Þjóðviljinn - 31.01.1961, Blaðsíða 7

— MÓÐ.WLiJINt'f — ÞrlðjudagTi.f ' 31í'- jaTi4aí";198l' -
EæiSííi3Íff£3S®^IS@*Œj®.
■Þriðjud%gnir31s f: jau-ítajf' 1961i — ÞJéfttJHiJIÍSNI
ÚtRefandi: Samelnlngarflokkur alþýðu — Sóslallstaflokkurinn. —
RltsWórar: Magnús KJartansson (áb.), Magnús Torfi Ólafsson, Slg-
urður Guðmundsson. — Fréttaritstjórar: ívar H. Jónsson, Jón
BJarnason. — Auglýslngastjóri: Guðgeir Magrússon. — Ritstjórn.
aígreiðsla. auglýsingar, prentsmiðja: Skólavörðustíg 19. — Simi
17-500 (5 línur). - Askriftarverð kr. 45 á mán. - Lausasöluv. kr. 3.00.
Prentsmiðja ÞJóðviljans.
.52
Mikilsverður sigur
ng 17' osningaúrslitin í Dagsbrún eru mjög athygl-
isverð staðreynd, því segja má að ný straum-
§hvörf hafi orðið í félaginu. í kosninguyn á und-
anförnum árum hafa breytingar ekki orðið stór-
felldar, þótt vinstrimenn hafi jafnt og þétt sig-
is=5 ið á um skeið, og ekki eru ýkjamörg ár síðan
munurinn í allsherjarkosningum var aðeins um
jSr. 400 atkvæði. En nú má segja að orðið hafi stökk-
!*r breyting; A-listinn fær langtum hærri atkvæða-
;§§■ tölu en nokkru sinni fyrr, yfir 70% gildra at-
kvæða, en hlutfallslegt fylgi B-listans minnkar
verulega. Og þetta gerist í kosningum sem eru
sóttar af ofurkappi og þar sem afturhaldsflokk-
arnir beita hinum fullkomnustu kosningavélum
sínum, ótakmörkuðu fjármagni og annarri for-
réttindaaðstöðu. Það hlýtur að verða mönnun-
um í stjórnarráðinu mikið íhugunarefni að
stjórnarflokkarnir báðir, sem höfðu drjúgan
meirihluta í Reykjavík í síðustu þingkosning-
um skuli aðeins fá 664 atkv. í forustufélagi al-
n þýðusamtakanna á íslandi — eða rúm 300 at-
—“ kvæði hvor — á sama tíma og ,,kommúnistar“
fá 1584 atkvæði.
ÞJOÐLEIKHUSIÐ:
S3
,etta er ekki sízt athyglisvert sökum þess að
kosningarnar snerust um kjaramálin, þær
kröfur sem Dagsbrún hefur borið fram til at-
vinnurekenda. Á þetta var lögð áherzla hér í
blaðinu og ekki síður í málgögnum ríkisstjórn-
arinnar. Fyrirsagnir Alþýðublaðsins í fyrradag
Eum Dagsbrúnarkosningarnar voru á þessa leið:
„Vilja verkamenn langt verkfall — Kjósið gegn
s verkfalli“, og í meginmáli sagði svo: „Vilja
verkamenn í Dagsbrún kjósa yfir sig langt verk-
mS. fall. Það gera þeir ef þeir framlengja völd
kommúnista í Dagsbrún ... fái þeir enn að halda
jj|* völdum í Dagsbrún munu þeir steypa verka-
mönnum út í langt verkfall við fyrsta tæki-
færi .... Verkamenn í Dagsbrún hafa fengið nóg
af slíkum æfingum kommúnista ... Þess vegna
•jjf munu þeir snúa baki við kommúnistum í Dags-
53! brún og fylkja sér um B-listann“. Og Morgun-
blaðið sagði á sama hátt í stórri fyrirsögn:
,,Verkamenn í Dagsbrún: Kjósum gegn pólitísku
verkfalli kommúnista“ og hélt áfram: „Það er
öruggt, að úrslit Dagsbrúnarkosninganna munu
ráða mestu um það, hvort kommúnistar treysta
sér til að hefja alvarlegt pólitískt verkfall á
næstunni eða ekki. Vilja sinn í þessu efni geta
verkamenn sýnt við kjörborðið nú um helgina“.
Stjórnarblöðin beittu þannig í senn eggjunum
og hótunum til þess að reyna að fá verkamenn
til að falla frá réttarkröfum sínum og gefast
upp í stjórnarkjörinu. Og skrifin sýna að aftur-
haldsflokkarnir gerðu sér vonir um stórfelldan
árangur; blöð þeirra ræddu um það í alvöru að
stjórnarskipti gætu orðið í Dagsbrún.
jsi í
8j:
á
m
l|
Vferkamenn hafa nú svarað fyrir sig á eftir-
fminnilegasta hátt. Þeir ihafa skipað sér um rétt-
lætiskröfur sínar af meiri einhug en nokkru
xí, sinni fyrr. Með samstöðu sinni hafa þeir búið
jil vel í haginn fyrir þá sókn sem framundan er,
att því jafnvel ráðherrar og atvinnurekendur læra
af revnslunni og þreytast á því að berja höfði
við stein. — m.
srt
34
tÍTt
U3
Helmer biskup: Yalur Gíslason og verjandi leikinn af Kobert
Arnfinnssyni.

i
•%
tnd
’ztv
öíi
nrr.
cir
II
iEI
St5
BW
a
^3
Þjóðleikhúsið flytur í fyrsta
sinni verk norsks samtíma-
skálds og hefur ekki farið
húsavillt að því ætla má; hug-
tækara leikrit norskt frá síð-
ustu árum en „Þjóna drottins"
mun torvelt að finna.
Axel Kielland er sonarsonur
stórskáldsins fræga og skipaði
sér ungur í fremstu röð
norskra blaðamanna, ég var
einn þeirra mörgu sem dáðu
hann á þeim árum vegna stíl-
snilldar, gáfna og sérstæðrar
vígfimi. Síðan hefur hann sam-
ið sö.gur og sjónleiki og fjall-
að um vandamál samtímans í
öllum verkum sínum, lýst æsi-
legum atburðum og sterkum
átökum líðandi stundar; við-
horf blaðamannsins eru honum
jafnan efst í huga.
„Þjónar drottins" var frum-
sýnt fyrir fimm árum og vakti
mikla og auðskilda athygli í
Noregi og Sv’þjóð, en uppi-
staða leiksins mál Helanders
biskups hins sænska sem
dæmdur var frá embætti eftir
löng og ströng málaferii, en
eins og rétt er og skylt er
hneykslismál þetta ítarlega
rakið í leikskránni. Sjálfur.
skrifaði Kielland fréttir af
réttarhöldunum og hefur vafa-
laust reynzt öðrum vökulli í
starfi, um það ber leikrit hans
ljóst vitni. Útþnur hins al-
ræmda sakamáls þræðir hann
af nærri ótrúlegri nákvæmni,
glöggsýnn og gagnorður í bezta
lagi, en skapar söguhetjur sín-
ar og örlög þeirra að eigin
vild og afhjúpar sakleysi og
sekt á frumlegan hátt, hefur
efnið á sínu valdi. Og inn í
mál biskupsins flétt.ar skáld-
ið þeim hatrömu deilum sem
löngum hafa geisað í heima-
landi hans á milli frjálslynds
kristindóms og hins svartasta
afturhalds, deilum sem óþekkt-
ar mega kallast hér á landi á
okkar dögum. „Ó kirkjunnar
hornsteinn, þú Helvítis bál,
þú hræðslunnar uppsprettan
djúpa“ kvað Þorsteinn Erlings-
son forðum, en trúin á hel-
víti og eilífar kvalir fordæmdra
er hornsteinn guðs kristni í
Noregi enn í dag, starblindir
ofstækismenn halda þióðkirkj-
unni norsku í helgreipum og
beita yfirgangi og andlegri
kúgun. Axel Kielland heldur
merki frjálslyndis og biartsýni
hátt á lofti, en dæmir ekki:
fulltrúar beggja stefna beita
lítt drengilegum ráðum þegar
svo ber undir, eru mannlegum
breyzkleikum háðir.
En sagan er ekki öll sögð
enn. Skáldið hefur háleitan
bóðskap að, flytja, þann að
þjónar drottins eigi að bera
yfirsjónir meðbræðra sinna er
í nauðir rekur, taka kross
eftir Axel Kielland.------Leikstjóri: Gunnar Eyjólfsson
frelsarans á herðar sér og
fylgja honum — barátta sú
sem biskupinn heyr i lokin við
samvizkuna í brjósti sér og sú
örlagaríka ákvörðún sem hann
tekur þá er í raun og veru
kjarni leiksins. Helmer biskup
er glæsilegur og gáfaður mál-
svari hinnar björtu trúar og
miklum mannkostum búinn, en
um leið svo metorðagjarn.
valdafíkinn og sjálfhverfur að
börn hans vilja tæpast Við
hann kannast, herskár .og ,ó-
væginn og ekki vandur að ráð-
um. Hann er saklaus dæmdur
frá embætti og æru. en á þess
kost að hreinsa mannorð sitt
á síðustu stundu, og kýs þá
heldur að taka á sig sök hins
lícilhugaða og brjóstumkennan-
lega einkaritara síns, kýs písl-
argönguna heldur en glata sál
sinni, verður að nýjum manni
og betri. Leiklausnir þessar eru :
áhrifamiklar og snjallar á ýmsa
lund, en skiót og gagnger
sinnaskipti biskups þó með
nokkrum ólikindum og ákvörð-
un hans má einnig draga í
efa. Dómsmorð er dómsmorð,
og spyrja má hvort hin andlega
volaða skrifstofústúlka sé ekki
jafnilla komin' hvom kostinn
sem biskupinn tekur, og hvort
það sé réttlætanlegt að hann
fái hinum svæsna fulltrúa
myrkravaldsins embættið í
hendur. Þannig má ræða og
deila um skoðanir höfundar og
úrslit mála, en það er ko^tur
á leiknum og ekki galli.
Skáldverk sem greina frá
umdeildum atburðum liðandi
stundar vekja að sjálfsögðu
mikla eftirtekt í fyrstu, en
eiga á hættu að fyrnast og
gleymast er stundir líða. Ég
hygg að „Þiónar drottins" fái
staðizt ágang áranna, enda
skirskotar leikritið sýnilega til
íslenZkra áhorfenda þó að meg-
inefni þess só okkúr í raun-
inni litt kunnugt góðu heilli.
Og enda þótt sjónleikur Kiel-
lands sé ekki stórbrotið skáld-
verk né með öllu gallalaus
smiði er hann þróttmikið verk
og mjög leikrænt og samið af
ærinni kunnáttu, þru igið sið-
rænnfc alvöru, mikilli spennu
og' mannlegri hlýju og kímni,
en orðsvörin gerhugsuð og
mergjuð.
Leikurinn er raunsær að
formi að dæmi Ibsens og sver
sig greinilega í ættina, eitt
þeirra verka sem islenzkir leik-
endur geta haft á s:nu valdi
og túlkað með ágætum. Og það
hefði tekizt í þetta sinn ef rétt
hefði verið skipað öllum hlut-
verkum, en því er ekki að
heilsa. Mikilvægt hlutverk
biskupsfrúarinnar er bersýni-
lega í röngum höndum, og þessi
greypilegu og óþörfu mistök
valda því að upphaf leiksins
nær ekki tilætluðum áhrifum
og sjálf endalokin verða stór-
um tilkomuminni en efni
standa til. í annan stað var
hið stutta hnitmiðaða atriði í
kirkjunni ágætlega leikið og
sjálf réttarhöldin til sannrar
fyrirmj-ndar, þar var eftirvænt-
ing og æsing í lofti, vopna-
skipti örugg og snögg og hiti
og snerpa í orðsvörum, og
mátti þar Ijóslega kenna góð-
ar leikstjórnargáfur Gunnars
vandvirkni hans og stjórn-
lagni. Þýðing Sveins Vík-
ings er rituð á hreinni og
góðri íslenzku, en tilsvörin ef
til vill óþarflega stirðleg á
stöku stað, og sviðsmyndir
Gunnars Bjarnasonar prýddar
því raunsæi sem leiknum hæf-
ir, sniðfast verk og vandað,
einkum réttarsalurinn og skrif-
stofa biskups í kirkjunni;
Gunnar hefur ekki áður málað
fallegri leiktjöld svo ég muni.
Aðalhetju leiksins Helmer
'biskupi er vel borgið í hönd-
Um Vals G'slasonar, túlkun .
hans er gerhugul og sannfær-
andi, látlaus, mannleg o,g hlý.
Þótt vera megi að biskupinn
sé ekki nógu aðsópsmikill,
stoltur og herskár í sigurvím-
unni í fyrsta þætti, ber hann
greinileg einkenni mikils
kirkjuhöfðingj a, og ekki verða
gáfur hans og lífsþróttur dreg-
in i efa. Og Valur liíir hlut-
verk sitt, biskupinn breytist
smám saman fyrir augum okk-
ar á dögum smánar og þján-
inga, og þannig gerir leikar-
inn hin snöggu og óvæntu
sinnaskipti eins sennileg og
ætlazt verður til; og það er
karlmannleg ró og mild heið-
ríkja yfir svip hans er hann
tekur hina stóru ákvörðun sina
í lokin.
Önnu Guðmundsdóttur er á
herðar lagt hið torvelda hlut-
verk biskupsfrúarinnar, en er
á röngum stað sem áður er
sagt, veldur alls ekki hlut-
verkinu, það er góðum hæfi-
leikum hennar framandi og
fjarri. Hún er virðuleg hús-
freyja, góðleg og móðurleg og
annað ekki, en frú Helmer allt
í senn; doktor í guðfræði, frí-
hyggjumaður og sú sem legg-
ur krossinn á herðar manni
sínum; mjög viljasterk kona,
gáfuð og sjálfstæð í skoðun-
um. Önnu tókst aldrei að gera
hana sennilega og lifandi, og
s:zt af öllu í lokin þar sem
leikurinn nær hámarki og frú

Kveðja til
hiekkjaða
mcnnsins
Láttu ei bugast Lúmúmba.
Lásinn af þróuninni
með þér brýtur milljóna
múgur í fjarlægðinni.
Hvað ertu að möndla Mobútú ?
Margir spyrja að þvi nú.
Geturðu ei liðið Lúmúmbu ?
Langar þig kannski í hans
frú ?
Gakktu ei undir glæpaförg,
gerðu ei ljótt í annars hörg.
Á þig horfa augu mörg,
ung og frán og þung sem
björg.
'Hlífðu kempan styrjar slyng
stolnum valdageiri.
Ef þú myrðir andstæðing
eignast muntu fleiri.
Gæt þín Flekkur, garmurinn,
grimmd þína drekkur
andskotinn,
fjör þitt slelckur fjöldinn
hinn
fyrst þú hlekkjar bróður
þinn.
G. H. E.
Helmer fer með sigur af hólmi.
Dr. Fornkvist heitir foringi
vítistrúarmanna — táknrænu
nafni, skæðasti keppinautur
Helmers biskups og hatramasti
andstæðingur, skýrt og sköru-
lega leikinn af Rúrik Haralds-
syni. Hann er jaínoki fjand-
manns síns að gervileika og
virðulegri framgöngu, ískyggi-
leg einbeitni og ofstæki skína
af svip hans og ásjónu — mál-
snjall maður, en verður ef-
laust enn öruggari og hnitmið-
aðri í svörum er fram líða
stundir. — í samræðu þeirra
kirkjuleiðtoganna í fyrsta þætti
skortir að vonum þá logandi
glóð sem eðlileg myndi á
norsku sviði, þar eiga báðir
jafnan hlut að máli.
Við kynnumst ekki aðeins
þjónum drottins, heldur líka
þiónum laganna. og þeir eru
allir í traustum höndum, sann_
færandi sem einstaklingar og
embættismenn. Þannig er Har-
aldur Björnsson óaðfinnanlegur
dómari, röggsamur og stjórn-
samur, orðheppinn og neyðar-
legur, og um lögreglustjóra
Lárusar Pálssonar gegnir sama
máli — hann er skyldurækinn
og ósvikinn embættismaður og
dregur með fáum skýrum
dráttum upp mynd sérstæðs
einstaklings, kaldhæðins, fynd-
ins og góðmannlegs í senn.
Meiri eru hlutverk sækjanda
og verjanda í máli biskups,
Ævars Kvaran og Róberts Arn-
íinnssonar. Sækjandinn færir
Ævari verulegan leiksigur,
mælskur og tungumjúkur svo
að af ber, orðin hitta andstæð-
inginn sem beittar örvar. Hann
er sannur málafylgjumaður, á-
gengur, mikill á lofti og mjög
fylginn sér, skuggalegur og
beinlínis hættulegur maður.
Verjandinn er greinileg and-
Framh. á 10. s:ðu
Haraldur Iíjörnssori í hlutverki dómarans.
Hiiiiiiiiiiiiiiitiiiiiii<iuiiiiiiiiiiitiiiiiiiiiiiiiitiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiii|H||||||||||l||||illll||ll, miiiiiiiiiiniMmmnmimnHiiunnnHiiiniiiniij^ninmiiijijijiiiiijin^i^njjnn^jnn^m^j^mnnj iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiimiiiiiiiiiifiiiiiiiiiiiiiiiiiiii'
Um nokkurt árabil 'hafa .,
cfoAirt 'u.fir' convnino'a- ® í # ■ ■
œtmgaskólann
|m nokkurt árabil 'hafa
staðið yfir samninga-
umleitanir milli Reykjavík-
urbæjar og- ríkisstjórnarinn-
ar um foyggingu æfingaskóla
Kennaraskóla íslands. Þess-
ir samningar voru loks til
lykta leiddir snemma á þess-
um vetri
| og með
þeim hætti
að ríkið
'kostar 3/5
byggingar-
’ innar en
'\ bærinn 2/5.
Jafnframt
því að vera æfingaskóli
kennaraefm iandsins á skól-
inn að gegna því hlutverki
að vera skyldunámsskóli í
viðkomandi skólahverfi, en
ihann verður reistur við
Stakkahilíð sunnarlega á lóð
Kemaraskólans. Ríkissjóður
greiðir öll kennaralaun og
'kostnað við skólaáhöld.
Kostnaði við skólarekstur
urmn um
fá dikisframlagið tryggt þar
sem sömu dagana var veriö
að ganga frá afgreiðslu fjár-
lagarma.
og alvara íhaldsmeirihlutans 5
inn að öðru leyti a ao skipta
milli ríkis og bæjar með
sama hætti og lögfoundið er
um skólahald aimennt.
egja má að náð sé góð-
um áfaniga með þessum
samningi ríkisins og Reykja-
víkurbæjar. Það sem ávinnst
er að óhjákvæmileg æfinga-
skólabygging fyrir kennara-
nema verður um leið kenrslu
stofnun fyrir reykvidk skóla-
börn og snarar bæjarfélag-
inu og ríkinu byggingu sér-
staks bamaskóla í hyerfinu.
Það er því báðum aðilum
hagur að leysa málið með
þessum hætti. Kenraraskól-
anum er mikiil nauðsyn að
fá æfingaskólann reistan
sem fyrst og ekki er það
síður aðkallandi fyrir
Reýkjavíkurbæ að fá aukið
s'kólahúsnæði til að létta á
þrtengslurium sem þjaka allt
skólahald bæjarins og
standa eðliJegri þróun þess
fyrir þrifum.
I^nginn æfingaskóli verður
þó til með samningi ein-
um sé honum ekki f.vlgt eftir
með muðsynlegurn fjárfram-
iögum. Þrátt fyrir samning
menntamálaráðuneytisins
við bæinn var ekkert fé
ætlað á fjárlagafrumvarpi
ríkisins 1961 til byggingar
æfingaskóla Kenriaraskóla
íslands. Við Alþýðubanda-
lagsmenn í bæjarstjórn töld-
um bæjarstjórainni bæði
rétt og skylt að ýta á eft-
ir framkvæmdum við bygg-
ingu skólans. Fluttum við
þvíí svohljóðandi tillögu á
'fundi bæjarstjórnar 15. des.
s.l. um leið og fjárhagsá-
ætlun bæjaring var til um-
ræðu og afgreiðslu:
„¥> æjarstjómin lýsir yfir
ánægju sinni og fullu
samþykki við það samkomu-
lag bæjar og ríkis að þessir
aðilar standi sameiginlega
að byggir.gu æfingasltóla
Keniiaraskóla Islands, er um
leið verði skyldunámsskóli
viðkomandi bæjarhverfis.
Leyfir bæjarstjórnin sér að
skora á ríkisstjórn og AI-
þingi að ætla þevar á næstu
fjárlögum byrjunarframlag
til byggingar skólans og
lýsir sig reiðubúna til að
leggja fram imuðsynlegt fé
að sínum hluta til fram-
kvæmdanna“.
Tjýyrri hluta tillögunnar
■*• samþykkti bæjarstjórain
með atkvæðum allra bæjar-
fulltrúa. En þegar að seimi
hlutanum kom brást Sjálf-
stæðisflokkurinn og lét vísa
honum frá — til bæjarráðs
— gegn atkvæðum allra
minniMutafulltrúanna. Á-
skorunira á ríkisstjóm og
Alþfcmgi mátti bæjarstjóra
ekki samþykkja og því síð-
ur yfirlýsingu um að hún
sjálf væri reiðubúin til að
leggja fram fé að sinum
hluta. Var þó fúlltrúum
Sjálfstæðisflokksins bent á
að siðustu forvöð væru að
ærrið um æfingaskólannt
sýnir vel það alvöru-
leysi sem einlkennir vinnu-
brögð S.iálfstæðisflokksinsvl
bæjarmálum. Samningaiþóf
um málið hafði staðið í hálf-
ani áratug eða lengur, ert
loksins þevar samkomulag
um sameigiMega bvggingrt
py gert ov undirri+að telur
Siálfst.æðisflokkurinn ekkert
liggia á framkvæmdum og
vill hvorki ónáða rikisvald-
ið né trvggia framlag frá
bænum F-f nð vorda lætur
og Srirtstæðisflokkurinn fær
rið r5ð„ Kður varia kkemmri
+írv,i b-i r til frq-m.kvæmdir
hefiast em foað tók forráða-
menn bæinr og ríkis að
komq samkomulnginu um
bvgginguna á papnírinn.
G. V.