Þjóðviljinn - 31.12.1960, Blaðsíða 6

3). — í»JÓÐVILJINN — Laug'ardagur 31. desember 1960

Úterefandi: Sameíningarflokkur alþýðu — Sósíalistaflokkurinn. —
Ritstjórar: Magaús Kjartansson (áb.), Magnús Torfi ólafsson, Sig-
urður Guðmundsson. — Fréttaritstjórar: ívar H. Jónsson. Jón
Bjarnason. — Auglýsingastjóri: Guðgeir Magnússon. — Rltstjórn,
aísreiðsla, auglýsingar, prentsmiðja: Skólavörðustíg 19. — Sími
17-500 (5 línur). - Askriftarverð kr. 45 á mán. - Lausaspluv. kr. 3.00.
Prentsmiðja Þjóðviljans,
•.v.vlvXvMv
Við áramót
¥Tm þessi áramót eru engir bjartsýnir á íslandi
nema sósíalistar! Þegar þessi orð voru
sögð nú fyrir nokkrum dögum og segjandinn innt-
ur eftir því hvað í þeim fælist, reyndist hann hafa
lagt í þau fremur þrönga og beina merkingu.
Hann áleit stjórnmálaástandið slíkt, að af því
hlytu að leiða verulegar breytingar á þjóðmála-
skoðunum fólksins. Þær breytingar yrðu ekki
nerna á eina leið, a.m.k. í bæjunum: Sjálfstæðis-
flokkurinn og Alþýðuflokkurinn hlytu að stórtapa
fylgi, og sósíalistar hlytu að vinna. Alþýðuflokk-
urinn gæti aldrei losað sig úr því afturhaldshelsi
Sem hann hefði sjálfviljugur lagt á sig, hann gæti
hldrei framar öðlazt tiltrú alþýðufólks né talizt
verkalýðsflokkur. Og Sjálfstæðisflokkurinn væri
orðinn að viðundri fyrir „viðreisn“ sína, langt inn
í raðir hans blöskri mönnum útkoman, er flokkur-
inn fékk loks langþráð tækifæri að ráða stjórnar-
stefnunni einn að heita má um tveggja ára skeið,
árin 1959 og 1960.
E'
ekki einmitt sósíalistar svartsýnastir
um þessi áramót, kynni einhver að
Sólveig heitir hún, og er
jkráð Hansdóttir í kirkjubók-
unum. Fædd er hún. í Tröð í
Álftafirði 1879. í Hnífsdal
íefur hún búið meirihluta æv-
nnar.
— Segðu okkur, Sólveig,
jfljl ’ivernig húsakynni voru þegar
•Ojl þú varst krakki inni d Álfta-
íÓh firði7
— Þegar ég var ung, voru
húsakynnin alstaðar torfbæ-
ir, nema svokölluð „Byrða“
á Kambsnesi (yzta bænum
sunnan Álftaf jarðar, nú í
rtjj eyði), en þessi Byrða var
itj gestastofa úr timbri, sem
íjn byggð var áföst við baðstof-
una. Ég var um tíma á Kambs-
HH nési, þegar ég var ung, hjá
Sigfúsi móðurbróður mínum.
a
Við þjóðveginn á sjávarbakka þeim, er Hreggnasi neínist í Hníísdal, býr
gömul kona í litlu húsi. Þegar hún fæddist, mútaði faðirinn dönsku yfir-
valdi til að mega sverja fyrir faðernið, fór svo til Ameríku — og hann var
ekki einn þeirra, sem aftur komu. Endur fyrir löngu var hún vinnukona inni
við Djúp, bar til hún gerðist fanggæzla í verbúðunum á sjávarmölinni neð-
an við húrið í Hreggnasabrekkunni, en týndir munu nú vaskkassarnir, sem
hún braut ísinn af, áður hún hæfi fiskþvottinn á morgnum.

’n eru
allra
; spyrja. Hafa aðrir málað ástandið nú dekkri lit-
; um? Hafa aðrir sýnt skýrar hve þrengt væri að
íslenzkri alþýðu á þessum vetri, kjör hennar
rýrð af óprúttnum stjórnarvöldum sem starfi í
umboði erlendra ríkja og erlends fjárglæfra-
í -yalds? Drýgði ekki Þjóðviljinn þá höfuðsynd,
! kð birta leiðara á jólunum um atvinnuleysið?
jívernig má slíkt mat á ástandi þjóðarinnar og
fovo skuggalegur jólaboðskapur samrímast þeirri
fullyrðingu, að sósíalistar séu einir manna á Is-
landi bjartsýnir um þessi áramót? Nema þá að
'samþykkja eigi gamla áróðurinn að sósíalistar
gleðjist yfir því þegar allt sígur á ógæfuhiið í
þjóðfélaginu, eins og Morgunblaðið og Vísir hafa
rvuddað á í þrjátíu — fjörutíu ár!
MTverjir eru þessir sósíalistar? Er það lítil klíka
í Reykjavík eins og afturhaldsblöðin segja,
ósnortin af öllu því sem gerist í þjóðlífinu nema
einhverjum fáránlegum valdadraumum? Nei, ís-
lenzkir sósíalistar eru stór hluti íslenzku þjóðar-
innar, fólk sem lifir og stríðir, heyr harða lífs-
baráttu um allt land, finnur á heimilum sín-
um hverja breytingu í þjóðlífinu til bættra
kjara eða rýrnandi. En sósíalistar, íslenzkir sós-
íaiistar og annarra þjóða jafnt, eru bjart-
sýnismenn tuttugustu aldarinnar. Þeir sjá fram-
úr erfiðleikunum, þeir sjá lengra en í þrenging-
arnar sem hrynjandi auðvaldsskipulag býr þjóð-
unum, þeir þekkja ráðin til* að yfirstíga erfiðleik-
ana, til að koma á réttlátu þjóðskipulagi, þar
sem afnumin er fátækt og arðrán manns af
manni. Sósíalistar vita, að öngþveitið og fá-
taektin sem íslenzka afturhaldið er að reyna að
sökkva þjóðinni í verður ekki varanlegt, að ís-
lenzk alþýða, að öll heilbrigð öfl þjóðarfnnar
ihljóta að samfylkja til að beina íslendingum á
ný á sóknarleið til sannra framfara, til menn-
ingar og velmegunar, til þjóðfélagslegs réttlæt-
is, — burt úr bölvun fátæ'ktar og „viðreisnar“-
svartnættis.
f»ess vegna eru sósíalistar einnig bjartsýnir um
*■ þessi áramót. Þeir sjá leiðina til bjartrar
framtíðar, og vita að hún verður farin.
xta
ua
Sólveig („Iíansilóttir“) Magnúsdóttir.

Hann var ríkur maður. átli
Súðavík, Kambsnes o. fl. jarð-
ir og eitthvað af bátum. Síð-
ar varð hann geðveikur og
tapaði þá öllu sínu. Konan
hans vildi ekkert vinna að
sínu og taldi hann nógu ríkan
til að bera hana á liöndum sér.
Já, hann var látinn ráfa um,
eins og skepnan, eftir að hann
varð geðbilaður, og þó lagði
hann nóg með sér, til þess að
hirt væri um hann.
í æsku var Sólveig á ýms-
um stöðum i Álftafirði: Svart-
hamri, Hlíð, Svarfhóli og e.t.v.
víðar, en lengst af í Súðavík,
en þá sögu rekjum við ekki.
— Hvað var vinnukonu-
kaupið í 'þínu ungdæmi?
— Ég var á 17. ári, þegar
ég fluttist að Svarfhóli, en
þar var ég ekki lengi, en fór
til Súðavíkur og gerðist. þar
vinnukona. Þá setti ég upp
25 kr. — næsta ár 30 kr. og
þegar ég fór að Tröð fékk ég
40 kr.
— Var vinnan mikil?
— Já, stúlkurnar voru látn-
ar vinna í þá daga.
— Ekki hafið þið róið?
—• Jú, þegar ég var ung
stúlka í Súðavik, réri ég með
húsbónda mínum í Djúpið, —
hann hafði ekki aðra sjómenn
sumarið það. Við vorum bara
tvö á bátnum. Næsta sumar
rakaði ég eftir tveimur kaupa-
mönnum, — ég segi ekki, að
þeir hafi verið duglegir.
-— Fenguð þið ekki föt,
auk kaupsins?
— Jú, ég fékk skó og eitt-
hvað af sGkkum, en önnur
föt lagði ég til sjálf.
•— Varstu lengi í Álftafirði?
-— Eftir þessi ár, sem ég
sagði þér frá, fór ég til Flat-
eyrar og var vinnukona þar
í eitt ár. Þaðan fór ég til ísa-
fjarðar og var þar nokkur
ár. —• Ilingað mun ég hafa
komið eftir 1906.
— Þú hlýtur að muna eft-
ir hvalstöð Norðmanna á
Langeyri? Var ekki mikil
vinna hjá þeim þar?
— Jú, ég man eftir þeim.
Þeir voru bæði á Langeyri
og Dvergasteinseyri. Það var
allt myndarlegt, sem þeir
framkvæmdu þar. Það var
ágæt vinna hjá þeim á tíma-
bili, en annars voru mjög
margir Norðmenn þarna í
vinnu. Seinna urðu þarna síld-
arstöðvar. Og þá var þriðja
síldarstöðin á Hatteyri.
— Hefur þú ekki komið í
Álftafjörð síðan þú fórst
þaðan ung?
— Jú, ég fór nýlega inn I
Álftafjörð. Hann var enn
mjög fallegur, baðaður í sól
og blakti ekki hár á höfði,
þegar ég sá inn i hann.
Sólveig er skráð Hansdóttir
í kirkjubókunum, en þegar
spurt er nánar um þann Hans,
kemur í ]jós, að ættfræðing-
unum myndi hált á þvi nafni.
— Faðir minn 'hét réttu
nafni Magnús og var Jónsson,
— bróðir Gísla skálda í Bol-
ungarvík. Magnús keypti af
Fensmark sýslumanni að
mega sverja fyrir mig. Seinna
fór hann svo til Ameríku. Þeg-
ar ég var 17 ára, stöðvaði
mig einusinni ókunnur maður
á götu á ísafirði og spurði:
Hverra manna ert þú stúlka
miri? Ég svaraði því. Þá
spurði hann mig frekar um
hagi mína, og eftir að liafa
spjallað stund um ýmislegt,
sagði hann, eins og annars
hugar: Guð fyrirgefi honum
Magnúsi bróður mínum, að
hafa svarið fyrir þetta barn.
Á eftir var mér sagt, að Gísli
skáldi hefði verið að tala við
mig.
-— Hvað fórstu að gera
eftir að þú komst hingað?
— Ég byrjaði í fiskvinnu
í verbúðunum gpmlu —þótt
þær væru raunar ekki manna-
thýsi. Maður var að reyna að
ieggja fjalir í gólfið, til þess
að ganga á. Þar var ég fang-
gæzla. ■
-— Kaup'ð?
■— Kaupið var einhver
línustúfur. — Þ.e. aflinn af
,,stúfnum“.
—7 Hjá hverjum vannstu
hér ?
— Ég byrjaði hjá Valdimar
i Heimabæ, og'einnig var ég
hjá Jónasi á Bakka, bróður
hans.
í framhjáhlaupi kemst ég
að þvi, að Sólveig byrjaði
fiskþvott eftir að hún varð
ekkja og spyr hana því um
þá vinnu.
— Þá var fiskurinn þveginn
hér úti á kambi undir beru
lofti. Það var byrjað að vaska
í apríl.
---Var ekki stundum ikalt
að þvo þarna úti?
— ’ Jú, það var oft svell á
fiskkörunum, svo að byrja
varð á því að brjóta ísinn af
þeim, þegar við byriuðum að
vaska á morgnana. Þetta var
tímavinna. —. Annars var
fiskvaskið oftást framkvæmt
I akkorði — aðallega af kon-
um.
— Hvaða atburður er þér
minnisstæðastur héðan frá
Hnífsdal ?
— Það er mér minnisstæð-
ast, þegar 18 ma^ms fórust
hér í einu í snjcflóði árið
1910. Þeir voru allir grafnir
í sömu gröf, nema eina dreng-
ur. Hann fannst ekki strax,
en rak af sjó síðar. Ég man
það enn. Þeir lögðu hann á
verbúðarhorðið lijá mér, þeg-
ar þeir 'komu með hann.
— Var ekki oft þrörtgt í
búi?
— Ojú, stundum var svo.
Hér var e;nu sinni nöntunar-
félag 'í Hnífsdal. Við pöntuð-
um fyrir 100 kr. Það var
töluvérð vara, sem þá fékkst
fyrir 100 kr. Svo kom sá
drottins dagur, þegrar átti að
borga pöntunina. Við gátum
ekki borgað þá, það sem við
liöfðum tekið út. Þeir komu
því og sóttu það heim til
okkar. Þetta var að hausti,
og þetta átti að vera vetr-
Laugaxdagur 31. desember 1960 — ÞJÖÐVILJINN — (7
arforði. Við höfðum fóstur-
böm, dreng og stúlku, og
móður mina á framfæri.
— Var mamma þín á elli-
árunum hjá þér?
— Já, mamma, Elínborg
Einarsdóttir af Lamyadals-
strönd, var 11 ár í 'kör, og
af þeim tíma var hún 6 ár
hjá mér. Það drógust sam-
a n á henni hendurnar, —
þær krepptust, eftir þrældóm-
inn við að hreinsa dúninn
hjá þeim r'iku.
— Hvar hreiinsaði hún dún ?
— Mamma var hjá beim
herrum, sr. Sigurði í Vig-ur
og fleirum. Hún fék,k þar tvö-
falt kaun þá eða 24 kr. yfir
árið. Það var ekki að furða,
'þctt efnH blessuðust hjá
þessum ríkisbubbum. Dún-
hreinsun var hin versta
vinna . . . nei, hún hafði ekk-
ert, nema hendurnar til að
hreinsa dúninn, og sagði, að
■það hefði fa.rið verst með
fineiirna á pér að krafla á
rimlunum við hremivunin.a;
bað var enp-in furða bólt
hendumar á henni krenntust.
— Geturðu ekki eitthvn*ð
saet mér af fyrstu kjaradeil-
unni hár ?
— Jú, bað ver verkfall
liér 1927. Það stóð um við-
urkenningu á verkalýðsfélag-
inu, sem var nýstofnað, og
5 aura hækkun á tímakaupi.
Atvinnurekendur höfðu fram
að því skammtað kaupið, og
ætluðu að lækka það.
— Urðu mikil átök?
— Þeir voru stöðvaðir við
útskipum. Konurnar fjöl-
menntu, þeigar átti að fara
að skipa út og röðuðu sér
fyrir fiskpakkana. Þóra Guð-
mundsdóttir var stór og sterk
og stóð við stafninn, þegar
yegna kröfu frá bönkunum á
fsafirði yrði öilum verzluaar-
búðum í Hnífsdal iokað, með
an verkíall væri I þorpinu.
Þorvarður Sigurðssori hafði
þá líka verzlun og útgerð.
Marnrna lians fór til hans
og spurði hann, hvort hann
ætlaði að fara að loka og
svelta fólkið og hað hann
gera það ekki. Vertu róleg,
mamma mír/, svaraði hann,
ég loka ekki. Hann neitaði
að loka verzlunarbúðinni og
hafði brauðbúðina opna í
verkfallinu. Hann var Tika sá
eini, sem fékk uppskipun,
meðan á verkfallinu stóð.
— Þú hefur verið í verka*
lýðsfélaginu ?
- — Já, vitanlega vár ég
einn af stofnendum þiass, og
síðan hef ég lengstaf sótt
fundi í því og tekið þátt í
störfum þess.
-— Og hvernig fór deilan?
— Félagið var viðurkennt
sem samningsaðili. — við {
sigruðum.
J. B.
W *
l>ai>nig var til
kynningin, er í
lialdið festi á
símastaur er það
hugðist svelta
Hnífsdælmga til
hlýðni. Texti
þessa plaggs er
svohljóðandi:
„Með því að
lánastofnanir á
ísafirði hafa tiÞ
lcynnt oss, að
allar útborganir
frá bönlcunum
okkar ve.gna verði s!öðvaðar og jafnframt fyrirskipað að loka sölubúðum og íshúsi, þá
leyfum vjer oss að tilkynna, að sölubúðum okkar og ísliúsi verður lokað fyrst um sinn.
Hnífsdal 1. apríl 1927 — Jónas Þorvarðsson, Hálfdán Hálfdánsson, Valdimar Þorvarðs-
son V. B. Valdim., f/h d/b Guðm. Sveinsson ar — Einar Steindórsson“. j
Hálfdán í Búð ætlaði að fara
að skipa út. —- Hann varð
,frá að hverfa, — Það var
ekki skicað út.
-— Hvemig er það, var það
ekki þá, sem íhaldið ætlaði
að svetta yk&ur ti-1 hlýðni?
— Jú. Útgerðarmennimir
áttu verzlanimar l’lka og úti-
búið, og þeir festu upp t’l'
kynningar á staura um, að
Gömul verbúð í Hnífsdal.
fanggæzla. Það mun vera
brekkunni til hægri.
I einni slíkri verbúð rar Sólveig
liús Sólveigar sem sér á uppi í
Á morgun verður Jón ívars-
son íyrrv. framkvæmdastjóri
sjötugur. Hann er því einn
þeirra manna, er tilheyrir
þeirri kynslóð, er upp var að
vaxa um aldamótin síðustu og
hefur tekið þátt í og fylgzt með
öllum þeim miklu breytingum,
er orðið hafa ó þjóðlífi okkar
og atvinnuháttum um hálfrar
aldar skeið.
Jón er fæddur á Snældubeins-
stöðum í Reykholtsdal 1. jan.
1891. Voru foreldrar hans
hjónin ívar Sigurðsson og Rósa
Sigurðardóttir, er þar bjuggu.
Hann mun sneínma hafa fýst
að leita sér meiri menntunar
en barnafræðslan veitti, því
mjög ungur gekk hann í Al-
þýðuskólann á Hvitárbakka og
útskrifaðist þaðan 1907. Eftir
það gerðist hann barnakenn-
ari í sveitum Borgarfjarðar og
stundaði kennsluna ásamt öðr-
um störfum til 1913, en þá hóf
hann nám við Verzlunarskól-
ann í Reykjavík. Þaðan lauk
hann prófi 1916, en hafði þó
stundað kennslu einn vetur af
þeim tírria.
Árið 1917 gerðist Jón starfs-
maður hjá Kaupfélagi Borg-
firðinga og var það til 1921, en
þá gerðist hann framkvæmda-
stjóri Kaupfélags Austur-Skaft-
fellinga. Því starfi gegndi hann
t'il ársins 1943 er þau hjónin
fluttust til Reykjavíkur. Litlu
s'ðar tók hann við fram-
kvæmdastjórn Grænmetisverzl-
unar ríkisins og Áburðarsöl-
unnar. Þegar Innflutningsskrif-
stofan var stofnuð, var hann
annar af forstjórum hennar og
hólt því starfi þar til hún var
íögð niður.
Einnig hefur hann lengi átt
sæti í stjórn Sambands ísl.
samvinnufélaga og alþingis-
maður Austur-Skaftfellinga var
hann árin 1939—1942.
Sem að líkum lætur gefur
upptalning sem þessi ekki
nerna yfirborðsdrætti úr starfs-
ferli eins manns. En nokkuð þó
til að sýna að hér er um að
ræða mann, sem ekki hefur
verið verklítill um ævina.
Eins og fyrr er á minnzt er
Jón ívarsson einn af aldamóta-
kynslóðinni, þeirri kynslóð,
sem tók við bæði landi og at-
Jón ívarsson.
vinnuvegum þjóðarinnar í
fullkomnu frumbýlingsástandi,
en jafnframt á þeim tíma, er
verulega var að rofa til i sjálf-
stæðisbaráttu hennar. Það var
einmitt á fyrstu áratugum
þessarar aldar, sem lagður var
grundvöllur að þeim atvinnu-
framförum, er sett hafa sinn
svip á íslenzkt þjóðlíf hin síð-
ari ár. Jafnframt því sköpuð-
ust ný viðhorf í innanlands-
málum öllum, er skiptu þjóð-
inni í stjórnmálaflokka um
dægurmálin á allt öðrum grund-
velli en áður hafði verið. Jón
gerðist snemma þátttakandi í
þeirri baráttu, og af því hlaut
að leiða það að um hann stæði
nokkur styr, a.m.k. á köflum.
Framh. á 10. síðui