Þjóðviljinn - 16.12.1960, Side 7

Föstudagrur 16. desember 1960 — ÞJÓÐVILJINN

(T
:V:'tS,f?i|iÆ5í^í?Sv.ví
111

geir Hjartarson, Heimestyrj-
öldin 1939-1945 eftir ÓLaf
Hansson og Siðskiptamenn og
trúarstyrjaldir eftir Sverri
Kristjánsson. Þetta er heldur
fáskrúðugur bókakostur fýrir
heilt lýðveldi og sýnir furðu-
legt tómlæti 'þeirra, sem út-
gáfufyrirtækium og fjármál-
um stjórna. Á síðustu áratug-
um hefur verið ríkjandi mikill
almennur áhugi á sagnfræði
hvarvetna um lönd; aldrei
mun hafa verið gefið út jafn-
mikið af sagnfræðiverkum í
grannlöudum okkar og a'drei
hafa slík rit selzt í jafnstór-
um upplögum. Hér erum við
svo aftarlega á hrossinu, að
við e:gum engin heildarverk
um mannkvnssögu, ef eins
konar glósubókum, sem ætlað-
ar eru til kenns'u í skólum. er
slenpt.. Fvrir 22 árum þýddi
Guðmundur Finnbogason
vasabóka nityáfu af veraldar-
sögu H.G, Weil’s, og þar með
er allt upp talið. Þýðingar er-
lendra sagnfræð:rita, geta ver-
ið góðra gjalda verðar, en
þær eru ekki einhlítar. Hver
þjóð verður að túlka arf sög-
unnar fyrir sjálfa sig, hún
Rætt við Jón Guönason,
sagnfræðing
við allmörg rit og valið það,
sem mér þykir sanni næst.
Ég hef t.d. etuðzt við Fred-
ericia, handbækur um frönsl|u
byltinguna og tímabilið fraÍn
til febrúarbyltingarinnar, en-
þær eru einkum lagðar til
grundvallar við kennslu í
þessu tímabili við háskólann
í Kaupmannahöfn. Þar er
nær eingöngu fjallað um póli-
tíska sögu, iðnbyltingunni er
lítill gaumur gefinn og nær
ekkert greint frá straumum
og stefnum í andlegum efnum.
Ég rek sögu iðnbyltingarinn-
ar, að vísu j allt of knöppu
formi, og greini frá þróun at-
vinnuveganna, áður en ég rek
sögu emstakra landa. Ég tel,
að sá kafli sé nauðsynlegur til
rétts skilnings á stjórnmála-
þróun í þjóðríkjunum. Kaflinn
er ekki settur af neinu handa-
hófi í bókina. Ég hef auðvit-
að orðið að leita til yfirlits-
rita um bókmenntir og l;st-
ir. Annars er aftan við bók-
ina skrá yfir helztu rit, sem
ég hef stuðzt við. Það hefur
verið nckkrum vandkvæðum
Jón Guðnason sagn-
fræðingur. Nýtt mann-
kynssögubindi.
Fyrir, skömmu kom út hjá
Máli óg nienningu nýtt bindi
af mannkynssögu þeirri er Ás-
geir Hjartarson hóf að rita með
miklum ágætum fyrir um það
bil 20 árum; fyrsta bindið
kom út 1943 og annað bindi
1948. Þessi tvö fyrstu bindi
fjalla um fornaldarsöguna
eða mannkynssöguna fram að
þjóðflutningunum miklu, sem
hófust seint á 4. öld. Það
bindi, sem okkur er nú fengið
í hendur er ekki beint fram-
hald af sögu Ásgeirs, heldur
fjallar það um upphaf nýju
aldar, tímabilið frá 1789 til
1848, frönsku byltinguna og
afleiðingar hennar og iðnbylt-
inguna miklu. Þetta er stór-
brotið tímabil, þegar kapítal-
isminn sigrar lénsveldið og
borgarastéttin olbogar sig
ujjp í ráðherrastólana.
Ásgeir Hjartarson var 33
ára, þegar hann sendi frá
sér fyrsta b:ndi mannkynssög-
unnar 1943. Nú er það einnig
33 ára gamall maður, sem
hefur framhald hennar, eftir
að hún hefur legið í dái í 12
ár. Þetta er fyrsta bók höf-
undar, og verður auðsæilega
ekki sú síðasta, ef að líkum
lætur. Það er enginn viðvan-
ingsbragur á rithætti Jóns
Guðnasonar. Þetta er allmikið
verk, 344 síður auk tímatals,
eða atburðaskrár og nafna-
registurs, 368 síður alls. Stíll-
inn er knappur, án málaleng-
inga, skýr og þróttmikill.
Höfundur gengur fálmlaust
að því að rekja höfuðþætti
mannkynssögunnar á ein-
hverju mesta hamskipta-
skeiði, sem yfir veröldina hef-
ur gengið. Þetta er sjálfstætt
verk og persónulegt; með því
hefur höfundur skipað sér við
háborð meðal íslenzkra sagn-
fræðinga.
Þessi Jón Guðnason er ekki
séra, eins og sumir hafa talið.
Jón Guðnason er fæddur í
Reykjavík, sonur Guðna Jóns-
sonar prófessors cg fyrri
konu hans, Jónínu Pálsdóttur.
Hann varð stúdent frá
menntaskólanum hér í
Reykjavik 1947, en fór þá til
Kaupmannahafnar og lagði
þar stund á sagnfræðinám í
tvö ár, 1947 til 1949. Eftir
það stundaði hann nám við
Háskóla Islands samhl’ða
kennslu við Gagnfræðaskóla
Vesturbæjar og lauk cand.
mag. prófi 1957. Hann hafði
sögu að aðalfagi, og fjallaði
lokaritgerð hans í almennri
sögu um Chartistahrevfinguna
ensku, — fyrstu pólitísku
verkalýðshreyfmgu nútímans;
en í ís’andssögu ritaði hann
um Valtýskuna. Hann hefur
því alllengi lagt stund á sögu
19 aldar; bók hans er ekki
hrist fram úr ermi á nokkr-
um mánuðum.
«•»
Almertn saga og íslendingar.
Á ári hverju kemur út all-
mikið magn af bókum á landi
voru, en það væri synd að
segja, að íslendingar hafi
hingað til lagt mikJa rækt við
það að rita um almenna sögu.
Síðustu 20 ár hafa komið út
hér á 'landi ein f jögur rit um
almenna sagnfræði: Stjórn-
má’asaga síðustu 20 ára eftir
Skúla Þórðarson, Mannkyns-
saga 1. og 2. bindi eftir Ás-
verður að skoða cg skynja
atburði veraldarinnar af sín-
um eigin bæjarhól, og hún
verður að hugsa hana og
skilja á eigin máli. Hér virð-
ast útgefendur hins vegar
telja það bezt hæfa fróðleiks-
þörf fslendinga um sagnfræði-
leg efni að fá þeim í hendur
doðranta um kynferðislíf
kónga og drottninga, þótt ver-
öldin sé barmafull af stór-
glæsilegum, vel unnum og
góðum sagnfræðiritum, sem
eflaust fengjust þýdd, ef
eftir væri leitað, og hver læs
maður hefði unun af.
Okkur skortir ekki menn
með áhuga og sérþekkingu í
sagnfræði; það sýnir m.a. rit
Jóns Guðnasonar, en sagn-
fræðinga okkar skortir að-
stöð» til þess að geta sinnt
hugðarefnum sínum. Sagn-
fræðiverk, sem er annað og
meira en endursögn á ein-
hverju er’endu riti, er upp-
skera mikillar vinnu, og sú
vinna hefur hingað til ekki
fengizt greidd á íslandi. Von-
Síðustu tónleikar Sinfóníu-
sveitarinnar voru sérstæðir að
því leyti, að tilætlunin var,
að þeir yrðu sérstaklega
,,léttir“, og ber þv'i sízt að
neita, að sá tilgangur hafi
náðst mjög sæmilega. Strax
fyrsta verkið var ósvikið
léttmeti, „Faeade“ eftir enska
tónskáldið William Walton,
sem nú er því nær sextugur
að aldri, samið er hann var
um tvítugt. Annað verkið á
efnisskrá, sem einnig verður
að telja til hinnar léttari teg-
undar, „Furur Rómaborgar“
eftir ítalann Respighi, skilur
mun meira eftir í huga hlusþ
andans. Þá voru að lotkum
andi verður Jóni Guðnasyni
kleift að ljúka bók um síðari
'hluta 19. aldar, áður en mörg
ár líða. '
„Atburðir lifa ekki sjálfstæðu
l£fi“.
Ég íagði leið mína heim til
Jóns Guðnasonar til þess að
leita tíðinda um sköpunar-
sögu bókar hans. Hann kveðst
snemma hafa fengið áhuga á
sögu Bandaríkjanna og hinnar
alþjóðlegu verkalýðshreyfing-
ar og eftir þeim brautum
hefði sig borið að almennri
fróðleikssöfnun um sögu 19.
aldar. „Annars hefur mér
ávallt leiðst samhengislaus
fróðleikstíningur, sem stund-
um gengur undir nafninu
sagnfræði. Ég hef verið að
reyna að gera sjálfum mér
gre’n fyrir þróunarferli sög-
unnar, greina samleik at-
vinnuhátta, stjórnmála og
andlegs lífs í sögunni á upp-
hafsskeiði hinnar nýju aldar,
sem bók mín fjallar um. Ég
hef reynt að gera lesandanum
tvö dæmi um „sinfónskan
jass“ eftir Bandaríkjamann-
inn George Gershwin, þennan
grunnfærna höfund, sem þó
verður ekki neitað um það,
að hann gat stundum fundið
skemmtilegar og jafnvel sér-
kennilegar hugmyrdir. Hinn
ungi píanóleikari Ásgeir Bein-
teinsson gegndi einleikshlut-
verkinu í hinu fyrra þessara
tónverka, en það var hin
fræga „Rhapsody in Blue“
Tckst Ásgeir flutningurinni
mjög vel, hvað sem jass-sér-
fræðingar kumia annars að
segja, um stílinn.
— Við það er svo sem
ekkert að athuga, þó að Sin-
ljóst, að atburðir lifa ekki
sjálfstæðu lífi, ef svo mætti
að orði komast, heldur eru
þeir hlekkir í lengri keðju
orsaka og afleiðinga. Það
skiptir öllu máli að skilja for-
sendur atburðanna, hvort sem
þeir birtast í bókmenntum
eða á vlgvöllum. Hinn marg-
slungni orsakavefur er það,
sem gerir söguna skemmti-
lega og lifandi frá mínu sjón-
armiði, en auðvitað er ég ekki
til frásagnar um það, hvern-
ig mér hefur tekizt að grund-
valla atburðina, gera þá skilj-
anlega. Ég hef reynt að láta
alla aðalþætti þjóðfélagsins
koma fram í tengslum hvern
v:ð annan og í sem réttustum
hlutföllum eftir mínu mati“.
Hefurðu ekki lagt eitthvað
sérstakt erlent rit til grund-
vailar, tekið þér það til fyrir-
myndar?
„Ég held, að mpr séóhættað
segja, að svo sé ekki. Hér
er auðvitað ekki um neinar
frumrannsóknir að ræða af
minni hálfu, en ég hef stuðzt
fónSusveitin efni til hljóm-
leika af þessu tagi rétt einu
sinni. Hitt væri áhyggjuefni
ef á þetta bæri að líta sem
merki um eruhverja stefnu-
breytingu hljómsveitarinnar í
undanlialdsátt. Hljcmsveitar-
stjórar þeir, sem starfað hafa
með sveitinni hingað til, hafa
jafnan fylgt )teirri stefnu að
gera allháar krcfur um verk-
efnaval. Þess er að vænta,
að Bohdan Wodiczko hvarfli
ekki frá þe’rri stefnu. Vér
höldum ekki uppi sinfóníu-
sveit hér í borg með ærnum
tilkosWaði og nærri því um
efni fram í þeim tilgangi að
mata hlustendur á léttmeti,
sem þeim er sízt af öllu neitt
torgæti á þessum tímum út-
varps og hljóðritaðrar hljóm-
bundið að ná í nauðsynleg
he’mildarrit, og stundum hef-
ur mér ekki tekizt að ná í
bækur. sem ég taldi mér
nauðsvnlegar; t.d. eru hér ekki
ti.l nein nútímarit um sögu
Tvrkjaveldis. Annars hefur
Geir Jónasson bókavörður. sem
er kunnugastur sagnfræðirit-
un á okkar dögum, revnzt
mér hin mesta hjálparhella“.
Tibtandið í Fralddandi.
Frönsku bvltingarleiðtog-
amir eru allumdeildir menn
flest’r enn í dag. Við fi’ótan
lestur virðist mér, að iþér hafi
tekizt að gera þá mannlegri'
en maður á oft að veniast í
yfirlitsritum. Ertu viss um að
ski'n’npur þinn t.d. á Danton
og Robespierre sé réttur?
„Þeaar ég las fyrst í
menntaskóla um frönsku bylt-
inguna. þá skildi ég ekkert
í því. bvað allt þstta tilstandi
þarna úti í Frakklanii átti
að fvrirst’Ila. Síðan hef ég
verið að revna að setja, bað
í rét.t «amhengi við fortíðina
og þtóðfélaesbróunina í ’and-
inu. Bv’tinein er stórvæeileg-
asti atburður sem gerzt hefur
í sögu Vestur-Evrónu, bótt
hún eiei sér forleiki í Hol’andi
og Enelandi og iafnvel, vestur
í Bandaríkinnum; þetta ,er
bv.ltina- hnrearastéttarinnar og
boðar valdatöku hennar. Að
nokkru Jevti mætti seeia að
franska bylt'ngin hefði sama
Framhald á 10. síðu
listar. Tilgangurinn er ein-
mitt alveg gagnstæður. Og
þess vegna mun Sin.fóníusveit-
in aldrei geta sett markið of
hátt. B. F.
Ásgeir Beinteinsí.on }
TónEeikar SinfÓDÍusveitarÍBiiujr