tansson (áb.), Magnús Torfi Ólafsson, Sig-
urður Guðmundsson. — Fréttaritstjórar: ívar H. Jónsson, Jón
Bjarnason. — Auglýsingastjóri: Guðgeir Magnússon. — Ritstjórn,
afgreiðsla, auglýsingar, nrentsmiðja: Skólavörðustíg 19. - Sími
17-500 (5 línur). - Áskriftarverð kr. 45 á mán. - Lausasöluv. kr. 3.00.
Prentsmiðja Þjóðviljans.
Frelsisliugsjón skilgreind
Oíkisstjórninni hefur komið það illa að tveir
stuðningsmanna hennar á þingi hafa gefið
tileíni til umræðna urn hlessun einkaframtaksins
fyrir tiltekin byggðarlög landsins, en þær spruttu
af tillögu tveggja stjórnarþingm'anna og for-
manns Framsóknarflokksins um athugun á síldar-
iðnaði á Vestfjörðum. í framsögu dró vara-
þingmaður Sjálfstæðisflokksins og ritstjóri Morg-
unblaðsins ekki dul á að hann og félagar hans
teldu tvær leiðir færar til bjargar síldarverk-
smiðjunum á Ströndum, að ríkið styrkti ræki-
lega einstaklinga til að halda þeim nothæfum
eða að ríkið tæki sjálft rekstur þeirra. Þeir
Einar Olgeirsson, Hannibal Valdimarsson og
Gunnar Jóhannsson bentu svo stjórnarliðinu á
að þetta skyti skökku við margyfirlýstan fagn-
aðarboðskap ríkisstjórnarinnar að nú skyldi hætt
ríkisstyrkjum og ríkisafskiptum af atvinnulíf-
inu, og einstaklingsfrelsi atvinnurekenda látið
svo fullkomlega óskert að þeim yrði leyft að
standa á eigin fótum. Er ekki ósennilegt að að-
alflutningsmaður tillögunnar hafi fengið bágt
fyrir að hleypa þessu af stað, ekki sízt vegna þess
að hann dró inn í umræðurnar Hesteyrarverk-
smiðju Jensenssona, sem þótti lengi vel hæf til
að mala íþeirri fjölskyldu gróða, en var lögð
niður þegar borgaði sig betur að hafa síldar-
verksmiðju annars staðar, með þeim afleiðing-
um að þrjú kauptún tóku að veslast upp og síðar
að allur Sléttuhreppur lagðist í eyði.
l^ið framhald umræðnanna í fyrrakvöld tók
* Hannibal Valdimarsson hvert dæmið af
öðru af svipaðri blessun einkaframtaksins fyrir
tilteikin byggðarlög á Vestfjörðum. Meðan þessi
byggðarlög hafa orðið að treysta á „einstaklings-
framtakið", hefur sama sagan endurtelkið sig
hvað eftir annað. Það koma tímabil þegar fært
er að raka saman miklum gróða af atvinmulífinu
ó staðnum, en þegar erfiðleikaár koma, er at-
vinnurekandinn á bak og burt, flytur oft með sér
atvinnutækin á annað landshorn þar sem gróða-
vænlegra er í þ-ann og þann svipinn, eða jafn-
vel til Nýfundnalands eins og frægt varð, en
fóikið situr eftir og fer loks að reyna að koma
upp einhverjum féiagsbundnum atvinnufekstri
sem miðast við atvinnu fóiksins og kjör en ekki
duttlunga og gróða einstaklings.
þó kom fram einn þingmanna Sjálfstæðisflokks-
ins, sem alls ófeiminn varði hina raunveru-
legu stefnu íhaldsins fyrr og síðar, verðbólgu-
braskarinn Einar Sigurðsson. Hann taldi þetta
eðlilegt ástand og sjálfsagt, að atvinnurekendur
og fólkið sjálft bara flytti sig til eftir því hvar
síldin legðist að eða þar sem gróðamöguleikarnir
væru. Erum við ekki frjálsir íslending'ar, spurði gí,
hann, megum við ekki flvtja okkur úr stað? Með 3?
öðrum orðum: Ólafi Thórs var frjálst að láta
Hesteyrarverksmiðjuna hætta. Fólkinu í Sléttu-
hreppi var sömuleiðis frjálst að flytja á önnur
landshorn! Kii
En þetta þykir of hreinslkilnislega boðuð stefna |jjjj
r iCf*
Sjálfstæðisflokksins og nuverandi ríikisstjóm-
ar, það sézt á yfirklóri ráðherranna og Morgun- m
blaðsins, og einnig hitt að ríkisstjórninni hefur
komið það illa að lögð skyldu einmitt nú upp í
hendur á fólki dæmi um rökréttar afleiðingar
af stefnu og fagnaðarboðskap ríkisstjórnarinnar
um iblesun hins alfrjálsa einkaframtaks, stand- IKjj
andi á eigin fótum. — s.
li
Valtýr Pétursson listmálari
sýndi í fyrsta sinn mynöir sin-
ar á Septembersýningunni 1947
ásamt þeim Jóhannesi Jóhann-
essyni, Kristjáni Davíðssyni, og
Kjartani Guðjónssyni, (sem
komu þá fyrst fyrir almenn-
ings sjónir sem máiarar) að
ógleymdum eldri meisturum
eins og Scheving og' Þorvaldi.
Flestar eða allar sýningar Val-
týs • síðan hef ég séð og því
getað fylgzt með iistferli hans
þessi 13 ár, bar sem list hans
heíur þróazt með hverri nýrri
sýningu án allra hliðarstökka
eða fálmandi tilrauna. Sýning
Vaitýs, sem nú er nýlokið.
kemur þó yfir mann eins og.
þjófur á nóttu, svo óvænt er
hún — með alla sína nýstárlegu
fegurð, sinn persónulega svip
og eftiröpunarleysi, einfaldleik
og hógværð. Hér er engin há-
vaðasöm plakat-kúnst á ferð-
inni, heldur þaulhugsuð, öguð
tjáning stórra hluta. Maður
stendur ekki aðeins frammi
fyrir nýjum myndum, heidur
nýjum málara og mósaikmeist-
ara. Og e.t.v. eru það fyrst og
fremst mosaik myndirnar. sem
hríía mann, svo óvænta feg-
urð bjóst ég ekki við að hitta
fyrir á þessari sýningu. Þær
eru flestar unnar úr íslenzku
bergi, sem listamaðurinn sjálf-
ur hefur safnað og höggvið til,
úr ljósrauðu líparíti, eirrauðu
granophýr, gljáandi hrafntinnu,
kvartsi, blágrýti, jaspis ogjafn-
vel veðruðum steingervingum.
Og í alit þetta fótumtroðna,
dauða horngrýti blæs Valtýr
sínum lifsanda og gerir að iif-
andi kúnst. Mósaikin á sýning-
unni er hennar bezti hluti. Því
ótrúlegra er það, að af þeim
11 myndum, sem á sýningunni
seldust, skyldu aðeins 3 vera
mosaik. Við hvað er fóikið
hrætt? Að þær brotni í hönd-
Að
sýningu
VALTÝS
lokinni
unum á því, missi lit sinn á
næsta sólskinsdegi? Varla að
myndirnar séu ekki jaíngóð list
og málverkin, sem Valtýr sýndi
í þetta sinn, þótt þau væru
með bví bezta, sem hann hefur
málað. Svo enginn skuli nú
hlæja að helgum hiutum —
því öll list er á vissan hátt
helgur dómur — bá skulu hér
ekki höfð uppi mörg orð um
piastiska spennu formsins í
þessum myndum Valtýs, og
ekki heldur fíngerða hrynjandi
í linu hans eða fágaða lita-
komposition myndanna, það læt
ég öðrum eftir. En myndirnar
sjáifar hafa fylgt mér heim af
þessari sýningu með sinni ein-
földu, tilgerðarlausu fegurð og
sínum fagra tón. Það er gjöf,
sem manni gefst ekki á hverri
sýningu, og fyrir það skal hér
þakkað, þótt sýningu Valtýs
sé lokið að þessu sinni. En um
leið og ég óska Valtý til ham-
ingju með þennan iistsigur
sinn, þá vil ég bera fram þá
frómu ósk til allra þeirra, sem
ráða því fjármagni, sem veitt
er til opinberra bygginga á
þessu landi, að þeir reyni nú
að láta sér skiljast það, að við
höfum alls ekki efni á því að
forsmá okkar góðu listamenn,
bæði Valtý Pétursson og aðra,
Mósaikmyndh- á sýningu Valtýs Púiurssonar.
með þvi að fá beim líti. eða
engin verkefni þar að viuna.
Á ég hér ekki sízt við siióla
og kirkjur, þessar tvær stdfn-
anir, sem öðrum fremur shúa,
að sálinni í iandsíýðnum. -En-
meðan ailri list er þar kastað
fyrir róða, bæði vegna skiln-
ingsleysis og smásálar’egra
fjárveitinga, .verða bessar'
stofnanir eins og vor 1 ænar-
snauða sál í sálmi Hal'aríms
— „andvana lík- til einskis
ne,ytt“.
Ég hef svo oft hnotið um
hleypidómaíuilt nöldur og jafn-
vel heiftúðugán fjándskap: til
kirkjubygginga í viðræðum við
menn og skrífum í biöðum,.
ekki sízt' Þjóðviljanum, að ég’
get ekki iátið hjá líða að iéiða
fáfróða í nokkurn sannleika um
þau mál. Kirkjubyggingar hér-
lendis eru ekki reistar fvrir
annað fé en bað, sem er í eigu
safnaðanna sjálíra. Sá styrkur
sem söfnuðir njóta írá ríkinu
er hvergi sambærilegur við t.
d. þann styrk, sem ungmenna-
félög njóta til bygginga féiags-
heimila — og nemur árlega að-
eins kr. 500 þús., sem ekki er
gjöf heidur lán til 50 ára. Þetta
er nú sú geigvænlega upphæð,
sem andstæðingai- kirkjubygg-
inganna vilja telja mönnum
trú um að sliga muni landslýð-
inn svo, að hann fái ekki undir
risið. Það er hrýggilegt að fara
um sveitir þessa iands og sjá.
hvað kirkjur eru íátæklegar,
niðurníddar • víða, eins og-
strönduð skip, sem b:ða þess.
eins að moina fvrir veðri og"
vindum. Meðan byggt hefur
verfS hvert samkomuhúsið
öðru glæsilegra og' hvert
bóndabýlið hefur risið úr rúst,
standa þessi görniu hús van-
rækt eins og skemmur eða
hjallar. Kirkjur sem þó eitt
sinn geymdu alla þá myndlist,
sem þessi bjóð. átti og sem hún
enn á frá liðnum öldum um
leið og bær voru henni and-
legur bakhjari í harðri lifsbar-
áttu. Væri okkur ekki sæmra
að virða þær og hlutverk
þeirra, þótt ekki væri nema
það menningarsögulega hlut-
verk sem bær hafa gegnt, með
því að auka nú svo fjárstyrk
til fátækra safnaða, að þeir
gætu reist úr rúst sín heigu
vé, og fengið listamönnum okk-
ar þar verkefni, sem borið
gætu okkur það vitni á ókomn-
um öldum, að við höfum þrátt
fyrir allt trúað á fleira en fisk
og peninga.
Rögnvaldur Finnbogason.
U. M. F. Afturelding:
EINKÁLÍF
eftir Ncel Coward
Leikstjóri: Klemenz Jónsson
Eitt þeirra félaga í nágrenni
borgarinnar sem mesta rækt
veitir leikhúsmálum er Ung-
mennafélagið Afturelding í
Mosíellssveit, og sýnir nýjan
ieik á ári hverju, oft við góða
aðsókn heimamanna og reyk-
vískra gesta. Alþýðlegir gam-
anleikir og ærslafuliir skop-
ieikir hafa 'réttilega orðið fyr-
ir valinu, en að þessu sinni
ræðst félagið á of háan garð:
þó að ,.Einkaiíf“ Noels Cow-
ards sé létt gaman er það tóm-
stundaleikurum gersamlega of-
viða. Þar skipta fyndnar og
íjörugar samræður meginmáli,
hið létta hispurslausa hjal sem
glitrar í ótal ljósbrotum og'
heimtar mikla orðlist og hár-
fína kímni, og það er enginn
barnaleikur að lýsa þeim Am-
öndu og' Elyot, hinum frá-
skildu en eðlisskyldu hjónum
sem elskast og hatast á víxl,
rífast eins og grimmir hundar,
en geta ekki hvort án annars
verið og sættast jafnan að
nýju. Fáar manngerðir. munu
okkur íslendingum eins fram-
andi og fjarri og hið iðju-
Leikenríiir taldir frá vinstri: Guðríður Jónsdcút-
ir, Arndís G Jakobsdóttir, Sigurjón Jóliannsson,
Margrét H. JóhannsdótCir og Jóhann Pálsson.
Cy ; __ _
lausa enska yfirstéttarfólk sem
Coward lýsir í hinu glæsilega
og fræga leikriti; og svo fislétt
og gagnsætt er efnið og fínlega
ofið að líkja má við nýju föt-
in keisarans, það þarf sérstak-
ar gáfur til að bera slík klæði.
Þjóðleikhúsið sýndi ,,EinkaIíf“
fyrir sjö árum eins og menn
muna', sú sýning var með all-
miklum myndarbrag, en olli þó
greinilegum vonbrigðum: áðal-
leikendurnir reyndust ekki
skapaðir fyrir hlutverk sín,
það réði úrslitum.
Tillit verður að taka til allra
aðstæðna, og vel má hafa gam-
an af túlkun hins leikglaða á-
hugafólks þrátt fyrir eðlilegan
viðvaningsbrag, en hinu ekki
að neita að sýningin var of.
hraðsoðin og of naumum tíma
varið til æfinga. Klemenz Jóns-
son hefur áður reynzt tóm-
stundaleikurum happadrjúgur
leiðbeinandi og skortir að sjálf-
sögðu ekki réttan skilning á
eðli leiksins —- leggur áherzlu
á léttar hreyfingar og mikinn
hraða í orðsvörum og átökum,
en þær kröfur urðu leikendun-
um ungu oftlega um megn.
Sum atriði fóru út um þúfur,
og helzti mörg óhöpp komu
fyrir — bau verða reyndar
ekki endurtekin á næstu sýn-
ingum.
Það sópar að þeim Amöndu
og Elyot, þau eru léttúðug og
Hfsreynd, skapmikil, gáfuð og*.
orðheppin, búin ær.num kost-
um og göllum: mikil hlutverk
og' þakklát glæsilegum gaman-
leikurum, öðrum ekki. Margrét
Jóhannsdóttir lék Amöndu og
vakti athygli, gervileg stúlka
sem myndi sóma sér vel í
hópi fagurra Suðurhafsmeyja,
og virðist fremur skorta þroska
og tækni en hæfileika; vera
rná að þar fari efni i leik-
konu. Þótt hana vanti að von-
um ærið margt það sem Am-
anda á að hafa til brunns að
bera, voru mörg tilsvör hennar
snögg og fyndin og' skýr, það
fylgdi henni hressilegur gust-
ur og leiðinleg var hún aldrei.
Jóhann Pálsson er öruggur í
svörum og ákveðinn í frarn-
góngu eins og vænta má af
lærðum leikara, en tókst ekkii
nógu vel að lýsa heimsmannin-
um og elskhuganum Elyot,
kæruleysi hans og auðugri!
kímnigáfu; innileik og íjor
skorti í leik hans. Hinir leik-
endurnir virðast algerir byrj-
endur, og er ekkert við því að
segja. Sigurjón Jóhannsson er:
talsvert hikandi og' málstirður
sem þurdrumburinn Victor, en!
gervið ekki fjarri lagi og ein-
staka tilbur.ðir hans. Sibyl á að
verá ung og fríð stúlka, smá-
borgaraleg og rómantísk í eðli;
Guðríður Jónsdóttir er ekkil
nógu lagleg og gerir hana enni
treggáfaðri og kjánalegri en
ætlazt er til. Frönsku vinnu-
konuna leikur Arndís G.
Jakobsdóttir. Gunnar Bjarna-
son teiknaði leiktjöldin, ein-
föld í sniðum og fremur snotur.
Gestir á frumsýningu skemmtu
sér vel og létu ánægju s:na ó-
spart i ljósi.
Á. Hj.
iimiimiiiiiiiiiiiiimimmiiMimíiiiiimMiiiiMiiiiiimiiiiiiiimiiiMiiiimMimiiiiiiiimmiiiiiiiimmmiiiimiiiiiiiiiiiiiimiiimMiiiiiiiiiimiimiiin mmmimmmmmmiiiimmmmmiimiirmiii
SinfóníuténEeikar
Það var hinn gamli góðkunn-
ingi Sinfóníusveitarinnar Ólaf-
ur Kielland, sepi stjórnaði
þessum tónleikum hennar. Hon-
um hafði verið boðið hingað
frá Noregi í tilefni áratugs-
afmælis hljómsveitarinnar til
þess að stjórna hér tvennum
tónleikum, og voru þetta hin-
ir fyrri. Kielland er sá maður,
sem átt hefur einna mestan
þátt í því að þjálfa og' móta
hljómsveitina, eins og kunnugt
er. Var honum prýðisvel tekið
af áheyrendum,. svo sem vænta
mátti, og hljómsveitin hyllti
hann svo sérstaklega að leiks-
lokum.
Að afloknu forspili að 3.
þætti óperunnar .,Lohengrin“
eftir Wagner, sem var inn-
g'angsatriði þessara tónleika,
mjög vel flutt af hljómsveit-
Inni, settist rússneski píanó-
leikárinn Mikhail Voskresenskí
við hljóðfærið. Þar með rættist
ósk, sem undirritaður og sjálf-
sagt líka margur annar hafði
ekki í konsertinum að gera
eins og' hún g'etur. bezt, lauk
tónleikunum með ágætum
flutningi 4. sinfóníu Brahms,
tónverks sem hún hefur áður
flutt undir stjórn Ólafs Kiel-
lands og' hlotið mikið lof fyr-
ir. B. F.
alið með sér á síðastliðnu
hausti, að fá að heyra þennan
listamann leika með hljóm-
sveitinni , þó að ekki gæfist
þess neitt tækifæri þá. Vos-
kresenskí lék þriðja píanó-
konsert Beethovens og flutti
verkið í sem stytztu máli sagt
af þeirri snilli, bæði um
tækni og alla túlkun, sem að-
eins fremstu meisturum þessa
hljóðfæris 1 er gefið að hafa á Kammeimúsíkhlúppsins
valdi sínu. Aukalag, sem hann
lét hlustendum í té, ein af
etýðum Chopins, var flutt af
fullkominni snilld.
Hljómsveitin, sem tókst
m i m 111111111111111111111 m .....imiiimi.............. miiiiiii.........
-4* —
Ályktanir 12. þings Sósíalistaflokksins
mqi —
Samvinnumái
Tólfta flokksþing Sameiningarflokks alþýðu —
Sósíalistaflokksins leggur áherzlu á nauðsyn þess,
að flokksfélagar séu virkir meðlimir þeirra sam-
vinnufélaga og þá einkum 'kaupfélaga sem þeir eiga
kost á að vera í. Jafnframt leggur þingið flokks-
félögum þá skyldu á herðar að vekja skilning og
áhuga meðlima verkalýðsfélaganna og alls alþýðu -
fólks á .þeirri þýðingu, sem viðskipti þeirra við
kaupfélögin í bæjunum og vir*k þátttaka í félags-
starfinu getur haft fyrir sköpun samfylkingar
verkalýðsins og hinna ýmsu millistétta gegn auð-
valdinu, og hvetja alla alþýðu til að gerast með-
limir kaupfélaganna, skipta við þau og geta sér orð
sem góðir og einlægir samvinnumenn.
Kjör námsfóiks
Tólfta þing Sameiningarflokks alþýðu — Sósíal-
istaflokksins mótmælir harðlega þeirri árás á kjör
íslenzks námsfólks, sem felst í efnahagsráðstöfun-
um ríkisstjómarinnar. Telur þingið, að með þess-
um ráðstöfunum sé stefnt að því, að efnahagur
en ekki námshæfileikar ráði úrslitum um það,
hvort ungu fólki er unnt að stunda nám eða
ljúka því.
Lítur þingið þetta mjog alvarlegum augum, sér-
staklega varðandi íslenzka námsmenn erlendis, þar
eð þeir Ieggja fléstir stund á þær námsgreinar, sem
ekki er kostur á að læra hér heima, svo sem
ýmsar tækni- og vísindagreinar, sem allar menn-
ingarþjóðir leggja nú höfuðkapp á að efla.
Telur þingið, að í þessu efni sem öðru birtist
furðuleg skammsýni og skilningsleysi ríkisstjórn-
arinnar á lífsþörfum íslenzku þjóðarinnar.
FriSarmál
Tólfta flokksþing Sameiningarflokks alþýðu —
Sóslalistaflokksins s'korar á sósíalista um land allt
að kynna sér og gera sér ljósa grein fyrir mikil-
vægi friðarbaráttunnar. Sérstaklega ætti það að
vera skylda sósíalista að kynna þá baráttu innan
sinna samtaka og skýra eðli hennar og tilgang.
Sú skylda hvilir á okkur sem hemumdri þjóð,
að bera sáttarorð milli þjóða og vinna af alefli
gegn hemámi Islands og hlutdeild landsins í hern-
aðarsamtökum.

HESLíÍkÍÍílFÍsS iTiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiHiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiHiiiiiwimittiHiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiMiiHiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiMiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiÍi
Klúbburinn hélt aðra tón-
leika sína þessa árs á þriðju-
dagskvöldið í samkomusal
Melaskóla. Flutt voru 4 tón-
verk, öll iyrir 5 þeytihljóðfæri:
horn, flautu, klarínettu, hápípu,
og lágpípu, en tónleikarar, tald-
ir í tilsvarandi röð, voru þess-
ir: Herbert Hriberschek. Peter
Ramm, Gunnar Egilsson, Karel
Lang og Hans Ploder.
Tónverk eftir Haydn var hér
efst á skrá, kallað „Diverti-
mento“, en þar er í öðrum
þætti hið fagra stef, sem
Brharns hafði að uppistöðu í
sínum frægu hljómsveitartil-
brigðum. Þar næst komu verk
eftir tvo nútímamenn: „Kvint-
ett“ eftir Danann Finn Höff-
ding, sem er meðal annars
kunnur tónfraeðikennari og
kennslubókahöfundur, og sam-
nefnt tónverk eftir Gyula
David, sem hér er með öllu ó-
kunnur, og virðist þó verk
hans öllu betri tónlist. Enn var
Framhald á 10. síðu
HRAFN UR VOGI:
Gvenéur í bandi
Hundi suður á heiði
var heiðursnafnbót send,
og héreftir verður þess
vœnzt
að hann verndi Gvend.
Eiga þeir álíka mikið
af uppumflöðrunarkennd,
og varla getur verndin
orðið verðugri fyrir Gvend.
Þetta er þarfasti hundur
þjónandi hér á landi.
Hann gengur um allar
götur,
með Gvend í bandi.
Og Gvendur horfir á hund-
inh
— höfuð í auðmýkt beygir,
en hundurinn geltir að
Gvendi,
og Gvendur þegir.