Þjóðviljinn - 24.04.1960, Blaðsíða 7

Sunnudagur 24 apríl 1960 — ÞJÖÐVILJINN — (7
feDgnum og bráðlyndum harð-
stjóra, manni sem er í öllu son-
ur barbarískrar aldar, blindað-
ur af kirkjukreddum og trúar-
legum hleypidómum. í annan
stsð.dyftir skáldið Ragnheiði
upu : æðra veldi, gerir hana að
djörfum og hugprúðum mál-
svara friálsra ásta, ungri, stór-
látri konu sem gerir uppreist
gegh harðst.iórn föður síns og
öllu umhverfi, storkar almenn-
ingsálitinu og siðakenningum
hins forna .tímá; . ekkert fær
but að hana nema dauðinn einn.
Ragnheiður leiksins er nútím-
anum skyldust og þó framar
ö)!u höfundinum sjálfum. enda
eintireginn talsmaður hans.
Hmu má ekki gleyma að fyrir
Guðmundi Kamban var allt
sem í leiknum gerist heilagur
sannleikur. sögulegar stað-
reyndir, og fús eða nauðug
hljótum við að hrífast ai' sann-
færingarkrafti hans.
Baldvin Halldórsson er meist-
ari hinnar nýju sýningar Skál-
holts, en Magnús Pálsson höf-
undur sviðsmýnda og búninga,
báðir hafa innt mikið starf aí
höndum. lagt sig alla fram og
unnið saman sem einn maður.
Verk þeirra er nýstárlegt um
margt, persónulegt og mjög
ólíkt hinni fyrri sýningu leiks-
ins árið 1945 og' síðar, hér er
óhikað lagt á nýjar brautir.
Sýningin fyrri var minnisverð
á marga lund, litrik, natúralísk
og ljós yfirlitum, og um sviðs-
myndir og skrautlega buninga
fylgt fyrirmælum skáldsins um
nákvæma og ríkmannlega lýs-
ingu Skálholtsstaðar, eftir því
sem unnt var á hinu þrönga
sviði; bar var um sorglegan en
rómantískan söguleik að ræða.
í höndum Baldvins Halldórs-
sonar verður „í Skálholti“ rak-
inn harmleikur, myrkur og
þungbúinn. en einkunn hans
fræg orð biskupsins: „Mal^
domestica. . Sýning'in nýja
er heilsteypt og stór í sniðum,
og' i öllu rnjög íærð i stílinn:
hreyfingar í minnsta lagi, þagn-
ir tíðar og langar, tal manna
meitlað, hátíðlegt og skýrt, og
flest íjærri natúralískri hefð:
Daði er skraufþurr þegar hann
kemur alvotur upp úr Hvítá,
og þótt óveður geysi úti heyrist
enginn vindur gnauða. Falleg
tónlist Jóns Þórarinssonar, reist
á gömlúm sálmalögum. á sinn
þátt í að auka á hinn myrka
harm enda flutt í myrkri, og
hnitmiðuð beiting ljósanna
sömuleiðis, oft er hálírökkur
á sviðinu. Frumleiki og listræ.nt
samræmi einkennir sviðsmynd-
ir Magnúsar Pálssonar. en fá-
tæklegri og fornlegri verða öll
húsakynni í Skálholti í með-
förum hans en skáldið hefur
ætlazt til, og búningarnir bera
ekki heldur vott um metorð og
auð; en þeir eru. fallegir og stíl-
hreinir og gerðir af sög'ulegri
þekkingu. Þverbitarnir sem
setja sinn sérstæða svip á stíl-
færðar stoíur biskupsins og
Helgu í Bræðratungu munu
vart vekja hrifningu allra, en
verulega falleg, stórbrotin og
hugnæm er myndin sem brugð-
ið er upp í síðasta atriði, og
hverjum harmleik ótv.'ræður
sómi.
Þótt ég sé leikendaval-
inu ekki í öllu sammála og hið
örstutta þögla atriði í upphafi
leiksins ekki að mínu skapi, er
hitt víst: hér er um frumlega,
sterka og minnisstæða sýningu
að ræða oe hvergi slakað á list-
rænum kröfum.
Valur Gíslason fer með hið
iítt þakkláta og stórskorna
hlutverk meistara Brynjólfs að
þessu sinni og stendur réttur
undir þeirri byrði. Ilann er
myndugur í allri íramgöngu og'
mikill þungi í orðum hans. hár
maður, ern og karlmannlegur.
en andlitsgervið ekki gallalaust
með öllu. Skapfellilegur er
hann ekki. en gerir þó sízt
meira úr. ofsa og bráðlyndi hins
ósveigjanlega biskups en efni
standa til, og' lýsir vel þeim
fáu stundum er hann reynir að
koma fram með lagni eða stilia
skap sitt og sterkar ástríður;
þá er leikur Vals eins og logn
á undan bálviðri.
Ragnheiður er hetjan í leikn-
um sem áður er sagt. mikið
Úr 9. a‘iriði leskritsiiis „t Skálholti“: Klemenz Jónsson (Árni Halldórsson), Ævar Kvaran
(Oddur Eyjó(fsson), Bryndís Pétursdóttir (Steinunn Finnsdóttir), Krif.'jbjörg Iíjeld (Bagn-
heiður), Valur Gíslason (Brynjólfur biskup). Guðbjörg Þorb.iarnardóttir (biskupsfrúin), Reg_
ína ÞórðardóWir (Helga í Bræðratungu) og Róbert Arnfinnsson (séra Torfi Jcnsson).
hlutverk og girnilegt æskufríð-
um, mikilhæfum og reyndum
leikkonum; ég hefði helzt falið
það Heigu Bachmann, frænd-
konu skáldsins. Kristbjörg'
Kjeld á til æsku Ragnheiðar,
en ekki nóg af glæsileika henn-
ar. stolti og reisn; og þess
verður að gæta að Ragnheiður
er þroskuð heimskona þótt ung
sé að árum. Leikur hennar er
látlaus, laglegur og hlýr, en
ekki verulega svipmikill, heit
og skilyrðislaus ást hennar og
ögrandi stórlæti ekki eins
áhrifamikið oe verða mætti.
Hæst nær túlkun Kristbjargar
undir lokin þegar Ragnheiður
er sjúk og þjáð og þá er hún
liggur á banabeði, og er bless-
unarlega laus við þá tilfinn-
ingasemi sem ýmsum ieikkon-
um gæti reynzt hættuleg snara
á þeim stað; hin geðfelda unga
leikkona hefur eflaust vaxið af
baráttunni við hið mikla og
íræga hlutverk.
Onnur stórbrotin kona skip-
ar verulegan sess í leiknum,
Helga í Bræðratungu. Meitlað-
ur og kröftugur leikstíll Regínu
Þórðardóttur nýtur sín ágæta
vel á þessum stað. hún lýsir á
lifandi og þróttmikinn hátt
djörfung, viljafestu og kærleika
hinnar mjmdugu heíðarkonu,
ekki sízt þegar hún talar máli
Ragnheiðar við meistara Brynj-
ólf, skörulega og einarðlega.
Fjórða aðalpersónan er Daði
Ilalldórsson, og hefur oít ver-
ið á það bent að honum séu
ekki nægileg skil gerð af hendi
skáldsins, hann er „fjötraður
á höndum og fótum“ eins og
hann sjálfur segir. fær ekki
neinu ráðið. Erlingur Gísla-
son leikur hann blátt áfram og
þokkalega, viðfeldinn og snotur
en nokkuð hversdagslegur pilt-
ur, en er hvorki sá glæsilegi
elskhugi né bað karlmenni sem
Daði á að vera; og stundum
skortir mjög tilfinningahita og
dýpt í orðsvör hans. Hvers-
vegna tekur Rúrik Haraldsson
engan þátt í þessari sýningu?
Mörg minni hlutverk eru í
leiknum, sum harla mikilsverð,
önnur svipmyndir einar. Guð-
björg Þorbjarnardóttir leikur
biskupsfrúna á mjög sannfær-
andi hátt. fínleg kona og gervi-
leg, góðleg og hjartahrein, og
verður jafnan að beygja sig
fyrir ofríki manns síns. Ingi-
björgu, hinni brögðóttu og"
kaldráðu skólaþernu, er líka
vel borgið í traustum höndum
Helgu Valtýsdóttur. Það er hún
sem hrindir ævintýrinu af stað
ásamt friðli sínum dómkirkju-
prestinum, þeim veilærða vand-
ræðamanni sem Helgi Skúla-
son lýsir af festu og krafti —
svartur maður og skuggaleg-
ur, kvalinn af órólegri sam-
vizku. Skólameistarinn er nokk-
uð öldurmannlegur en traustur
í meðförum Ævars Kvaran, og
göfugmannlegt útlit og látlaus
framkoma Róberts Arnfinns-
sonar hæfa ágætlega Toría
Jónssyni, hinum réttsýna góða
klerki.
Sumir kunna að hafa vonað
að Þjóðleikhúsið gæti flutt nýtt
hugtækt leikrit íslenzkt á tlu
ára afmæli sínu, en skáldin
láta sem fyrr á sér standa. „I
Skálholti'* er vel valið viðfangs-
efni eins og á stóð. enda líklegt
að það verði flestum innlend-
um sjónleikum langlífara á
sviðinu.
Á. Hj.
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiitiiiiiiiiiiiiiiiiHiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiuiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiHiiiiiitiiiiiiiiiiiiiiiu.
galiar þess kvæðis: byggingin
hrófatildur. orðfærið ambögu-
legt á pUnktum, hitt dylst ekki,
að það er geníalt kvæði. Því
til 'sönnunar þetta sítat:
Þvi mun ég, borg mín. lofa
lengst þau stræti,
sem liggja á víxl í gegnum
hjarta mitt.
Teikningin er gölluð og það
vantar sement i steypuna, en
sandurinn er gull.
Vilhjálmur frá Skáholti
Vilhjálmur frá Skáholti er
eitt sérstæðasta ljóðskáld, sem
kvatt hefur sér hljóðs á ís-
lenzkum ritvelli. Enginn meiri
lausingi, far snjaliari. Og hver.
annar en hann. gæti leyít sér.
að hlaða svo kvæði sín jafn
hundleiðinlegum fyrirbærum.
sem blómi og draumi án þess
að verða þreytandi? Þessi bók
er yfirfull af þeirri gamal-
rómantísku vöru og er þó ein
bezt bóka. Svo ágætt er, orð-
bezt bóka. Svo ágætt er orð-
færi skáldsins og heimur hug-
mynda þrátt fyrir yfirgengi-
legan lausingjahátt innanum og
samanvið: — Drakk ég af
angan lít's í ljúfum teig. / Lit-
fögur brjóst úr höndum mínum
spruttu. — Hve fögur og sér-
stæð þessi vísuorð þótt þau
minni á blóm.
Annars éru það náttúrlega
engin venjuleg blóm, engar
rósir og svoleiðis drasl úti á
haugi, sem skáldið er að kveða
um, heldur blóm blómanna,
blómið, hvers frjómold er
hjarta mannsins og fyrirfinnst
aðeins í draumi hans. — Sam-
ber Hamingjublóm Vilhjálms.
Mér varð einhvert sinn á, að
brosa að þeirri fullyrðingu, að
Vilhjálmur þessi frá Skáholti
væri „meingallað stórskáld“. í
dag' er mér nær að halda, að
formálshöfundur „Jarðneskra
ljóða“ hafi þar haft rétt fyrir
sér.
Jón Jóhannesson.
Að Eátast akki
Laufið á Trjánum. Vilborg'
Dagbjartsdóttir. Útgefandi:
Heiinskringla, Reykjavik.
Flest þessara ljóða hafa birzt
á prenti áður, sum í Birtingi,
önnur í Þjóðviljanum. enn önn-
ur í Timariti Máls og menning-
ar. Mér voru þau því nokkuð
kunn þegar bók þessi kom út.
I bókinni eru ekki fleiri ljóð
en 18. Uppsetning þeirra
snotur.
Það má fletta henni í einni
svipan. En það er líklegt að
blær hennar gleymist ekki jafn-
skjótt og henni er auðflett. Það
sem gerir hana ólíka öðrum
bókum er þýðleiki hennar en
þó einkum kvenleiki. Styrkur
skáldkonunnar er í þvi fólginn
að viðurkenna kveneðli sitt án
allrar feimni:
Ég var brumandi tré,
brjóstin tvö aldin af þroska.
blóðið söng í æðunum
og fyllti líkamann vori.
Ljóðin mætti kalla stemning-
ar. Þær eru líklegast upprunn-
ar austur í Japan og komnar
hingað með laufvindunum.
Þey
mig er að dreyma
ef þú vekur mig
hverfur draumurinn
en ég verð eftir.
Samanburðinn getum við sótt
í ljóðaþýðingar Helga Hálfdan-
arsonar „Japönsk miðaldaljóð“:
Sífeld von/ um að hitta þig/
í draumi / hélt fýrir mér vöku
/næturlangt. (Handan um höf.
Helgi Hálfdanarson).
Enn má segja blæ kvæðanna
vera ljúfsáran: „Þegar þjáning-
in ristir brjóst mitt ver.ður mér
fyrst ljóst hve stór gleði mín
gæti verið. Milli mín og hennar
er hið stutta ómælísdjúp“.
Vilborg- Dagbjartsdóttir
Vilborg yrkir ekki um gleð-
ina. Llfsreynsla er á bák við
þessa bók, því er hún ekki
hljómandi málmur og hvellandi
bjalla, ekki leikur að orðum.
Skáldkonan veit líka hvað hún
er að gera þegar hifn hefur
ljóðið lítið, svo- lítið að það fær
rúmazt í kuðung.
Nei, hún vrkir ekki um gleð-
ina, „Ég geng' í myrkri“, „Ég
hef horft í dökkt auga andvök-
unnar“, „Ég er brumandi tré“,
Framhald á 10. síðu.