Þjóðviljinn - 04.06.1960, Síða 7

6)
ÞJÓÐVILJINN •— Laugardagur 4. júnj 1960
Laugardagur 4' júní 1960 — ÞJÓÐVILJINN — (7
ÍSSCBígTSÍJS
nc
33?
u
•*
rr;
r.il
i;u
rö:
m
r%»\
3iií
• «i
1
S
g
.fv»4
£j!
ur
=5
cti
rr
ÐVILIINN
Útsefandl: Samelnlngarflokkur alþýðu - Sóslallstaflokkurlnn. —
RltstJói-ar: Magnús Kjartansson (áb.), Magnús Torfl Ólafsson, Blg-
urður Guðmundsson. — Fréttaritstjórar: ívar H. Jónsson, Jón
Biarnason. — Auglýsingastjórl: Guðgeir Magnússon. — Ritstjórn,
afgrelðsla auglýslngar, prentsmiðJa: Skólavörðustíg 19. — Blml
17-500 (5 línur). - Áskriftarverð kr. 45 á mán. - Lausasöluv. kr. 3.00.
PrentsmiðJa ÞJóðviljans.
Braskfrelsið
Auðbra&karar á íslandi telja að þeirra tími sé
** loks kominn, nú séu þeir komnir til valda og
þurfi ekki annað en neyta valdanna til að raka
að sér gróða. Upp sé runnið á íslandi tímabil
bins „óhefta“ kapítalisma, nú hafi Sjálfstæðis-
flokkurinn loks fengið tækifæri til að fram-
kvæma hina „sönnu“ stefnu sína, en þurfi ekki
að taka tillit til stefnu annarra flokka. Stað-
reyndin um stjórnarþátttöku Alþýðuflokksins
truflar þái ekki, foringjar íhaldsins lýsa því yfir
ihvenær sem færi gefst að raunar hafi Alþýðu-
flokkurinn snúið frá villu síns vegar og tekið
upp nær alveg sömu stefnu og Sjálfstæðisflokk-
urinn- Stefnuna sé ekki síður hægt að fram-
kvæma með núverandi stjórnarsamstarfi en þó
íhaldið hefði sjálft hreinan meirihluta.
/~|g einkaframtakinu er sungið lof í málgögnum
^ ríkisstjórnarinnar, allt sem stjórnarflokkarn-
ir hafa verið að gera í vetur á að miðast við
frelsi einkaframtaksins, en það þýðir í fram-
kvæmd frelsi þeirra sem b.afa peningaráð eða
pólitísk ráð til að vaða í bönkum landsins og
ráðska með fé almennings. Og leiðarahöfundur
Morgunblaðsins ymprar í gær á nýjum þætti í
þessari sókn braskfrelsisins, er hann hugleiðir
hvílík vandræði það séu að stór fyrirtæki á Is-
landi, eins og Sementsverksmiðj an og bæjarút-
gerðirnar, séu ekki { eigu einkaframtaksins og
mun nú gleðjast sál þess íhaldsþingmanns sem
fyrir nokkrum árum vildi að öll helztu fyrir-
tæki í opinberri eigu yrðu seld einkabraskinu.
¥ eiðari Morgunblaðsins hefst á trúarjátningu
einkabrasksins, en fvrsti kafli hennar hljóðar
svo: „Um það verður ekki deilt með neinum rök-
um að fyrirtæki í einkaeign eru betur rekin en
ríkisfyrirtæki11. . . . Og hinn heittrúaði höfund-
ur bætir við, rétt eins og trúboðsprófessor væri
að tala um hina trúarjátninguna: „Hér er ekki
hugmyndin að rökstyðia bessa fullyrðingu held-
ur verður gengið út frá henni sem staðreynd.“
En þetta er samt dálítið fliótfærnislegt, því svo
er nú komið að fjölmargir lesendur Morgunblaðs-
ins vantreysta því, að trúarjátningar íhaldsins
séu staðreyndum samkvæmar.
. »
/¥g með hægum heimatökum hefði leiðarahöf-
undur Morgunblaðsins getað stutt fyrsta
kafla trúarjátningar einkabrasksins með sterkum
dæmum, svo að segja úr innsta hring Sjálfstæð-
isflokksins, ef hann t.d. hefði skýrt frá hinni
glæsilegu fyrirmynd af rekstri fyrirtækis eins
og GlerstevDunnar h.f., þar sem Heimdellingum
var falið að ávaxta á annan milljónatug fjár-
magns fátækrar þjóðar, með snilld og yfirburðum
einkareksturs. Líka hefði hann getað bent á sí-
gilt dæmi, sem nú þegar er orðin íslandssaga,
hvernig milljrynaskuldugt fvrirtæki Thórsaranna
gat misnotað pólitísk völd Sjálfstæðisflokksins
til að halda áfram að vaða í fjármunum almenn-
ings og hindra réttmætt uppgjör gjaldþrotsins.
Slík snill^artök á rekstri, slíkir yfirburðir einka-
reksturs manna úr innsta hring Sjálfstæðis-
flokksins, sem ætla mætti að kynnu þetta allra
manna bezt, eru staðrevndir, passa að vísu ekki
alveg við fyrsta kafla trúarjátningarinnar, svo
líklega væri ekki úr vegi að reyna að rökstyðja
hann svolítið áður en næst er farið af stað. — S.

mt
UB
lí
Stebbi stóð á ströndu
Kolaskagihn . er^, gágnmerkt
hérað;-Um það ma táfa enda-
laust.
Við 'komum í smáþorp í
botni Kolafjarðarins. Hér
'minnti allt á Island. Kait vor,
grýttar hæð'r, fiskiár og fiski-
lækir, sjávarselta í lofti, bless-
uð fjaran, hólmar og sker á
firðinum, fróðlegir skúrar.
Það var hópur af strákum við
bílinn, allt saman kallar í
krapinu. Einn þeirra var í
öðrum bekk, en félagi hans
var enn utanskóla. Sá utan-
skóla sagði: Við erum alltaf að
slást. Ég spurði: Af hverju?
Hann er svo frekur, var svar-
ið Mér leizt ekki á svo ófrið-
legt tal og spurði: Ertu ekki
flínkur selaveiðari? Ja, sagði
hann, við drápum einn. Hann
sýndist svo lítill þar sem
hann lá á klöppunum, en svo
var hann svo voða stór þeg-
ar við drógum hann upp.
Ennfremur ræddum við um
fiskveiðar.
Mér datt í hug, að þessir
staðir eru þrátt fyrir bölvað
sólarleysið máske hin eina
sanna paradís fyrir stráka.
Hér hafa þeir alveg óteljandi
möguleika til að lifa stráka-
nautnalífi. Tökum til dænrs
strákana í Moskvu. Þeir hafa
jú leikvelli, en hvað er leik-
völlur á móti strönd hafs-
ins? Skemmtigarða hafa þeir,
en hver getur leikið sér í
skemmtigarði ? Helzta vonin
er að fara í pícneratjaldbúð-
ir, en það er bara yfir blá-
sumarið. Nei, hin sanna Para-
dís er þorpið Múrmansjí norð-
ur á 68. breiddarbaug. Eða
þá Ólafsvík.
Hreindýr og Lappar
Þama eru líka hreindýr.
Svo var höfðingskap gest-
gjafa okkar fyrir að
þakka, að þrír lappasleðar
með hreinum fyrir brunuðu
í veg fyrir okkur eftir ísnum
á ánni Tulomena, sem rennur
í Kolaf jörðinn. Þrjátíu blaða-
menn fengu að sitja í eftir
röð, fengu að bruna eftir
meyrum vorísnum, hvía af
hrifningu, taka ljösmyndir.
Hreindýr þessi voru með allra
viðfelldnustu skepnum, héld-
ur lágvaxin, firnlega tungu-
löng, snoppufríð. Það er' þjóð-
arsport í héraðinu að aka
hreinasleða, og er keppt í
þeirri íþrótt á hinni árlegu
hátíð ncrðursins. I fyrra náði
sigurvegarinn í 1500 metra
hremahlaupi 2 mín 37 sek.
Draga þá fjögur hreindýr
sleðana.
En hreindýrarækt er svo-
sem ekki neitt sport, hún er
þýðingarmikill atvinnuvegur.
Hér er kjöt, hér eru húðir.
Og hreindýr eru harðger,
þrífast mætavel á hinum fá-
breytta gróðri túndrunnar.
Hreindýrabúslcap fleygir fram
í Múrmanskhérað', árið 1950
voru hér 54 þúsund hreindýr,
en töluvert á annað hundrað
þúsund nú. Þetta er mildll
vöxtur, enda hefur verið bar-
izt harðlega gegn helztu óvin-
um stcfnsins: mýflugum,
gaddaflugum og öðrum vargi,
svo og gin- og klaufaveikinni,
sem einatt fór í fótspor blóð-
sugnanna.
Við hreindýrarækt fást
einna helzt frumbyggjar skag-
ans, Saami, eða Lappar. Þeir
eiga náfrændur í nyrztu hér-
uðum Skandinavíu. Þeir hafa
lengst af verið snauð hjarð-
þjóð, sem hefur tölt á eftir
hreinum sínum með smáar
eigur sínar, þrúguð af yfir-
völdunum og ofsótt af hvers-
kyns ránsmönnum. Voru
Lappar nærri útdauðir í Rúss-
landi, þegar byltingin varð.
Síðan þá hefur margt verið
NorSurferB
FjórBa grein
Eftir Árna Bergmaiifii
sagt, að hirðar þar fái a'.lt að
18 þúsund rúblur í peningum,
600-700 kíló af kjöti, 150-200
kiló af fiski og 400-500 litra
af mjólk í kaup á ári. Þar er
skóli, þar er sjúkrahús. Svona
lagað eru nú mikil viðbr gð',
sagði Valentína Kútsjkvva,
lappastúlka í kennaraskóian-
um í Múrmansk. (Lappar
heita rússneskum nöfnum síð-
an þeir voru skírðir á sext-
ándu öld). Valentína lauk við
miðskóla í Lovozero, og hefur
hug á að kenna þar að námi
loknu. Hún á móður og fimm
systur; faðir hennar dó í
stríðinu.
Þjóðsögur
Nú er þessi stúlka að læra
þama í Múrmansk. Auðvitað
er hún jafnrétthá öðrum
borgurum, aldrei mun hún
verða fyrir aðkasti vegna
þjóðernis síns, nema síður sé.
En nú er annað að athuga;
þjcð hennar er örsmá, aðeins
gert fyrir þetta fólk, stutt að tvær þúsundir, og hefur ekki
því að það taki sér fasta ból- átt aðra sjálfstæða menningu
staði, gangi í skóla, læri nú-
tíma búnaðarhætti. Við kom-
um ekki í Lappaþorp, þau
reyndust of langt frá Múr-
mansk, en mér var sagt af
hreindýrabúinu í Lovozero,
sem er allstórt þorp. Mér er
en sérkennilega búninga úr
hreindýraskinnum og fáeinar
þjóðsögur. Hvað skyldi Val-
entína hugsa um var.damál
evo örsmárrar þjóðar? Eitt
er víst: hún ætlar he:m að
kenna börnum.
Þjóðsögur Lappa eru anzi
fróðlegar. Margar þeirra
gevma minningar um ráns-
ferðir allskonar úlendinga,
einkum Svía, á hendur þessari
fátæku þjóð. Er það venju-
lega efni slíkra sagna, að ein-
hver Lappi vinnur bug á heil-
um her óvina með göldrum,
slægð, hugviti eða ótrúlegum
líkamsburðum. Óvinirnir ætla
að koma Lappa fyrir kattar-
nef, henda honum í vatn eða
höggva hann með sverði, — en
i hvert sinn drekkja þeir eða
höggva menn úr eigin hópi,
og flýja síðan flemtraðir fyr-
ir slíkum töfrum. Þeir eru
lokkaðir til kjötveizlu, dyr
allar byrgðar en lappneskur
berserkur lemur þá í hel með
lurk eða hvern með öðrum.
Þeir eru ginntir út í ófærur
cg týnast þar eða helfrjósa
fáklæddir í frostbyljum. Alls-
staðar má í þessum sögum
greina óskadraum varnar-
lausrar smáþjóðar: að eiga
eitthvað það undraafl, sem
geti varið hana fyrir ráns-
mönnum. 1 þessum sögum er
líka sagt frá örlögum þeirra,
ræningja, er rifin sundur
milli tveggja birkikróa. Önn-
ur fær kjaftinn úttroðinn af
glóandi smásteinurn, því hún
hafði vísað tsjúd,—en svo eru
óvinirnir oft nefndir,—á felu-
staði Lappa.
Einnig segja Lappar sög-
ur um nokkurskonar huldu-
fólk, seid; það býr í klettum
og getur haft góð áhrif á
veiðiskap, ef menn vinna
hylli þess, hinsvegar þolir það
illa hávaða og skarkala við
híbýli sin. I jörðu niðri búa
dvergar,—tsjakhli, þeir lifa
glöðu lífi og eru mönnum
hjálpsamir. Til eru sögur um
Talla, sem stundum er bjarn-
dýr, stundum nokkurskonar
tröllkarl; Til er saga um
Talla, sem tók sér að konum
karlsdætur þrjár, var sú
yngsta þeirra vitrust og ráð-
kænust, og lét hún Talla bera
þær sysur allar heim aftur í
belg, ógnandi honum með
gamalkunnum orðum: „Ég sé
gegnum holt og hæðir“. Svo
v’ða hafa þau orð farið.
Þá eru margar sögur sagð-
ur um dýr norðursins, ein-
att um refinn slóttuga og
björninn heimska, líka sögur
sem sviku sitt fólk. Ein kona,
sem sveik mann sinn í hendur af hreindýnnn, sagt frá því
að lappastúlkur giftast hre'n-
um, en alltaf fara slík hjóna-
bönd il!a.
Töfrabeinið Nelet
Lappar eiga sérstaklega
frumlega og skemmtilega
þjóðsögu um hamingjudraum-
inn, sem aldrei yfirgefur þjóð-
imar.
Sergevan gekk Iengi um
skóg og túndra og kom að
lokum á slóðir langfeðra
sinna. Þar h'tti hann fyr'r
ævagamla kerlingu. Sergevan
varð fundinum feginn, hneigði
sig tíu sinnum fyrir kerlingu
og gaf henni brauðbita. Sett-
ust þau og átu brauð saman,
tuggði Sergevan fyrir kerlingu
en hún grét í lófa s'nn og
drakk tárin með brauðgraut
þessum. Færðist ylur í líkama
hennar og sofnaði hún vært.
Vaknaði hún, cg tóku þau upp
tal sitt; kom í Ijós, að kerling
var unnusta langa-langa-
langa-langa afa Sergevans.
Því giftistu ekki honum
langa-langa-langa-langa-afa
mínum? spurði Sergevan. Því,
sagði kerling, að segði ég:
það er lieitt, þá sagði liann:
það er kalt, segði ég: ég vil,
þá sagði hann: ég vil ekki.
Og kerlingin grét sárt og
beizklega. Sergevan hrærðist
til meðaum kvunar, fór líka að
gráta. Þá hló kerling við og
mælti: Þvi grætur þú yfir því
sem skeði fyrir þúsund árum ?
Ef hrafnarnir frétta þetta, þá
gera þeir þig að athlægi um
alla túndruna. Sergevan tók
þá einnig gleði sína, og gengu
þau kát til svefns. Þau vökn-
uðu og tóku upp tal sitt, og
bauð Sergevan þeirri gömlu
til byggða með sér. Það vildi
hún ekki, því „hér hefi ég
séð hvert tré vaxa úr grasi,
hér er jafnvel hver smásteinní
mér kær.“
Þá spurði Sergevan: Af
liverju er nú svo fátt um
hreindýr þar sem áður fórui
stórar hjarðir?
Kerling svaraði: Töfrabein-
>ð nelet, sem laðar til sin villi-
hreindýr, hefur verið borið
burt héðan.
Má ekki gera nýtt nelet?
spurði Sergevan.
Allt viltu vita, sagði kerl-
ing og hló.
Og hún sagði honum hvern-
ig gera mætti nýtt nelet. Og
Sergevan gat ekki lengur set-
ið kyrr á sama stað, hljóp
um í óþo’inmóðri kæti.
Alveg ertu hann langa-
langa-Ianga-Iangaafi þinn lif-
andi kominn, sagði kerling og
hló heldur stórkarlalega, enda
leystist hún upp í duft og
ösku. En Sergevan sneri nýr
maður heim til síns fólks;
hann vissi leyndarmál nelets,
þessa töfrabeins, sem dregur
til sín öll hreindýr túndrunn-
ar.
—Það er táknrænt, að þessi
saga varð til á þessum norð-
læga skaga, þar sem Mað-
urinn sáir merk:sgróðri, bylt-
ir fjöllum, hleður borgir og
fremur fleiri stórvirki dag
hvern,—rétt eins og hann
hefði að lokum uppgötvað
leyrdardóm hins eina sanma
Nelets, sem færir honum öll
auðæfi jarðarinnar og gerir
hann fullkominn herra þeirra.
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiHiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiuiiiiiiiiHMiHiiiiiimmiiiiii»»iiiiiiK>ii<iiimimiuitifiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiHiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiuiiiiiiiiiiiiiiimmiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiMiiiiiiiiiiiiiiiimiiimi!imiiiii iiimiimiiiiiiiiimmiiimimiiiiiiimmimiimimemiiimi
og manngildi að 'vera fyrir þjóðfélagi uppi með vinnu skemmstum tíma og þar til
Er nokkurt vit í því aö vilja vera ístenzkur hóndi?
Nú í nokkur ár hafa „for-
ustumenn“ íslenzks landbún-
aðar á skrifstofum í Reykja-
vík verið að sligast undir
þungum áhyggjum af offram-
leiðslu landbúnaðarvara og
aðstoðað dyggilega með ráð-
um um, hvernig auðveldast
væri að draga úr dug og getu
bænda. Þó komst framleiðsl-
an, ef allt er til tínt, aldrei
yfir '1600 hitaeiningar á dag
handa hverjum Islendingi, o:g
allverulega mun á skorta, að
það skili sér til manneldis. Þó
fengum við með gjöfum og
lánum síðastliðin ár 16 þús.
tonn kornmatar í fóðurbæti,
fræðilega séð átti þetta að
skila 37-40 milljónum kg. af
mjólk árlega eða um 350 hita-

einingum á mannsbarn á dag.
Þá er orðið eftir 1250 hita-
einingar, og við okkar veður-
far og atvinnuhætti mun
þurfa til jafnaðar minnst
3250, því erfiðismenn til lands
og sjávar komast varla af
með minna en 4500, ef þeir
eiga að skila fullum afköst-
um. Þetta þýðir svo mikið
sem, að innlend búnaðarfram-
leiðsla fæði 67' þúsund íslend-
inga.
Nú hraðfjölgar mannkyn-
inu og víða ganga lönd úr
sér vegna rányrkju. Nú þeg-
ar þurfa Bacdar.'kjamenn að
flytja inn kjöt og mega ekki
flytja út korn nema með leyfi
stjórnarvalda. Með óbreyttri
stefnu um fólksfjölgun og
landeyðingu þar, er áætlað, að
um 1975 muni þ.eir verða rétt
siálfbjarga með mat. Um
1987 er álitið, að mannkynið
sem heild verði komið að
hungurtakmarkinu með allt
ræktanlegt land á jörðinni
komið í gagn og ræktað eins
og búvísindi nútímans vita
bezt, enda verðum við þá 6600
milljónir á móti 2800 árið
1855.
Einhver kann að álíta, að
hér sé um að ræða sjúklega
bölsýni og illgirnislega hrak-
spá. en það er það ekki frek-
ar en þegar ásetningsmaður
að haustlagi reynir að gera-
léttlyndum bónda skiljanlegt,
að það sé heldur mikil bjart-
sýni að miða ásetning við
það, að 'í byrjun marz muni
vorið ævinlega vera komið hér
í Eyjafirðinum með gras og
sumarhlýju.
Með mögnuðum áróðri er
búið að telja mönnum trú
um, að sjórinn í kringum
landið sé svo ótæmandi gull-
kista, að við munum aidrei
sjá í botninn á henni, og að
hægt muni að slá eign sinni
á miðin eftir þörfum.
Hvorttveggja mun vera
byggt á cskhyggju,' því að
úthafsveiðar munu verða sótt.
ar með síauknum og að lok-
um feilcnaþunga á verksmiðju-
sikipum erlsndra iðnaðar-
þjóða. Tímans tákn er, að
Japanir eru farnir að stunda
veiðar á Norður-Atlanzhafi.
Sjálfsagt er að nytja sjóinn
og afréttarlönd eins og frek-
ast borgar sig. Nú þegar er
svo ástatt á sumarhögum
sauðfjárins sums staðar á
Suðurlandi, að framleiðsla
eykst ekki með auknum bú-
stofni og tilkostnaði, og svo
ier líka að verða méð sjávar-
útveiginn og mun eiga eftir
að ágerast, því veiðitækni er
að komast á það stig, að verk-
smiðjuskip geta veitt fiskinn
og unnið úr honum að fullu
úti á reginhafi jafnauðveld-
lega og á grunnmiðum liér,
og mikið hagkvæmar vegna
þess, að þau geta verið á há-
vertíð allt árið.
Mér virðist að' öllu íhug-
uðu, að ef við ætlum okkur
að lifa sem þjóð í iþessu góða
landi eftir fáeina áratugi, og
ekki bara sem lítilsvirt þjóð-
arbrot hjarandi við sult og
seyru í nokkrum verstöðvum
í kringum landið, þurfum við
að rækta þetta góða land milli
fjalls og fjöru, og sizt af
öllu er það neyðarúrræði, því
óvíða í heiminum mun vera
til ónumið land jafn eðlis-
frjótt, auðræktað og árvisst
til grasræktar og hér, og
heimurinn verður með ári
hverju í brýnni þörf fyrir
matvæli, þegar litið er til
heildarinnar. Meginvandamál-
ið er og verður, að til þess
að koma í veg fyrir að landið
leggist í auðn og þjóðin þar-
afleiðandi flosni unp og verði
eins stödd og Eskimóar á
austurströnd Grænlands fyrir
80 tO 90 áram síðan, þegar
selveiðin brást algerlega
vegna veiða annarra þjóða á
ísnum úti í reginhafi, þá þarf
visst lágmark af viti, vilja
hendi í þjóðfélaginu, og þá sér
í lagi hjá þeim, er hafa
lyklavöldin í því.
Að eðlisfari álít ég sjálfan
mig ekki bölsýnan, en mér
er þvert um geð að vaða
meira í reyk en brýnasta
nauðsyn ber til, enda höfum
við fengið vitið til að komast
hjá að álpast í feigðarflani
fram af kletti bæði sem ein-
staklingar og þjóðfélagsverur,
en þau virðast mér verða
endalok ’íslenzks þjéðernis
með svipuðu áframhaldi og
verið hefur síðustu árin, því
að við, sem höldum þessu
okkar til lands og sjávar, er-
um orðnir það fáir og lítils-
ráðandi, að það þykir mesta
bjargráð að láta okkur ganga
okkur til húðar á sem allra
beitt þrælskipulögðum efna-
hagsaðgerðum, énda virðist
hugarfar og viðhorf Hrafna-
Flóka og þræla Hjörleifs til
Framhald á 10. síðu.
jiiÍOjiíÍljHjiöbiui;
lá'iiáií *»*!'»»• •«»» •*•»!
^-5;: HÍlií :Hti
ÍItíTíIíUU* Í'í MTUíÍí'-" >•»
: ir; i; í ; í t i
Lí
c l ítíHaHiíT:
. •* •».•■»-»»» •••»•• •■»•••»
llÍlnÍŒÍy
Eftir Einor Petersen, Kleif Fjórða grein
I >*-